Morgunblaðið - 16.01.2005, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 16. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
15. janúar 1995: „Það er
gagnlegt fyrir okkur Íslend-
inga að kynnast sjónarmiðum
Brians Tobins, sjávarútvegs-
ráðherra Kanada, um hrun
þorskstofnsins við Atlants-
hafsströnd Kanada. Hann
sagði m.a. í ræðu á ráðstefnu
um viðreisn þorskstofnsins í
fyrradag: „Mannleg mistök
eru aðalástæðan fyrir því, að
fiskistofnarnir innan lögsögu
okkar eru nær að engu orðn-
ir. Stjórnvöld í Kanada létu of
lengi undan þrýstingi hags-
munaaðila og leyfðu veiðar of
lengi. Hefði verið gripið fyrr í
taumana, hefði mátt bjarga
miklu. Íslendingar geta því
lært af mistökum okkar. Þeir
verða að fara eftir þeim
merkjum, sem felast í minnk-
andi fiskistofnum og taka erf-
iðar ákvarðanir í tíma. Ann-
ars gæti farið jafn illa fyrir
ykkur og okkur … Við erum
ekki fyllilega vissir um það,
hvað í raun og veru olli hruni
fiskistofnanna, en okkur virð-
ist, að allt, sem gat farið illa,
hafi farið á versta veg. Við
mennirnir eigum stóra sök og
breytingar í náttúrunni hafa
haft sitt að segja líka. Vís-
indamenn við Kanada höfðu
árum saman ofmetið stærð
fiskistofna innan lögsögu
okkar. Við leyfðum of mikla
og allt of mikla veiði og fiski-
mennirnir gengu illa um auð-
lindina, fleygðu miklu af fiski
í sjóinn og lönduðu fram hjá
vigt. Því var árlegur afli mun
meiri en skráður var. Fyrir
vikið var vísindalegur grunn-
ur fyrir stofnstærðarmati og
ákvörðun um heildarafla
rangur. Þannig voru menn í
raun að grafa sína eigin gröf,
jafnvel vísvitandi … “
. . . . . . . . . .
16. janúar 1985: „Á morgun,
fimmtudag, mun miðstjórn
Sjálfstæðisflokksins taka af-
stöðu til þeirrar tillögu Þor-
steins Pálssonar, flokks-
formanns, að landsfundur
sjálfstæðismanna komi sam-
an í vor. Ekkert bendir til
annars en tillagan verði sam-
þykkt. Þar með skapast ný
viðhorf innan Sjálfstæðis-
flokksins. Þeir straumar sem
sett hafa svip sinn á störf og
stefnu flokksins undanfarna
mánuði og meðal annars hafa
brotist fram í óánægju með
ríkisstjórnina og vangavelt-
um um breytingar á mönnum
í ráðherraembættum eiga nú
eftir að falla í einn farveg við
undirbúning landsfundar.
Með því að gera tillögu um
landsfund og skýra frá því
með jafn afdráttarlausum
hætti og í Morgunblaðinu í
gær að ekki yrði breytt um
sjálfstæðismann í ríkisstjórn-
inni hefur Þorsteinn Pálsson
dregið skýrar línur innan
Sjálfstæðisflokksins og gagn-
vart Framsóknarflokknum.
Bollaleggingar um breyt-
ingar á ríkisstjórninni nú
eiga upptök hjá framsókn-
armönnum.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
H
ér á þessum vettvangi var
fyrir viku fjallað um mik-
ilvægi þess fyrir okkur
Íslendinga að líta svo á,
að náin samskipti við
Bandaríkin yrðu lykilat-
riði í utanríkispólitík okk-
ar fram eftir 21. öldinni
með svipuðum hætti og þau voru á síðari hluta
20. aldarinnar en þó á öðrum forsendum.
Til upprifjunar:
Bandaríkin ruddu brautina fyrir stofnun lýð-
veldis á Íslandi 17. júní 1944 með því að verða
fyrst þjóða til þess að viðurkenna sjálfstæði okk-
ar.
Bandaríkin höfðu nokkrum árum áður tekið að
sér með samningum að tryggja öryggi þjóðar-
innar í heimsstyrjöldinni síðari með því að senda
hingað fjölmennt herlið sem tók við af hernáms-
liði Breta.
Bandaríkin tóku að sér varnir Íslands í kalda
stríðinu með varnarsamningnum sem gerður var
1951.
Bandaríkin tryggðu okkur sigur í öllum
þorskastríðum við Breta og nokkrar aðrar
Evrópuþjóðir með því að taka í taumana þegar í
óefni var komið.
Bretar hafa áratugum saman litið svo á að á
milli þeirra og Bandaríkjamanna væri sérstakt
samband, „special relationship“, sem þeir hafi
byggt utanríkisstefnu sína á, eftir að stórveldis-
dögum Breta lauk endanlega með lyktum Súez-
stríðsins 1956.
Með ekki síðri rökum má segja að á milli okk-
ar og Bandaríkjamanna hafi verið „sérstakt
samband“ frá stríðslokum sem hafi verið einn af
hornsteinum íslenzkrar utanríkisstefnu. Rök-
semdafærsla Reykjavíkurbréfs fyrir viku var sú
að af okkar hálfu ættum við að leggja áherzlu á
að halda því sérstaka sambandi áfram, hvað sem
liði gagnrýni á Bandaríkjamenn nú vegna Íraks-
stríðsins. Svipaðar umræður komu raunar upp á
dögum Víetnamstríðsins en fengu ekki jafnmik-
inn hljómgrunn hér á þeim tíma vegna kalda
stríðsins og augljósrar ógnunar frá Sovétríkj-
unum.
En þá má spyrja: er yfirleitt einhver sérstök
ástæða til fyrir okkur Íslendinga nú um stundir
að vera aðilar að einhverjum bandalögum með
öðrum þjóðum? Er okkur ógnað? Krefjast hags-
munir okkar þess að við leitum skjóls hjá öðrum
þjóðum eins og Bandaríkjamönnum? Búum við
ekki í friði hér í Norður-Atlantshafi?
Grundvallarsvarið við þessari spurningu er
auðvitað að enginn er eyland, við getum ekki lif-
að ein og yfirgefin án samskipta við aðrar þjóðir.
Þau samskipti leiða svo af sér ýmis álitamál
varðandi viðskiptalega og pólitíska hagsmuni,
sem valda því að við þurfum á góðum samskipt-
um við aðrar þjóðir að halda. Jafnvel voldugasta
þjóð heims þarf á slíkum samskiptum við aðrar
þjóðir að halda.
Kannski má segja að samskipti okkar við
Norðurlandaþjóðirnar um þessar mundir séu
skýrt dæmi um mikilvægi þess fyrir okkar eigin
hagsmuni að rækta garðinn okkar vel í þessum
efnum.
Náin samskipti við aðrar Norðurlandaþjóðir
hafa á undanförnum áratugum verið annar lyk-
ilþátturinn í utanríkispólitík okkar. Þau hafa að
hluta til verið pólitísk en aðallega menningarleg.
Við höfum notið góðs af þessum samskiptum.
Okkur hefur verið tekið vel þótt við byggjum við
sérstöðu vegna fjarlægðar.
Nú má spyrja, hvort við höfum ræktað garð-
inn okkar nógu vel í samskiptum við aðrar Norð-
urlandaþjóðir. Með auknum efnum okkar Íslend-
inga hafa íslenzk fyrirtæki smátt og smátt fært
út kvíarnar. Að vísu höfðu íslenzk flugfélög lengi
starfað á Norðurlöndum og um skeið voru hörð
átök á milli Loftleiða og SAS í Ameríkuflugi. Ís-
lenzk skipafélög hafa líka lengi stundað siglingar
á milli Íslands og annarra Norðurlanda. Kaup-
mannahöfn hefur lengi verið meðal stærstu „ís-
lenzku“ bæja vegna þess fjölda Íslendinga sem
þar búa og kannski má nú orðið líta á Eyrar-
sundssvæðið sem eina heild í þeim efnum.
Síðustu árin hafa ný íslenzk fyrirtæki hafið
starfsemi á öðrum Norðurlöndum. Þar hefur
Kaupþing og síðar KB banki verið fremstur í
flokki en í kjölfarið hafa fylgt Baugur og síðar Ís-
landsbanki.
Þegar Baugur, Straumur og samstarfsaðilar
keyptu Magasin de Nord fyrir nokkrum vikum
komu viðbrögðin í Danmörku Íslendingum mjög
á óvart. Íslendingar í Danmörku upplifðu þau á
þann veg að þau væru mjög harkaleg og nei-
kvæð. Sumir þeirra a.m.k. töldu að eitt af leið-
andi dagblöðum í Danmörku, Berlingske Tid-
ende, hefði farið hamförum gegn þessum
kaupum og Íslendingum yfirleitt. Í framhaldinu
hefur komið upp á yfirborðið í einkasamtölum
við Íslendinga sem búa í Danmörku sú tilfinning
að Danir líti niður á Íslendinga, eins og þeir
gerðu fram eftir síðustu öld.
Athyglisvert er að upplifun Kaupþingsmanna
(nú KB banka) var svipuð þegar þeir hófu inn-
reið sína í sænskt viðskiptalíf. Í einkasamtölum
lýstu þeir viðtökunum á þann veg að þeir hefðu
ekki verið teknir alvarlega, það hefði verið litið
niður á þá og að þeir hefðu jafnvel orðið að berja
í borðið og segja: herrar mínir. Það vill svo til að
við eigum þetta fyrirtæki og við ráðum! Í ljós
kom við nánari athugun að lífsreynsla forráða-
manna sumra annarra íslenzkra fyrirtækja hafði
verið svipuð í samskiptum við sænsk fyrirtæki.
Þessi dæmi sýna að hagsmunir okkar í sam-
skiptum við aðrar þjóðir geta verið margvíslegir
og að það hlýtur að vera markmið íslenzkrar
utanríkisstefnu á 21. öldinni að greiða fyrir því
að íslenzkir kaupsýslumenn geti starfað við eðli-
legar aðstæður í öðrum löndum.
Í þessu tilviki varðandi Norðurlöndin bendir
fengin reynsla til þess að íslenzku sendiráðin á
Norðurlöndum hafi verk að vinna. Við höfum lit-
ið svo á að í samskiptum okkar við önnur Norð-
urlönd léki allt í lyndi en um leið og þess verður
vart að íslenzkir kaupsýslumenn, sem vilja at-
hafna sig þar, lendi í mótvindi sýnist ástæða til
að íslenzku sendiráðin þar auki kynningarstarf
sitt. Bæði Dönum og Svíum þarf að vera ljóst að
við höfum vaxið úr grasi, við erum komnir út úr
moldarkofunum, við erum ekki lengur „bara“
fiskimenn og að við kunnum ýmislegt fyrir okkur
sem að gagni má koma bæði fyrir okkur og aðra.
Það gæti verið gagnlegt fyrir sendiráð Íslands
í Danmörku að efna til fundar með Íslendingum
þar í landi og kynnast viðhorfum þeirra í þessum
efnum. Það er líka nauðsynlegt fyrir sendiráðin á
öllum Norðurlöndunum að auka verulega sam-
skipti við viðskiptalífið í þessum löndum. Hin ís-
lenzka útrás til Norðurlandanna er sennilega
rétt að hefjast.
Ísland og
Evrópa
Nú má spyrja í ljósi
þess sem um var rætt
á þessum vettvangi
fyrir viku, hvort ekki
sé eðlilegra að við beinum athygli okkar að Evr-
ópu fremur en að Bandaríkjunum. Hin menning-
arlegu og pólitísku tengsl okkar í gegnum ald-
irnar hafi verið við Evrópuríkin, þar séu helztu
markaðir fyrir útflutningsafurðir okkar og þess
vegna sé eðlilegast að við eflum tengsl okkar við
Evrópuríkin. Að ekki sé talað um það ágrein-
ingsefni, hvort við eigum að sækja um aðild að
Evrópusambandinu.
Auðvitað er ljóst að við lítum á okkur sem
Evrópuþjóð. Auðvitað er ljóst að við hljótum að
leggja áherzlu á að efla tengsl okkar við Evr-
ópuríkin og tryggja að þau séu góð. En Evrópa
ræður ekki heiminum.
Að vísu er Evrópusambandið að verða gífur-
lega öflug eining á heimsvísu. Og eftir því sem
aðildarríkjum þess fjölgar verður það enn sterk-
ara. Styrkur ESB er hins vegar fyrst og fremst
efnahagslegur. Og að því leyti er Evrópusam-
bandið komið langt með að standa jafnfætis
Bandaríkjunum.
Zbigniew Brzezinski, sérfræðingur í alþjóða-
málum í Washington og fyrrum ráðgjafi í Hvíta
húsinu, færir rök að því í bók sinni The Choice,
sem vitnað var til hér fyrir viku, að Evrópusam-
bandið sem heild gæti ógnað stöðu Bandaríkj-
anna á heimsvísu ef samstaða tækist um það inn-
an þess að byggja upp herveldi sem stæði hinu
bandaríska ekki að baki. ESB-ríkin hafi peninga
til þess, en skorti hins vegar pólitíska samstöðu.
Hann bendir á að slíkt Evrópusamband gæti
tekið við hlutverki Bandaríkjamanna í Miðaust-
urlöndum og ýtt þeim þar til hliðar vegna
margra alda pólitískra, menningarlegra og við-
skiptalegra tengsla Evrópuríkjanna við Miðaust-
urlönd. Hann bendir á að hið sama gæti gerst í
Rómönsku Ameríku vegna aldagamalla tengsla
sumra Evrópuríkja og þá ekki sízt Spánverja og
Portúgala við spænskumælandi þjóðir þar. Við
slíkar aðstæður mundu áhrif Bandaríkjanna tak-
markast við Norður-Ameríku og Kyrrahafs-
svæðið, en þar er áhrifum Bandaríkjanna nú
þegar ógnað af bæði Japönum og Kínverjum
sem byggja markvisst upp herafla sinn og þá
ekki sízt flota sinn og munu áður en langt um líð-
ur verða öflugir aðilar að valdakerfinu í Kyrra-
hafi.
Brzezinski telur hins vegar ólíklegt og nánast
útilokað að Evrópusambandið taki þessa stefnu
og miklu líklegra að Bandaríkin og ESB-ríkin
myndi áfram bandalag sín í milli sem verði horn-
steinn heimsfriðar á næstu áratugum. Líklegt sé
að aðildarríkjum Evrópusambandsins til austurs
muni fjölga stöðugt, þótt hann telji að vísu ólík-
ALCOA OG UMHVERFISMAT
Í fyrradag sagði Tómas Már Sig-urðsson, forstjóri Alcoa-Fjarða-áls, í samtali við Morgunblaðið, að
Alcoa íhugaði nú í kjölfar dóms Hér-
aðsdóms Reykjavíkur að ráðast sem
fyrst í gerð nýs umhverfismats fyrir ál-
verið og að það verði komið í gang hver
svo sem niðurstaða Hæstaréttar verði í
málinu.
Um þetta sagði Tómas Már Sigurðs-
son:
„Við erum ekkert hrædd við mat á
umhverfisáhrifum og munum undirbúa
það svona til vara. Hefðum við þurft að
framkvæma nýtt umhverfismat værum
við búnir að því. Hins vegar teljum við
dóminn byggja á misskilningi og mun-
um áfrýja honum.“
Þetta er rétt afstaða hjá Alcoa. Fyr-
irtækið á strax að hefja undirbúning að
umhverfismati fyrir álverið í Reyðar-
firði. Jafnvel þótt niðurstaða Hæsta-
réttar yrði á annan veg en héraðsdóms
væri með slíku umhverfismati búið að
útiloka endalausar ásakanir á hendur
Alcoa og íslenzkum stjórnvöldum
næstu árin og draga úr tortryggni, sem
ella mundi grafa um sig.
Vonandi verður þetta niðurstaða Al-
coa.
TENGSLIN VIÐ KÍNA
Halldór Blöndal, forseti Alþingis,hefur að undanförnu verið í op-
inberri heimsókn í Kína ásamt varafor-
setum þingsins. Ýmsir kunna að
spyrja, hvort heimsóknir af þessu tagi
þjóni einhverjum tilgangi. Svarið er að
stundum skipta þær engu máli en í
vissum tilvikum hafa þær mikla þýð-
ingu.
Ræktun samskipta við Kína hefur
mikla þýðingu. Raunar hafa háttsettir
kínverskir ráðamenn verið mjög dug-
legir við að sækja okkur Íslendinga
heim á allmörgum undanförnum árum.
Hvergi í heiminum er jafnmikill hag-
vöxtur og í Kína um þessar mundir.
Raunar má segja að þar hafi orðið ein-
hvers konar sprenging í efnahagsmál-
um. Þeir sem til Kína koma standa agn-
dofa frammi fyrir því sem þeir sjá og
heyra.
Þetta er augljóslega undarlegt sam-
félag þar sem saman fer stóraukið
frelsi í viðskiptum og atvinnulífi en
jafnframt tilraun kommúnistaflokksins
í Kína til að halda uppi gömlum
stjórnarháttum. Ganga má út frá því
sem vísu að kommúnisminn í Kína muni
smátt og smátt deyja út og frjálslegri
stjórnarhættir taka við.
Nú þegar eru vísbendingar um að ís-
lenzk atvinnustarfsemi sé að skjóta
rótum í Kína. Líklegt má telja að mikil
aukning verði í þeim efnum á næstu ár-
um og áratugum. Kína er dæmi um ríki
þar sem heimsóknir stjórnmálamanna
geta skipt sköpum um, hvort athafna-
menn geta fylgt í kjölfarið. Þess vegna
skipta heimsókn forseta Alþingis og
varaforseta nú, og opinber heimsókn
forseta Íslands síðar á þessu ári, máli.
Þeir ryðja brautina.
ÓHUGNANLEGAR NIÐURSTÖÐUR
Fyrir nokkrum dögum var frá þvískýrt að um 62% ungs fólks, á
aldrinum 18–20 ára, hefðu verið boðin
fíkniefni. Þetta eru óhugnanlegar nið-
urstöður. Þær benda til þess að þrátt
fyrir mikla viðleitni til að koma í veg
fyrir að fíkniefni komist inn í landið
hafi þeir sem að því starfa ekki haft
erindi sem erfiði. Og er með þeim orð-
um alls ekki gert lítið úr viðleitni
þeirra. Þetta er í sjálfu sér sama sag-
an og alls staðar um heiminn. Dreif-
ing fíkniefna virðist byggjast á svo
fullkomnu kerfi glæpasamtakanna að
engin leið sé að stöðva hana.
Það er þó jákvætt í niðurstöðum
þessara rannsókna að þrátt fyrir að
svo stórum hluta ungs fólk stóðu
fíkniefni til boða voru aðeins 13% sem
höfðu neytt þeirra. Það er vísbending
um að forvarnarstarf er að skila ár-
angri.