Morgunblaðið - 31.10.2004, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Leikritið Norður eftirHrafnhildi Hagalín Guð-mundsdóttur var frum-sýnt á stóra sviði Þjóðleik-hússins á föstudag. Þetta
er þriðja leikrit Hrafnhildar sem sett
er á svið hér á landi, en fyrsta leikrit
hennar, Ég er meistarinn, var frum-
sýnt í Borgarleikhúsinu árið 1990 og
Hægan, Elektra var frumsýnt í Þjóð-
leikhúsinu árið 2000, auk þess sem
Ég er meistarinn hefur verið þýtt á
níu tungumál og sýnt í jafnmörgum
löndum. Fyrri leikrit Hrafnhildar
fjalla um átök og örlög listamanna.
Ég er meistarinn segir sögu tónlist-
armanna, nemanda í gítarleik og
kennara hennar, og Hægan, Elektra
segir af mæðgum sem eru leikkonur.
Norður segir hins vegar af hópi fólks
með óljósan bakgrunn, fólkið er sam-
ankomið á flugvelli og það kemur
ekki svo skýrt fram hvaða eða „hvers
konar“ fólk þetta er, heldur er lögð
áhersla á sambönd þeirra hvers við
annað og þann vendipunkt sem það
virðist vera komið á í lífi sínu.
Í fyrri verkum þínum fékkst þú við
líf listamanna, en nú eru persónur
þínar alls konar fólk sem á það sam-
eiginlegt að standa á einhvers konar
krossgötum í lífi sínu. Hvað lagðir þú
upp með í persónusköpun þinni að
þessu sinni?
„Ég hef haft það fyrir reglu, eftir
hvert verk, að gera eitthvað alveg
nýtt. Eftir að ég skrifaði Ég er meist-
arinn ákvað ég reyndar að hætta að
skrifa í nokkur ár og fór í nám, og
þegar ég byrjaði að skrifa aftur lang-
aði mig til að gera eitthvað allt öðru-
vísi en áður og skrifaði þá Elektru.
Eftir það langaði mig aftur til að um-
bylta öllu. Ég hafði skrifað tvö verk
fyrir þrjár persónur og hugsaði með
mér að nú skyldi ég takast á við að
skrifa verk fyrir margar persónur og
líka kannski að fara aðeins lengra út
fyrir mitt svið, að fara með þessum
persónum aðeins lengra í burtu frá
sjálfri mér. Þegar ég var að byrja að
skrifa hafði ég að leiðarljósi að skrifa
um það sem ég þekkti vel. Mér hafði
verið ráðlagt það og fannst það mjög
viturlegt, og ég held að það sé eðli-
legt fyrir unga höfunda að gera það.
Svo langar mann náttúrlega að fara
lengra og takast á við eitthvað annað,
þannig að allt í einu sat ég uppi með
þennan hóp af fólki. Svo langaði mig
líka til að ná einhverjum anda sem ég
skynjaði í íslensku samfélagi. Varð-
andi hin tvö verkin mín, þá voru ýms-
ir sem furðuðu sig á því af hverju ég
skrifaði ekki eitthvað sem væri ís-
lenskara, þannig að mig langaði til að
gera það núna. Að taka á einhverjum
kjarna sem ég skynjaði í íslensku nú-
tímasamfélagi.“
Eru þessar persónur þannig
fulltrúar fyrir eitthvað í íslenskum
samtíma? Má segja að aðstæður
þeirra séu að einhverju leyti sér-
staklega íslenskar og/eða sér-
staklega „nútímalegar“?
„Já, ég held það megi segja það.
Einn leikaranna sagði einmitt við
mig í gær, og mér finnst það mjög
rétt, að þó að þetta séu margar per-
sónur þá megi líta á þær sem eitt og
sama parið. Þessar tilfinningar sem
þarna eru í gangi eru keimlíkar og
örlög þeirra hljóma líka saman. Ég
held að þessi hamda örvænting, ef
svo má segja, sem býr í þeim öllum sé
kannski dálítið sem maður skynjar í
kringum sig.“
Í framhaldi af þessu, þá fjallar
verkið að miklu leyti um sambönd,
sambönd hjóna og elskenda, og í
flestum þessara sambanda virðist
vera ákveðið skeytingarleysi, fólk er
þarna svo innviklað í sjálft sig að það
sér ekki hina manneskjuna.
„Ég hugsa að það sé rétt, og það
eru líka allir að halda aftur af tilfinn-
ingum sínum og hemja sig. Sagan
gerist á flugvelli sem er staður þar
sem ólíkt fólk hittist og þar eru allir
náttúrlega að fela sín persónulegu
mál fyrir öllum hinum. Við þekkjum
þessa tilhneigingu sem er náttúrlega
mjög íslensk – það er einhvern veg-
inn alltaf allt í lagi hjá öllum þó að allt
sé í steik. Þetta er það sem ég vildi ná
að lýsa, ásamt öllum þeim nið-
urbældu, hömdu tilfinningum sem í
rauninni leiða fólkið síðan út á ein-
hverja bjargbrún og að lokum já, við
ættum kannski ekki að upplýsa um
lokin hér...“
Vona að stefnan í átt að
meira léttmeti taki ekki alveg yfir
Það er eins og allt þetta fólk –
þessi pör, sem eiga að vera svo náin –
nái ekki að tengjast hvað öðru, eins
og það sé veggur á milli allra.
„Já, og um leið er þessi mikla þrá
og löngun eftir því að ná sambandi.
Sumir hafa sagt að Íslendingar séu
Spánverjar norðursins, og að vissu
leyti er það rétt svona hvað tilfinn-
ingahita varðar. Munurinn er hins
vegar sá að Spánverjar segja allt út
en Íslendingar ekki og þannig
kraumar allt undir yfirborðinu sem
er náttúrlega frekar slítandi að búa
við til lengdar en gefur Íslendingum
líka um leið dálítinn sjarma, þetta að
standa í brúnni og bíta á jaxlinn og
æmta ekki á meðan báturinn sekk-
ur... við erum að þessu leyti líkari
Japönum...“
Stundum er talað um að leikhúsið
eigi að vera í „samræðu“ við samtíma
sinn og jafnvel spegla hann. Ert þú
sammála því að þetta sé hlutverk og
jafnvel skylda leikhússins?
„Já, auðvitað á leikhúsið að gera
það og það gerir það. Leikhúsið er
náttúrlega samtímafyrirbæri, þótt
það sé kannski óréttmæt krafa að
það sé einhver samtímaspeglun í
hverri einustu sýningu, eða að höf-
undar þurfi alltaf að vera að skrifa
um samtíma sinn. En við lifum nátt-
úrlega hér og nú og á einhvern hátt,
hvað svo sem fólk er að skrifa um, þá
kemur samtíminn í gegn. Ég held að
áhorfendur fari í leikhús til að reyna
að fá einhverja speglun á sjálfa sig og
umhverfi sitt. Og ég vona að þessi
sterka stefna í átt að meira léttmeti
sem við höfum séð í listum almennt á
undanförnum árum taki ekki alveg
yfir. Fólk virðist leita sífellt meira í
léttmeti, og við erum svo lítil þjóð að
það verður allt miklu ýktara hjá okk-
ur. En stofnunum eins og Þjóðleik-
húsinu og Sinfóníuhljómsveitinni ber
skylda til að rækta hitt, og að vinna
gegn þessum markaðslögmálum,
enda hefur sagan kennt okkur að
gæði í listum fari ekki endilega eftir
því hvað allir vilja. Oft á tíðum hafa
mjög góðar sýningar fallið í leik-
húsum og eins eru mýmörg dæmi um
það í tónlistarheiminum að menn
hafa risið upp og æpt yfir því hvað
tónverk er lélegt, en svo er þetta
kannski verk sem er að fara ein-
hverjar nýjar leiðir og verður síðar
ógleymanlegt á sínu sviði. Ekki það
að allt sem enginn nennir að sjá þurfi
endilega að vera svo merkilegt, nema
síður sé, oft er það hundómerkilegt.
En best er auðvitað þegar þetta fer
saman, gæði og góður gangur og það
gerist...“
Vinn ómeðvitað til að byrja með
Nú er form leikritsins þannig að
atburðarásin á flugvellinum, þar sem
flakkað er á milli persóna, er brotin
upp með atriðum sem virðast eiga
sér stað í óljósri framtíð. Fórstu af
stað með annað á undan hinu, formið
eða efnið, eða fléttast þetta tvennt
saman í sköpunarferlinu?
„Mér fannst skemmtilegt að
flakka aðeins í tíma, ég hef ekki gert
það áður, og að brjóta upp þennan
tíma á flugvellinum með innskotum.
Þannig er flakkað fram og aftur í
tíma í forminu og það er flakkað á
milli aðstæðna hjá persónum. Við
sjáum þær annars vegar þegar þær
eru í þessu samhengi sem er flugvöll-
urinn – þessu hamda umhverfi þar
sem þær þurfa að halda aftur af öllu
– og svo aftur þegar þær eru komnar
inn í framtíðina, eru í einrúmi og þá
fara ýmsir andar á kreik. Mér finnst
formið alltaf talsverð glíma, en ég hef
unnið svona í þessum tveimur síðustu
verkum – að leyfa forminu að verða
til út frá efninu í stað þess að leggja
upp með eitthvert tilbúið form – og
mér finnst það vera rétt. Ég reyni
líka að vinna dálítið ómeðvitað fyrst,
stundum veit maður ekkert hvað
maður er að gera, en svo sér maður
það út seinna og ég held að það sé
mikilvægt að treysta á það sé einhver
lógík í undirmeðvitundinni – formið
komi svo á seinni stigum. Ég þarf að
beita mig dálitlum aga að þessu leyti,
því mér hættir til að fara að vinna
hlutina alltof mikið strax í stað þess
að leyfa mér bara að skrifa áfram á
meðan frumkrafturinn eða hvað sem
þetta kallast er fyrir hendi.“
Er þetta eitthvað sem reynslan
hefur kennt þér?
„Já, ég er dálítið að læra á þetta
með tímanum. Að fara ekki í að end-
urskrifa og endurskrifa einhvern
bút, einhverja byrjun kannski, í stað
þess að vinna mig í raun og veru í
gegnum verkið fyrst og fara svo í
bókmenntafræðingsbúninginn á eft-
ir.“
Eftir að þú skrifaðir fyrsta leikrit
þitt, Ég er meistarinn, þá fórstu til
Frakklands og namst leikhúsfræði.
Breyttust vinnubrögð þín eða afstaða
við leikritaskrif við þetta nám?
„Já, það gerði það náttúrlega, ég
er búin að lesa miklu meira og fara í
gegnum leiklistarsöguna en það hafði
ég ekki gert þegar ég skrifaði fyrsta
verkið mitt. Það sem kom mér
kannski mest á óvart í náminu var að
sjá hvernig ég hafði hlutina á tilfinn-
ingunni, hafði fengið hlutina á tilfinn-
inguna í gegnum uppeldið sjálfsagt
og það að vera svona mikið í leikhús-
inu. Ég sat stundum í tímum og
hugsaði: Já svona er þetta gert, og
þetta er ég búin að gera, og mér
fannst þetta oft dálítið furðulegt.
Ágætur vinur minn sagði reyndar við
mig að ég myndi sennilega eyði-
leggja mig á því að fara í nám, en ég
vona að það hafi nú ekki gerst.
Kannski bjargaði mér að ég lauk
ekki náminu af því ég þurfti að fara
heim og fór svo ekki aftur. Ég er
frekar lítill akademíker í mér og
fannst þetta nám ekkert sérlega
skemmtilegt. En kannski varð ég dá-
lítið meðvitaðri eftir það og hef lík-
lega þurft að ýta þessu aðeins frá
mér og leyfa mér að vinna meira á til-
finningunni. En auðvitað búa svo
sem allir að námi á einn eða annan
hátt, það var mjög gagnlegt að lesa
svona mikið og líka að kynnast öðru-
vísi leikhúsi, það var rosalega mik-
ilvægt fyrir mig því maður er alinn
upp í ákveðnum leikhúsheimi og dá-
lítið klassískum hefðum. Þannig var
ákveðið sjokk fyrir mig að vera í Par-
ís þar sem er allt önnur hefð og þá
brotnaði aðeins fyrir mér sú mynd
sem ég hafði haft af leikhúsi, og það
var líka mjög hollt.“
Þykir vænt um leikara og vil skrifa
góðar rullur fyrir þá
Hvað er það við leikhúsið og leik-
ritun sem heillar þig umfram önnur
form skáldskapar?
„Kannski bara það til að byrja með
að mér fannst ég meira á heimavelli í
leikritsforminu. Ég skrifaði smásög-
ur og ljóð – eins og velflestir aðrir – í
menntaskóla, sem birtust sem betur
fer hvergi. Og svo hugsaði ég með
mér að af því að ég þekkti leikhúsið
þetta vel þá ætti ég að prófa að skrifa
leikrit. Svo er það líka ólíkt að því
leyti til að það eru leikarar sem svo
fara með textann. Mér þykir mjög
vænt um leikara, ég er alin upp með
þeim og margir af mínum bestu vin-
um eru leikarar. Mér finnst þeir al-
veg frábært fólk og starfið þeirra svo
ótrúlegt, og þannig er það líka þess
vegna sem mig langar til að skrifa
góðar rullur fyrir þá, að búa til tæki-
færi fyrir þá að láta ljós sitt skína.
Þegar einhver leikari nær að
blómstra í verki eftir mig, það er
þegar upp er staðið kannski eitt það
mikilvægasta fyrir mig. Það virkar
líka mjög hvetjandi og fær mig til að
langa til að halda áfram og hugsa:
Vá, nú get ég vonandi skrifað miklu
betra verk fyrir þennan næst.“
Hvað heldur þú um framtíð ís-
lenskrar leikritunar? Er hún björt?
„Já, mér finnst það núna, og það
verður spennandi að sjá því það er
margt að gerast. Í vetur eru til að
mynda fleiri íslensk verk á fjölunum
en verið hefur lengi. Ég vona alla-
vega að ungir höfundar fari að hafa
meiri áhuga á að skrifa fyrir leikhús
og að þeim verði hjálpað til þess því
það þarf að hjálpa þeim, formið er
mjög erfitt og það þarf að kenna fólki
á það. En ef allir eru meðvitaðir um
það þá vona ég við munum sjá fjöl-
marga unga höfunda skrifa leikrit á
komandi árum.“
Spánverjar norðursins
Hrafnhildur: Leikhúsið er náttúrlega samtímafyrirbæri, þótt það sé kannski óréttmæt krafa að það sé einhver sam-
tímaspeglun í hverri einustu sýningu, eða að höfundar þurfi alltaf að vera að skrifa um samtíma sinn.
Morgunblaðið/Árni Torfason
Guðrún Gísladóttir og Sigurður Skúlason í hlutverkum hjóna í leikritinu Norður.
bab@mbl.is
Nýtt leikrit Hrafnhildar Hagalín, Norður, segir af fólki sem er statt á flugvelli og
á það sameiginlegt að standa á einhvers konar bjargbrún í lífi sínu. Birna Anna
Björnsdóttir ræddi við Hrafnhildi sem segist hafa viljað skoða þær hömdu til-
finningar og jafnvel örvæntingu sem víða finnst í íslensku nútímasamfélagi.
Morgunblaðið/Kristinn