Morgunblaðið - 31.10.2004, Blaðsíða 19

sér en sala áburðarhesta og ótam-
inna trippa. Þannig greinir Þjóðólfur
frá sölu 18 hesta, mest gæðinga, til
Horsens á Jótlandi sumari 1857 og
20 reiðhesta til Kaupmannahafnar
ári seinna. Ári 1862 greinir Þjóðólfur
enn fremur frá því að sala einstakra
reiðhesta hafi lyft meðalverðinu um-
talsvert það árið og getur þess jafn-
framt að reiðhestur frá Seyðisfirði
hafi verið seldur utan fyrir 200 rík-
isdali eða tífalt meðalverð þess tíma.
Fyrir lækna og verkstjóra
Einstaka sinnum voru reiðhross
líka keypt og flutt utan af erlendum
ferðamönnum sem kynnst höfðu
hrossunum hér á landi og bundist
þeim böndum. Þrátt fyrir vellyst og
náðuga daga á framandi slóðum,
blundaði þó greinilega heimþrá í
sumum þeirra. Frægt dæmi er
hryssan Mouse sem William Morris
flutti út með sér og hafði á safarík-
um engjum við Kelmscott á Thems-
árbökkum. Þar eltist hún og fitnaði
en dag einn reisti hún makkann, rak
upp hnegg, tók á sprett yfir næsta
gerði, jafn þungfær og hún var, og
stefndi til norðurs.
Um aldamótin 1900 voru íslenskir
reiðhestar í Danmörku aðallega not-
aðir á stórbýlum. Þeir töldust hent-
ugir fyrir verkstjóra sem þurftu að
ríða á milli flokka vinnufólks og
höfðu oft drjúgan spöl að fara. Þá
voru dýralæknar og læknar í sveit-
um einnig farnir að nota íslenska
reiðhesta til þess að fara á milli sjúk-
linga. Í greinargerð um markað fyrir
íslenska hesta í Danmörku árið 1905
imprar Guðjón Guðmundsson ráðu-
nautur nokkuð á framtíð hesta-
mennskunnar sem frístundagamans.
Hann getur þess að hestar séu mjög
lítið notaðir til reiðar í Evrópu nema
af hermönnum, en í Norður-Amer-
íku séu hestar aftur á móti mikið
notaðir til reiðar og segir enn frem-
ur: „… og með því að allir viður-
kenna, að það er bæði mjög heilsu-
styrkjandi og fögur og góð skemtun,
að ríða góðum hesti, er mjög líklegt
að það fari aftur að komast í móð í
Evrópu.“
Reyndar getur Guðjón þess að
stóreignamaður á Norður-Jótlandi
hafi í mörg ár haft 4–5 íslenska reið-
hesta sem fólk hans ríði næstum
daglega sér til heilsubótar og
skemmtunar. Frá sama tíma eru líka
dæmi um eftirspurn útlendinga eftir
góðum reiðhestum héðan og jafnvel
að úrtökugæðingar hafi farið utan.
Þannig segir Ásgeir Jónsson frá
Gottorp frá Hörgs-Gránu sem send
var til Kaupmannahafnar rétt um
aldamótin 1900 ásamt merfolaldi
sem undir henni gekk. Henni er lýst
sem væri hún blossafjörug, ljúf og
létt á taumum, jafnvíg á tölti og
brokki og hoppdansi, en lyftingin og
fjaðurmagnið svo yfirdrifið að hún
sýndist eins og öll á lofti. Seinna
varð Grána flugvökur og svo mikið
góðhross og snillingur að menn
töldu hana eitt mesta afburðareið-
hross síns tíma.
Snemma á 20. öld voru einstaka
menn farnir að hafa af því tekjur að
leita uppi og þjálfa gæðinga til út-
flutnings. Þannig getur Daníel Daní-
elsson þess að á árunum í kringum
1910 hafi hann selt marga úrvals-
gæðinga til útlanda og haft þá í þjálf-
un heima á Brautarholti til að vera
viss um að þeir uppfylltu það sem
kaupendurnir ætluðust til. Hann til-
tekur sérstaklega móskjóttan hest
sem hafi verið mikill á velli og allra
hesta best limaður, fjörhár og fjöl-
hæfur í gangi en með svo háa og fal-
lega fótalyftu að af bar. Um afdrif
þessa hests, sem Daníel telur einn
mesta og besta gæðing sem hann
hafi eignast, segir hann enn fremur:
„Móskjóna seldi eg vini mínum í
Skotlandi, sem bað mig að útvega
sér úrvals-hest. Hann varð ekki
heldur fyrir neinum vonbrigðum og
skrifaði mér árlega, og lýstu bréfin
dáleikum hans á hestinum, sem
hann þóttist aldrei geta fullþakkað
mér. Hann átti Móskjóna þangað til
hann felldi hann 18 vetra.“
Á fyrri hluta 20. aldar voru ein-
staka menn í Evrópu þegar farnir að
þekkja og meta höfuðkosti íslenska
reiðhestsins og sækjast eftir því að
eignast gæðinga. Einn þeirra manna
er eignuðust íslenska reiðhesta á
fyrri hluta aldarinnar var þýski mál-
og þjóðháttafræðingurinn Bruno
Schweizer. Bruno dvaldi við rann-
sóknarstörf hér á landi sumarið 1936
og fór allra sinna ferða á reiðhestum
sínum og tók þá svo með sér til
Þýskalands um haustið. Bruno sneri
svo aftur hingað til lands ári seinna
og hélt rannsóknum sínum áfram, en
ekki er loku fyrir það skotið að reið-
hestar hans hafi verið með í þeirri
för og að þeir Jarpur og Sóti hafi því
gerst víðförulli en bókstafur ís-
lenskra laga heimilaði. Seinna
kvæntist Bruno Schweizer íslenskri
konu, Þorbjörgu Jónsdóttur frá
Eintúnahálsi á Síðu, og voru þau
hjón talin höfðingjar heim að sækja
suður í Dießen í Bæjaralandi. Ekki
þótti heldur spilla fyrir að þau
Bruno og Þorbjörg gátu boðið gest-
um sínum í útreiðartúra og lengri
ferðir um þýsku Alpana á íslenskum
hestum.
Jafnvel þó að íslenski reiðhestur-
inn hafi hafið innreið sína í útlöndum
snemma á síðustu öld varð ýmislegt
til að slá framsókn hans á frest; til-
koma bifreiðarinnar, ófriður tveggja
heimsstyrjalda og kreppan mikla
voru allt fyrirstöður sem um munaði.
Það var svo ekki fyrr en í kjölfar
vaxandi velmegunar og breyttra
samfélagshátta, þegar komið var
fram á seinni hluta 20. aldar, að
grundvöllur fór að skapast fyrir
markvissri kynningu og sölu ís-
lenskra reiðhesta erlendis.
Íslenski hesturinn kemur út hjá Máli og
menningu. Ritstjórar bókarinnar eru
Gísli B. Björnsson og Hjalti Jón Sveins-
son, en meðhöfundar eru Kári Arn-
órsson, Sigríður Sigurðardóttir og Þor-
geir Guðlaugsson. Bókin er 415 bls.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 2004 19
ÁSKRIFTARDEILD netfang: askrift@mbl.is, sími 569 1122