Morgunblaðið - 16.01.2005, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 16. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
VIÐ HÖFUM verið síðustu miss-
erin, erum og verðum enn um sinn,
á þeim stað í hagsveiflunni þar sem
bankaslysin eiga upp-
tök sín. Þau birtast
hins vegar vænt-
anlega ekki fyrr en í
næstu efnahagslægð,
kannski eftir tvö til
fjögur ár. Hvernig
getum við brugðist við
núna til að varast
slysin? Við gerum það
með margvíslegum
hætti og setjum klár-
lega styrk ofar stærð.
Við förum varlega. En
hvernig getum við
lært það? Reynslan
sýnir að ungt fólk á erfitt með að
læra af reynslu annarra. Þeim
ungu sýnist alltaf að aðstæður ein-
mitt nú séu allt aðrar en áður hafa
þekkst.
Sár reynsla Norðmanna
Frændur okkar Norðmenn eru
okkur um margt líkir. Á árunum
1985–1990 fylgdist ég náið með
norsku efnahagslífi og bankakerfi.
Lánastarfsemin var gerð frjáls í
Noregi um 1984. Vextir voru þá
frádráttarbærir og leiddi þetta til
neikvæðra raunvaxta eftir skatta.
Jaðarskatturinn var nálægt 70%,
svo hvatinn til að taka lán og fjár-
festa var mikill. Bæði hlutabréfa-
verð og íbúðaverð hækkaði umfram
almennt verðlag vegna auðvelds að-
gangs að lánsfé. Þá var gaman að
vera Norðmaður.
Stórfelldar lántökur heimilanna
leiddu til aukinnar verðbólgu.
Sápukúlu-áhrif urðu og þar kom að
markaðsverðmæti voru mjög of-
metin. Sápukúlur springa allar fyr-
ir rest. Vextir voru hækkaðir til að
slá á eftirspurn og voru í kjölfarið
nálægt 20% um árabil. Kaupmáttur
féll nú snögglega og verðbólga líka.
Fjöldi einstaklinga varð gjaldþrota
vegna hlutafjárkaupa sem fjár-
mögnuð höfðu verið með lánsfé. Út-
lánatöp tóku að vinda upp á sig
1986–87, fyrst vegna neyslulána.
Hlutabréfaverð féll og atvinnulífið
fór í niðursveiflu. Lánastofnanir
reyndu að skuldbreyta til að kom-
ast hjá tapi og stækka sig út úr
kostnaðarvanda sínum. Hörð sam-
keppni varð um útlán á kostnað
nauðsynlegs vaxtamunar og trygg-
inga. Í ljós kom síðar að fremur var
um þenslu að ræða en raunveruleg-
an vöxt. Áhættustýring og eftirlit
var ófullnægjandi og hafði ekki
fylgt eftir valddreifingu innan úti-
búanetanna.
Alþjóðlegar reglur
um eiginfjárstöðu
komu til sögunnar.
Bönkum voru settar
nýjar og strangar
reglur um framlög á
afskriftarreikninga og
vaxtafrystingu van-
skilalána. Óraunhæfar
skuldbreytingar hættu
og bankar urðu að
ganga að veðum sín-
um. Markaðsverðmæti
fasteigna féll og út-
lánatöp jukust enn.
Skelfing greip um sig meðal skuld-
ugra húseigenda og „panik-sala“
fasteigna hófst. Stjórnvöld drógu á
þessum tíma í land með skattafríð-
indi vegna íbúðalána, settu þak á
frádráttinn og juku á vandann með
tímasetningunni.
Allir þessir þættir drógu mjög úr
kaupmætti. Nýjar afskriftarreglur
ollu því að bankarnir gengu að veð-
um sem höfðu þá fallið mikið í verði
og töpin urðu gífurleg. Eft-
irspurnin dróst saman og atvinnu-
leysi jókst mjög. Norsku stórbank-
arnir stóðu loks uppi með skert
eigið fé. Ríkisvaldið þurfti að koma
til hjálpar með nýju hlutafé og
gerði 70% niðurfærslu á eldra
hlutafé að skilyrði, og það gekk eft-
ir.
Þessi atburðarás byrjaði 1985 og
stóð í heil 8 ár, alveg fram til 1993
þegar verð eigna tók loks að hækka
á ný. Í stað þess að hagkerfið næði
mjúkri lendingu eftir vöxtinn
snemma á áttunda áratugnum brot-
lenti það. Barnalegur leikur með
sápukúlur olli því að draumur
breyttist í martröð. Mörg ár fóru
forgörðum sem hefðu getað nýst til
uppbyggingar, ef mjúk lending
hefði náðst.
Margt er líkt með skyldum. Ætli
eigendur íslenskra banka eigi eftir
að sjá eign sína gufa upp og verða
afskrifaða undir lok þessa áratug-
ar? Niðurstaðan kann að ráðast af
því hvaða stefna verður rekin árin
2005 og 2006.
Hagur hluthafa banka
Arðsemi, vöxtur og stöðugleiki eru
lykilþættirnir sem ráða hag hlut-
hafa allra félaga. Greina verður
aukningu sundur í þá sem er góð og
er raunverulegur vöxtur og þá sem
er slæm og við köllum þenslu.
Vöxtur felst ekki í þenslu efnahags-
reikningsins heldur í vexti bók-
færðs eigin fjár. Sannur vöxtur
krefst þess að ávöxtunarkröfu
markaðarins sé mætt varðandi það
eigið fé sem stendur að baki aukn-
ingunni. Það er eina rétta leiðin til
að tryggja langtímavöxt arð-
greiðslna og er sú aukning sem
skiptir hluthafana máli. Útlána-
möguleikar eru þannig takmörkuð
gæði, sem nýta þarf sem best. Eig-
ið fé banka er ekki ókeypis eða
ótakmarkað. Lánastofnanir sem
halda áfram að þenja efna-
hagsreikning sinn umfram vöxt
eigin fjár lenda um síðir í vand-
ræðum, því tæp eiginfjárstaða
getur þá beinlínis hamlað útborg-
unum á arði til hluthafanna, jafnvel
á tímum þegar hagnaður er dágóð-
ur. Ef það gerist fellur núvirði
framtíðar arðgreiðslna og markaðs-
verð hlutabréfanna þar með, eftir
að hluthafarnir hafa uppgötvað
vandann. Þensla efnahagsreikninga
lánastofnana, t.d. með íbúðalánum
með lágum vaxtamun og tæpum
veðum, mun rýra markaðs-
verðmæti þeirra. Við skulum
reikna með að eigendur íslenskra
banka eigi eftir að ná að gæta hags-
muna sinna og þurfi því ekki að sjá
eign sína gufa upp. Sjálfs er höndin
hollust og sá veit gjörst hvar skór-
inn kreppir sem ber hann á fæt-
inum, enda er hver og einn sinnar
gæfu smiður.
Fyrst draumur,
svo martröð
Ragnar Önundarson
fjallar um efnahagsmál
’Lánastarfsemin vargerð frjáls í Noregi um
1984. Vextir voru þá frá-
dráttarbærir og leiddi
þetta til neikvæðra
raunvaxta eftir skatta.‘
Ragnar Önundarson
Höfundur er viðskiptafræðingur
og bankamaður.
Eftirfarandi greinar eru á
mbl.is:
Jakob Björnsson: „Það á að
fella niður með öllu aðkomu for-
setans að löggjafarstarfi.“
Guðrún Lilja Hólmfríðardótt-
ir: „Ég vil hér með votta okkur
mína dýpstu samúð vegna
þeirrar stöðu sem komin er upp
í íslensku þjóðfélagi með skipan
Jóns Steinars Gunnlaugssonar
í stöðu hæstaréttardómara. Ég
segi okkur af því að ég er þol-
andinn í „Prófessorsmálinu“.“
Ólafur F. Magnússon: „Ljóst
er að án þeirrar hörðu rimmu
og víðtæku umræðu í þjóðfélag-
inu sem varð kringum undir-
skriftasöfnun Umhverfisvina
hefði Eyjabökkum verið
sökkt.“
Ásthildur Lóa Þórsdóttir:
„Viljum við að áherslan sé á
„gömlu og góðu“ kennsluað-
ferðirnar? Eða viljum við að
námið reyni á og þjálfi sjálf-
stæð vinnubrögð og sjálfstæða
hugsun?“
Bergþór Gunnlaugsson: „Ég
hvet alla sjómenn og útgerðar-
menn til að lesa sjómannalögin,
vinnulöggjöfina og kjarasamn-
ingana.“
Á mbl.is
Aðsendar greinar
FASTEIGNASALA
HÁTÚNI 6a
SÍMI 512 1212 FAX 512 1213
STÓRGLÆSILEG OG VEL HÖNNUÐ 130,3 FM ENDAÍBÚÐ Á 4. HÆÐ,
ÁSAMT STÆÐI Í BÍLAGEYMSLU, Í FALLEGU OG VIÐHALDSFRÍU
FJÖLBÝLISHÚSI MEÐ LYFTU Á FRÁBÆRUM STAÐ Í REYKJAVÍK.
Hol með ljósu parketi, innaf holi er geymsla. Stofa, borðstofa og eldhús í
alrými. Í stofu og borðstofu er ljóst parket, en flísar í eldhúsi. Fallegar og
vandaðar innréttingar og tæki í eldhúsi. Úr borðstofu er útgengt á góðar
svalir. Horngluggi í stofu. Þrjú svefnherbergi eru í íbúðinni, tvö góð
barnaherbergi og stórt hjónaherbergi, ljóst parket á gólfum. Baðherbergi
flísalagt hólf í gólf, baðkar með sturtuklefa. Sérþvottahús er í íbúð.
Í sameign er einnig geymsla.
MJÖG GÓÐ EIGN Á VINSÆLUM STAÐ
- AFAR VÖNDUÐ Í ALLA STAÐI.
GÓÐ 4RA HERBERGJA RISÍBÚÐ Á 3. HÆÐ Í VESTURBÆNUM.
Hol og gangur sem tengir öll herbergi íbúðarinnar. Í ganginum eru viðar-
gólfborð og viðarparket á gólfi í svefnherbergjunum. Í eldhúsi er korkur á
gólfi og eldri, sjarmerandi innréttingar. Stofan er björt með frábæru útsýni.
Baðherbergi er með dúk á gólfi og baðkari með sturtu, lagt fyrir þvottavél
og þurrkara. Geymsla er á loftinu fyrir ofan ganginn. Íbúðin er á eignarlóð
og bílastæði fylgir.
SNYRTILEG EIGN Á GÓÐUM STAÐ Í VESTURBÆNUM
MEÐ FRÁBÆRU ÚTSÝNI. Verð 15,9 millj.
Til leigu verslunar- og lagerhúsnæði á einum besta staðnum í bænum.
Ca 400 m2 af vel skipulögðu nýju húsnæði á einum besta verslunarstað í
bænum. Stór lagerhurð. Gott aðgengi viðskiptavina - mikið af bílastæð-
um. Tilvalið fyrir flestan verslunar- og/eða heildsölurekstur.
Nánari upplýsingar er að fá hjá Foss.
BRÆÐRABORGARSTÍGUR
- 4RA HERBERGJA
SÓLTÚN - GLÆSILEG
SKÚTUVOGUR - TIL LEIGU
Foss fasteignasala, Hátúni 6a, sími 512 12 12, fax 512 12 13,
netfang foss@foss.is
VEGNA MIKILLAR SÖLU UPP Á SÍÐKASTIÐ
VANTAR OKKUR ALLAR GERÐIR EIGNA Á
SKRÁ. ENDILEGA HAFIÐ SAMBAND VIÐ
SÖLUMENN OKKAR Í SÍMA 512 1212.
Til leigu á Klapparstíg í Reykjavík
Bjart og gott 139 m² skrifstofuhúsnæði í mikið endurnýjuðu steinhúsi í
hjarta Reykjavíkur. Húsnæðið skiptist í tvö frekar stór opin vinnurými,
fundarherbergi, kaffistofu og geymslu. Tölvulagnir í stokkum. Næg bíla-
stæði á baklóð. Teikningar á skrifstofu. Hentar vel t.d. tölvufyrirtækjum,
auglýsingastofum, sem vinnustofur o.fl. Mánaðarleiga kr. 153.000 og
allt innifalið í leiguverði, þ.e. rafmagn, hiti, ræsting og öryggiskerfi.
Sími 511 2900
Áhugasamir hafi samband við skrifstofu
okkar eða Guðlaug í gsm. 896 0747.
Hóll býður þig velkominn til að skoða einstaklega glæsilegt par-
hús á tveimur hæðum, 214,4 fm, ásamt 26,6 fm bílskúr. Hurðir og
gluggar eru úr maghóní. Húsið er klætt að utan með sjávarsteini
frá Noregi. Þetta er eign sem er í miklum sérflokki.
OPIÐ HÚS Í ASPARHVARFI 16
MILLI KL. 14 OG 16 Í DAG
Sími 595 9000
Árni, sölumaður á Hóli, verður
á staðnum (fs. 897 4693)