Morgunblaðið - 05.01.2005, Blaðsíða 20

20 MIÐVIKUDAGUR 5. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Orðuveitingar forseta Íslandsvekja jafnan eftirtekt. Þeirsem starfa að menningar-
málum vinna gjarnan afar óeig-
ingjarnt starf og oft við bæði erf-
iðar aðstæður og lág laun.
Hugsjónafólk í þessum greinum
er margt, og reyndin er sú að oft
er mesta umbunin fyrir slík störf
að sjá eigin sköpun lifna við, hug-
myndir verða að veruleika, og
hreint ekki gefið að áralöng
ástundun skili sér á sama hátt og
hjá venjulegu launafólki.
Þótt skoðanir fólks á orðuveit-
ingum og opinberum borðalegg-
ingum séu misjafnar, getur við-
urkenning af því tagi þó haft
mikið að segja, – ekki síst fyrir
þá sem starfa að hvers konar
hugsjónastörfum, listum og menn-
ingu.
Það var
tímabært að
jafnvinsælir
listamenn og
Eiríkur Smith og Ragnar Bjarna-
son fengju slíka viðurkenningu,
enda báðir búnir að skila ærnu
dagsverki. Edda Heiðrún Back-
man er sömuleiðis löngu búin að
ávinna sér heiður sem einn mesti
listamaður þjóðarinnar; – ekki
bara í leiklistinni, heldur líka í
tónlist. Ein allra besta barnaplata
síðari ára er frá henni komin og
hefur að geyma lög eftir Atla
Heimi Sveinsson, í framúrskar-
andi útsetningum og frábærum
flutningi Eddu og félaga hennar í
listinni.
  
Það er sennilega komið hátt íhálf öld síðan Birgir D.
Sveinsson hafði frumkvæði að
stofnun Skólahljómsveitar Mos-
fellssveitar og allan þann tíma
hefur hann staðið í brúnni og
kennt krökkum að blása í hljóð-
færin sín og stjórnað sveitinni
með myndarbrag og metnaði.
Hljómsveitin er sprottin úr skóla-
starfi, en hefur jafnframt gegnt
þýðingarmiklu hlutverki í bæj-
arlífinu í Mosfellsbæ. Viðurkenn-
ing til Birgis er um leið við-
urkenning á þýðingu listuppeldis
barna, og jafnmikilvæg fyrir alla
þá sem sinna slíkum störfum, –
oftar en ekki í hjáverkum frá
öðru brauðstriti.
Tveir orðuþegar, þeir Ásmund-
ur Jónsson og Örlygur Kristfinns-
son, hafa báðir starfað að menn-
ingarmálum á ákaflega
óeigingjarnan máta en á ólíkum
sviðum. Örlygur Kristfinnsson er
hugmyndasmiðurinn og drífand-
inn að stofnun Síldarminjasafns-
ins á Siglufirði. Safnið hefur
stækkað ört, og mikill metnaður
liggur að baki uppbyggingunni og
þróunarstarfinu sem þar hefur
verið unnið, og mikil vinna hefur
verið lögð í að gera safnið lifandi
og aðgengilegt almenningi. Fyrir
vikið er safnið eitt það áhuga-
verðasta á landinu, og hefur sóp-
að að sér verðlaunum og við-
urkenningum á síðustu misserum,
meðal annars Evrópsku safn-
averðlaununum.
Ásmundur Jónsson sem margirkenna enn við útgáfufélagið
Grammið sem var og hét, fékk
riddarakross fyrir framlag sitt til
nýsköpunar í tónlist. Ásmundur
hefur verið framkvæmdastjóri
Smekkleysu frá upphafi, en eitt af
helstu verkefnum þess félags er
útgáfa á íslenskri tónlist. Það er
ekki á neinn hallað þótt fullyrt sé
að Ásmundur hafi staðið öðrum
fremur í metnaðarfullri tónlistar-
útgáfu. Smekkleysa hefur gefið út
margt það sem áhugaverðast hef-
ur þótt í ýmsum greinum tónlist-
ar; – dægurtónlist, djassi, og ekki
síst í sígildri tónlist og samtíma-
tónlist. Það kann að vera ágætis
afkoma af því að gefa út vinsæla
tónlistarmenn eins og Björk og
Sigur Rós, en varla verður það
sama sagt um tónlist íslenskra
tónskálda, sem hafa fámennari
hlustendahóp. Þar hefur Ásmund-
ur sýnt bæði kjark og áræði og
gríðarlegan metnað fyrir hönd ís-
lenskrar tónlistar og tónlistar-
manna. Vissulega er sumt í út-
gáfu Smekkleysu unnið í
samstarfi við tónlistarmenn, að-
standendur þeirra, og jafnvel
stofnanir eins og Íslenska tón-
verkamiðstöð og Ríkisútvarpið,
en það breytir ekki því að Smekk-
leysa með Ásmund í brúnni, hefur
verið sá vettvangur sem þurft
hefur til, svo að þessi útgáfa gæti
orðið að veruleika. Fyrir nokkr-
um árum hófst Ásmundur handa
við heildarútgáfu á verkum Jór-
unnar Viðar, sem er afskaplega
vönduð og falleg. Nú í haust var
hafist handa við heildarútgáfu á
verkum Sigvalda Kaldalóns sem
lofar mjög góðu um framhaldið.
Útgáfa á verkum yngri íslenskra
tónskálda hefur verið öflug og
þar hefur borið hæst samstarf við
Kammersveit Reykjavíkur. Útgáfa
á rímnakveðskap af silfurplötum
kvæðamannafélagsins Iðunnnar
er tvímælalaust mesta útgáfuaf-
rek ársins, og á eftir að standa
lengi sem ómetanlegt framlag til
íslenskrar tónlistarmenningar.
  
Og nú þegar frumkvöðull með-al íslenskra tónskálda, Magn-
ús Blöndal Jóhannsson er allur,
er það enn Smekkleysu að þakka
að til er nýleg plata með öllum
helstu rafverkum hans.
Jú, fálkaorðan er mikilvæg,
ekki síst ef viðurkenningin sem í
henni felst getur orðið til þess að
auðvelda atorkufólki eins og því
sem að ofan er nefnt störf sín, og
vekja athygli annarra, innan
lands og utan, á því sem vel er
gert.
Riddarar
menningarinnar
’Viðurkenning til Birgiser um leið viðurkenning
á þýðingu listuppeldis
barna, og jafnmikilvæg
fyrir alla þá sem sinna
slíkum störfum.‘
AF LISTUM
Bergþóra Jónsdóttir
begga@mbl.is
Birgir D. Sveinsson Örlygur Kristfinnsson Ásmundur Jónsson
BIRNA Pálsdóttir, deildarstjóri
húsgagnadeildar hjá Pennanum, af-
henti á dögunum Hönnunarsafni
Íslands þrjá plaststóla frá Vitra-
samsteypunni, sem fyrirtækið hef-
ur umboð fyrir, ásamt með nýrri
bók um samsteypuna. Vitra hefur
sérhæft sig í framleiðslu á sígildum
nútímahúsgögnum, einkum og sér í
lagi stólum, í samvinnu við höfunda
þeirra eða fjölskyldur þeirra. Auk
þess hefur Vitra verið með ýmsa
unga og efnilega hönnuði á mála í
styttri eða lengri tíma.
„Endurgerðirnar frá Vitra eru
yfirleitt framleiddar í takmörkuðu
upplagi og eru eftirsóttar bæði af
einkaaðilum og söfnum. Vitra rek-
ur sjálft a.m.k. tvö hönnunarsöfn
þar sem endurgerð og upprunaleg
húsgögn nútímahönnuða eru í önd-
vegi,“ segir Aðalsteinn Ingólfsson,
forstöðumaður Hönnunarsafnsins.
Hér er um að ræða stóla eftir
þrjár kynslóðir hönnuða, banda-
rísku hjónin Charles Eames (1907–
1978) og Ray Eames (1912–1988),
danska snillinginn Verner Panton
(1926–1998) og loks fulltrúa hinnar
frjóu kynslóðar breskra hönnuða,
Jasper Morrison (f. 1959).
Framlenging á „plastbyltingu“
„Stóll Eames-hjónanna er eft-
irgerð svonefnds DAR, Dining
Armchair Rod-stóls, frá 1948–50,
en það var fyrsti staflanlegi stóll úr
fíbergleri sem steyptur var í einu
lagi og fjöldaframleiddur. Fíberset-
an er fest ofan á krómhúðaða stál-
grind.
Stóll Pantons, svokallaður
,,Panton“ 1959–60, er síðan fram-
lenging á ,,plastbyltingu“ Eames-
hjónanna, þar sem hann er steypt-
ur í einu lagi, sem frístandandi ein-
ing, úr svokölluðu þermóplasti, en
auk þess má stafla honum í það
óendanlega. Vitra-eftirgerðin er frá
árinu 1990.
Stóll Morrisons er hins vegar ný-
sköpun fyrir Vitra, stílhreinn,
þokkafullur og harðgerður stóll frá
2001 með plastsetu og baki og
krómhúðuðum stálfótum, sömu
ættar og ,,Stacco“ stóll Péturs
Lútherssonar.
Þessir stólar eru mikilsverð við-
bót við þau húsgögn eftir nokkra af
helstu hönnuðum 20stu aldar sem
Hönnunarsafnið hefur þegar kom-
ist yfir, þ. á m. eftir Arne Jacob-
sen, Hans J. Wegner, Börge Mo-
gensen, Erik Magnussen, Alvar
Aalto, Ron Arad, Philip Starck og
Marcel Breuer. Húsgögn þessara
frumkvöðla gera safninu brátt
kleift að efna til fræðandi sýninga
um eðli og framvindu alþjóðlegrar
hönnunar á 20stu öld,“ segir Að-
alsteinn.
Hönnun | Hönnunarsafninu afhentir þrír plaststólar frá Vitra
„Mikilsverð viðbót“
Ljósmynd/Sóla
Birna Pálsdóttir, deildarstjóri hjá Pennanum, og Aðalsteinn Ingólfsson, for-
stöðumaður Hönnunarsafns Íslands, með stólana frá Vitra-samsteypunni.
ÁRNI Larsson gaf út sína fyrstu
ljóðabók fyrir 30 árum og hét hún því
skáldlega nafni Leikfang vindanna.
Löngutöngin í mannþrönginni er átt-
unda ljóðabók hans. Skáldskapur
Árna endurspeglar tímana sem við
lifum á, hann er félagslega þenkjandi
skáld og oft má finna ádeilutón í ljóð-
um hans, jafnvel beinskeytta gagn-
rýni á óréttlæti, valdhroka og þröng-
sýni samtímans. Ljóð hans eru oft
fremur hnitmiðuð og hann bregður
gjarnan á leik með tungumálið. Sem
dæmi má taka eftirfarandi ljóð er
nefnist „The War on Terror.“
lygin
streymir
um heiminn
stundvíslega
út
um sturtu
hausa
fjölmiðlanna
lygin ál
máttuga almáttuga
Þetta stutta ljóð gefur nokkuð góða
mynd af tækni Árna, hraður stíll og
skipt milli lína í miðju orði og reynt á
þanþol tungunnar. Skoðanir skálds-
ins fara heldur ekki á milli mála, hann
er ómyrkur í máli um
stríðið gegn hryðju-
verkum, um lygina sem
dreift er af miklum
krafti um heimsbyggð-
ina. Munn sannleikans
(bocca della verità) er
hins vegar að finna í
Róm eins og segir í ljóð-
inu Munnsöfnuðir tíð-
arandans IV og skáldið
hugsar sér „munn/sem
kenndir hreyfa...//
tungu/sem opnar
vængjahurðir út í tóm-
ið//tungu/sem driplar
þanka//hnetti/um vetr-
arbrautir“. Það er djúp
hugsun í þessu ljóði, einlæg þrá eftir
þekkingu á hinu óþekkta. Í þessu
ljóði sýnir skáldið styrk sinn og tjáir
hreina, háleita hugsun. En stundum
er honum svo mikið niðri fyrir að
hann verður orðljótur og getur ekki
hamið sig. Sem dæmi má taka ljóðið
Hvíslað í vígðar hlustir en þar stend-
ur meðal annars:„mér hugnast ekki//
wall street/rokkið//helvítis djöfuls
wall street/fokkið“. Hér notar Árni
meira segja rím til að leggja enn
meiri áherslu á ádeiluna en að mati
undirritaðs fer skáldið hér offari frá
listrænu sjónarmiði. Margt er hnytti-
lega orðað hjá Árna í þessari nýju
bók og hann dregur stundum upp
skemmtilegar myndir eins og t.d. í
ljóði sem nefnist Afdrep II „víðsýn-
asta fuglinn vil ég smíða/lang-
förulasta hestinn//fugl
úr fiskbeini djúpsins/
hest úr faxi ljóshrað-
ans“. En skáldið slær
einnig á persónulega
strengi í sumum
ljóðanna sem tjá heitar
tilfinningar í þeim
flokki er fallegt ljóð
sem heitir Orkuforkar
en lok þess eru svo-
hljóðandi:
mér veitir ekkert af þéttu
faðmlagi
handleggja þinna í stormi
af víndropum
brjósta þinna í sæluhúsi
af hlýju viti
augna þinna í óreiðunni
Árni Larsson yrkir oft skemmti-
lega í Löngutöngin í mannþrönginni.
Hann er gagnrýninn á samtímann og
sparar ekki alltaf púðrið. Stundum
líða ljóð hans fyrir það að hann fer
fullgeyst. Hann hefur góða máltil-
finningu og leikur sér oft með tungu-
málið, stíll hans hraður og ákafur en
hann slær einnig á mýkri strengi og
yrkir þá vel um mannlegar tilfinn-
ingar. Það er kraftur í þessari ljóða-
bók en heildarsvipurinn hefði kannski
mátt vera sterkari, það er dálítið um
miðlungsljóð og skringileg er ball-
aðan í miðhluta bókarinnar um pú-
andi kúreka.
BÆKUR
Ljóð
Árni Larsson. Ljóðasmiðjan sf. 99 bls.
Reykjavík 2004.
Löngutöngin í mannþrönginni
Árni Larsson
Guðbjörn Sigurmundsson
Skáld mannlífsins