Morgunblaðið - 16.01.2005, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 16. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
H
ryðjuverka-
árásirnar í
Bandaríkjunum
11. september
árið 2001
beindu athygli
manna að kon-
ungsríkinu
Sádi-Arabíu enda hryðjuverka-
mennirnir 19 flestir þaðan eins og
fyrirliðinn, Osama bin Laden. Eftir
11. september hafa spjótin staðið á
konungsstjórninni úr öllum áttum.
Ástand í anda þráttahyggju Hegels
ríkir þar sem frjálslyndir umbóta-
og lýðræðissinnar, afturhaldssamir
trúar- og konungssinnar, róttækir
umbóta- og rétttrúnaðarsinnar og
hryðjuverkamenn takast á um fram-
tíð ríkisins.
I. Hryðjuverk og
tímamótakosningar
Alls fórust 52 manns í sjálfs-
morðsárásum al-Qaeda-samtaka
Osama bin Ladens í Sádi-Arabíu ár-
ið 2003. Sl. ár féll svipaður fjöldi í
valinn og mun fleiri særðust. Skot-
mörk hryðjuverkamanna hafa verið
vestræn, einkum bandarísk. Það
þótti því sæta tíðindum að mati
greinarhöfundar The Economist
þegar árás var gerð á sádi-arabíska
stjórnarbyggingu á síðasta ári þar
sem fjórir menn létust og 150 særð-
ust. Grein var birt undir fyrirsögn-
inni „bin Laden hatar líka Sádi-
Araba“ (24.–30. apríl 2004 bls. 42).
Fyrirsögnin ber með sér að þangað
til hafi verið talið að raunin væri
önnur. Það er mikill misskilningur.
Osama bin Laden og hans menn
hata ekki alla Sádi-Araba, en þeirra
stefna er að kollvarpa konungs-
stjórninni. Þannig hafa beinar árásir
á bandarísk skotmörk frá upphafi
verið óbeinar árásir á konungs-
stjórnina. Árásirnar hafa miðast að
því að grafa undan konungsveldinu
með því að ráðast á mikilvægasta
bandamanninn, sem stjórnin á
sterka stöðu sína mikið að þakka.
Árásin 11. september 2001 var há-
punktur árása á bandarísk skot-
mörk. Hún olli því að samskipti
bandarískra stjórnvalda og kon-
ungsstjórnarinnar urðu mjög stirð.
Þar með var tilganginum náð.
Hryðjuverkaárásir undanfarin tvö
ár í Sádi-Arabíu eru í rökréttu fram-
haldi af árásum á bandarísk skot-
mörk erlendis. Markmiðið eitt og hið
sama.
II. Fall óvinar, fæðing óvinar
Konungsstjórnin hefur lýst yfir
stríði á hendur hryðjuverkamönnum
í landinu og samtímis heitið því að
halda áfram á vegi umbóta á sviði
stjórn- og efnahagsmála, sem hófust
fyrir um áratug. Haustið 2003 var
það tilkynnt að halda ætti sveitar-
stjórnarkosningar að ári. Kosning-
um, sem upprunalega áttu að fara
fram í október 2004, var frestað um
mánuð og síðan aftur til ársins 2005.
Nú liggur fyrir að kosningarnar eigi
að fara fram í þremur áföngum á
tímabilinu 10. febrúar til 21. apríl.
Kosið verður um helming þeirra
fulltrúa, sem sæti eiga í alls 178 ráð-
um í 13 héruðum landsins. Hinn
helminginn auk héraðsstjóra mun
konungur landsins áfram skipa.
Kosningar þykja marka merk tíma-
mót í sögu konungsríkisins. Þó eru
margir sem óttast að hugur muni
ekki fylgja máli eins og fordæmi eru
fyrir og vikið verður nú nánar að.
Hatur og heift í garð stjórnvalda,
sem í sinni öfgafyllstu mynd kemur
fram í hryðjuverkum, er mikið til
stjórnarfarinu í Sádi-Arabíu að
kenna. Stjórnvöld viðurkenna það
vitaskuld ekki og firra sig allri
ábyrgð á tilurð hryðjuverkasam-
taka. Það gera þau m.a. með því að
skella skuldinni alfarið á Bandaríkin
eins og formaður sendinefndar ráð-
gjafaþings Sádi-Arabíu gerði í við-
tali í Morgunblaðinu þegar nefndin
var hér að kynna sér reynslu Íslend-
inga af lýðræði. Vitnað er í ummæli
formannsins í leiðara Morgunblaðs-
ins 2. apríl sl. þar sem hann segir að
„[þ]að var stuðningur Bandaríkj-
anna við bin Laden, sem gerði hann
að því, sem hann er“. Vissulega voru
bandarísk stjórnvöld samverka-
menn yfirvalda í Sádi-Arabíu í því að
ala af sér hryðjuverkamenn. Sigur
Bandaríkjanna á óvini sínum í borg-
arastríðinu í Afganistan á tímum
kalda stríðsins frá 1979 til 1989 var
unninn með liðsinni manna frá Sádi-
Arabíu eins og Osama bin Ladens.
Óvinur nútímans fæddist í rústum
sigursins án þess að nokkur gæfi því
gaum í algleymi sigurvímunnar. Eitt
af því sem ekki var hugsað út í var
að „bandamenn kalda stríðsins“,
múslimar frá Sádi-Arabíu og Banda-
ríkjamenn, voru ekki að heyja sama
stríðið. Stríð múslíma gegn
innrásarliðinu úr austri var heilagt í
nafni islam en stríð Bandaríkja-
manna var í nafni afhelgaðra og
frjálslyndra hugmynda. Fortíðin átti
sem sagt þátt í því að skapa hryðju-
verkamenn en það sama mætti segja
um núverandi stefnu bandarískra
stjórnvalda að bjóða Sádi-Aröbum
að sækja sér menntun til Bandaríkj-
anna ef út í það er farið. Þótt hér sé
ekki tilgangurinn að hvítþvo banda-
rísk stjórnvöld má færa rök fyrir því
að stjórnarfarið í Sádi-Arabíu hefur
að miklum hluta alið af sér hryðju-
verkamenn nútímans.
III. Stjórnarfar
Sádi-Arabía er eitt mesta einræð-
isríki heims að mati Freedom
House, stofnunar í Bandaríkjunum
sem gerir mælingar á stöðu lýðræðis
um allan heim (www.freedom-
house.org).
Sádi-Arabía fékk sjálfstæði frá
Bretum árið 1932 og með stuðningi
þeirra var stjórnartaumunum komið
í hendur Sádi-ættbálksins í hinu
nýja konungsríki, sem kennt er við
hann. Frá upphafi hefur konungs-
ættin stjórnað með fulltingi íhalds-
samra klerka, sem kenna sig við
trúarleiðtogann Muhammad ibn
Adb al-Wahhab, sem var uppi á 18.
öld (1703–1792). Hlutverk klerkanna
er að ljá stjórn konungsættarinnar
trúarlegt lögmæti á sama hátt og
tíðkaðist fyrir aðskilnað ríkis og
kirkju á miðöldum Evrópu. Að sama
skapi hafa þeir fengið mikil sam-
félagsleg völd og sú íhaldssama út-
gáfa af islam, sem klerkar stjórn-
arinnar eru fulltrúar fyrir, fest
rætur á kostnað annarra frjálslynd-
ari og umburðarlyndari túlkana sem
sögulega hafa verið og eru í sam-
keppni við túlkun stjórnarklerk-
anna. Í Sádi-Arabíu eru stjórnmála-
og verkalýðshreyfingar með öllu
bannaðar. Félagafrelsi þegnanna
eru settar afar þröngar skorður. Það
endurspeglast í fjölda félagasam-
taka í landinu, sem eru sjö á hverja
eina milljón íbúa. Flest samtök eru
talin ógn við konungsveldið og því
barin niður með harðri hendi. Ein-
göngu fagfélög og góðgerðarsamtök,
sem hafa það að markmiði að að-
stoða nauðstadda í samræmi við eitt
af höfuðboðorðum islam, fá opinbert
starfsleyfi frá stjórnvöldum. Þau
samtök eru samt sem áður undir
ströngu eftirliti stjórnvalda. Frelsi
fjölmiðla- og fræðimanna eru settar
samskonar skorður. Fjölmiðlar eru
allir undir hælnum á konungs- og
klerkaveldinu, sem m.a. ræður og
rekur ritstjóra. Fyrir tilstilli nútíma-
upplýsinga- og fjarskiptatækni eins
og gervihnattasjónvarps og Netsins,
sem hvort tveggja er ólöglegt í Sádi-
Arabíu en samt víða að finna, reynist
þó sífellt erfiðara fyrir stjórnvöld að
stjórna umræðunni í samfélaginu.
Innlendum fræðimönnum er óheim-
ilt að sækja ráðstefnur utan land-
steinanna og erlendir/vestrænir vís-
indamenn hafa lítið sem ekkert
svigrúm til að stunda rannsóknir í
landinu. Það hefur valdið því að lítið
er t.d. vitað um stjórnmálasögu
landsins. Því hefur t.a.m. verið hald-
ið fram af mörgum að fyrirhugaðar
sveitarstjórnarkosningar séu fyrstu
sinnar tegundar í landinu. Það er þó
ekki rétt því slíkar kosningar fóru
fram í landinu með takmörkuðum
hætti frá 1954 til 1962 skv. upplýs-
ingum sem er að finna í gögnum
bandarísku olíufyrirtækjasamsteyp-
unnar Aramco og afhent voru bóka-
safni Georgetown-háskóla í Wash-
ington DC til varðveislu. Olíuiðn-
aðurinn í landinu var þróaður af
þessari samsteypu. Meðan á því stóð
var fylgst með stjórnmálaástandinu
í landinu og það skrásett. Samsteyp-
an var síðar þjóðnýtt og nefnd eftir
það Saudi Aramco. Að lokum ein-
kennist stjórnarfarið af dóms- og
löggæslukerfi, þ.m.t. dómurum,
trúarlögreglu, öryggissveitum og
her, sem þjónar sem verkfæri í
höndum konungsveldisins.
IV. Stjórnarandstaða
„Við köllum þá ofsatrúarmenn,“
var svar formanns sendinefndar ráð-
gjafaþings Sádi-Arabíu við spurn-
ingu blaðamanns Morgunblaðsins 1.
apríl sl. um ítök bókstafstrúarmanna
í stjórnkerfi landsins. Það er mik-
ilvægt að hafa í huga þegar kemur
að umfjöllun um stjórnarandstöðu í
Sádi-Arabíu að íhaldssamir bók-
stafstrúarmenn, eða Wahhabistar,
hafa setið við stjórnvölinn síðan 1932
í skjóli konungsfjölskyldunnar. Ítök
þeirra, samfara skertu félaga- og
fjölmiðlafrelsi, hafa gert það að
verkum að islam snertir öll svið dag-
legs lífs í Sádi-Arabíu og setur svip
sinn á hvaðeina. Stjórnarandstaða
er þar ekki undanskilin. Stjórnmála-
samtök og islömsk góðgerðarsamtök
renna því oft saman í eitt. Í þessu
sambandi er mikilvægt að átta sig á
að það er ekki að ástæðulausu. Í
fyrsta lagi þjóna góðgerðarsamtök
því hlutverki að vera nokkurs konar
huliðshjálmur, sem veitir vernd
gegn ströngu eftirliti og ofríki
stjórnvalda. Stjórnmálasamtökum
er ekki vært í landinu og upprætt
tafarlaust ef upp um starfsemi
þeirra kemst.
Islömsk góðgerðarsamtök eru
nánast einu samtökin sem eiga sér
Tvenns konar ógnaröfl
Reuters
Abdullah krónprins Sádi-Arabíu.
Reuters
Sádi-Arabar bera lík eins fórnarlambanna sem féllu eftir að bílasprengja sprakk í Riad 22. apríl síðastliðinn. Æðsti klerkur Sádi-Arabíu sagði að þeir sem bæru
ábyrgð á sprengingunni myndu „stikna í víti“ fyrir að myrða saklausa múslima.
Tengsl bandarískra stjórn-
valda og sádi-arabísku kon-
ungsfjölskyldunnar hafa oft
sætt gagnrýni. Bandaríkja-
menn hafa m.a. legið undir
ámæli fyrir að láta einræðis-
og mannréttindabrot í Sádi-
Arabíu óátalin til þess að
tryggja öruggt framboð olíu
á heimsmarkaði. Magnea
Marinósdóttir veitir hér
innsýn í sádi-arabíska
stjórnarhætti.
’Ráðleysi stjórnvaldaer að hluta vegna
þess að konungsættin
á undir högg að
sækja hvort sem hún
stendur fyrir umbót-
um eða ekki.‘
Sádi-Arabía sætir oft gagnrýni vegna harðríkis og íhaldssemi á kostnað þegn- og mannréttinda