Morgunblaðið - 30.03.2005, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. MARS 2005 27
UMRÆÐAN
Í LEIÐARA Morgunblaðsins
föstudaginn 11. mars síðastliðinn,
undir yfirskriftinni Óþarfar opinber-
ar lánastofnanir, er
vikið að starfsemi
Byggðastofnunar með
þeim hætti að óhjá-
kvæmilegt er að gera
nokkrar athugasemdir.
Það er rétt hjá leið-
arahöfundi að nú eru
breyttar aðstæður á ís-
lenskum lánamarkaði.
Vextir langtímalána
hafa lækkað verulega,
sem hefur í för með sér
að hinir fjárhagslega
sterkustu úr hópi við-
skiptavina stofnunar-
innar greiða upp lán sín
við hana. Það er auðvitað jákvætt ef
fyrirtæki sem leitað hafa til Byggða-
stofnunar um lánsfjármögnun hafa
styrkt sig svo í sessi að viðskipta-
bankarnir treysta sér nú til að bjóða
þeim betri kjör en Byggðastofnun.
Segja má að stofnunin hafi þá að
þessu leyti náð tilgangi sínum, og má
að minnsta kosti örugglega kalla það
sýnilegan árangur í byggðamálum.
Þrátt fyrir þetta er þó ljóst að mjög
margir verða út undan í þessu kapp-
hlaupi, jafnt fyrirtæki sem ein-
staklingar, og vaknar þá sú spurning
hvort álitið sé að starfsemi þeirra að-
ila eigi einfaldlega ekki rétt á sér ef
viðskiptabankarnir
treysta sér ekki til að
mæta lánsfjárþörf
þeirra, t.d. nýrra aðila í
rekstri sem ekki hafa
enn sannað sig, eða í
þeim tilvikum þar sem
viðskiptabankarnir
meta þær veðtrygg-
ingar sem í boði eru
verðlausar, eins og fjöl-
mörg dæmi eru auðvit-
að um.
Í leiðaranum stendur
eftirfarandi: Munurinn
á lánum Byggðastofn-
unar og bankanna er að
í bönkunum fer fram mat á hug-
myndum og áætlunum þeirra, sem
sækja um lán. Góðu hugmyndirnar
fá lán, en slæmu hugmyndirnar ekki.
Í þessari fullyrðingu felst bæði van-
þekking og rangfærslur. Byggða-
stofnun er ekki kunnugt um það að
viðskiptabankarnir tapi aldrei fé á
ákvörðunum sínum. Raunar mun
óhætt að fullyrða hið gagnstæða. Við
ákvörðun um lánveitingu leggur
Byggðastofnun að sjálfsögðu meg-
ináherslu á raunhæfi áætlana um-
sækjanda og traustar fjárhags-
upplýsingar. Raunar er það svo að öll
reynsla bendir eindregið til þess að
skilyrði árangurs sé einkum að fjár-
festing verði arðbær. Flest eru þessi
verkefni þannig vaxin að fjármögnun
þeirra fer fram í samstarfi við við-
skiptabankana og sparisjóðina sem
einnig hafa lánað viðkomandi fyr-
irtækjum og þannig metið þau fyrir
sitt leyti. Það er raunar nánast
óþekkt að Byggðastofnun sé eini lán-
veitandi fyrirtækis eða einstaklings í
rekstri, og hafa stofnunin, viðskipta-
bankarnir og sparisjóðirnir átt mjög
gott samstarf í gegnum tíðina í ein-
stökum málum, og er svo enn.
Byggðastofnun starfar ekki sem
pólitísk fyrirgreiðslustofnun, heldur
er það einmitt svo að góðu hugmynd-
irnar fá lán, en slæmum hugmyndum
er hafnað, svo notað sé orðfæri leið-
arahöfundar. Í ágúst 2002 tóku nýjar
verklagsreglur gildi um lánamál
Byggðastofnunar. Ný heildarútgáfa
verklagsreglna á fyrirtækjasviði
Byggðastofnunar kom síðan út í nóv-
ember 2002. Með þessum verklags-
reglum voru róttæk skref stigin í
anda jafnræðisreglu og annarra gild-
andi stjórnsýslureglna. Með þessu
breyttust starfshættir í stofnuninni.
Sett var skýr verkaskipting stjórnar
annars vegar og hins vegar forstöðu-
manna og starfsmanna stofnunar-
innar, til þess m.a. að tryggja jafn-
ræðisreglu, gegnsæi og góða
stjórnsýslu en efla eftirlits- og
stefnumótunarhlutverk stjórn-
arinnar. Þessar verklagsreglur geta
lesendur kynnt sér á heimasíðu
stofnunarinnar.
Lánveitingar sínar fjármagnar
stofnunin sjálf með öflun lánsfjár á
markaði, innan lands sem utan eftir
því sem ódýrast er hverju sinni, allt á
grundvelli heimilda í fjárlögum
hvers árs. Lánastarfsemi Byggða-
stofnunar nýtur ekki sérstakra fram-
laga úr ríkissjóði, heldur á hún að
vera sjálfbær og er rekin á grund-
velli vaxtamunar. Í því ljósi eru ill-
skiljanlegar fullyrðingar leiðarahöf-
undar um að stofnunin hafi tapað
gífurlegum fjármunum sem skatt-
greiðendur áttu, eins og það er orð-
að. Önnur framlög til stofnunarinnar
eru ákveðin á fjárlögum hverju sinni,
jafnt til rekstrar svo og til sérstakra
átaksverkefna sem samstaða hefur
þá verið um hverju sinni. Þar má
nefna framlög til sérstakra eign-
arhaldsfélaga á landsbyggðinni,
framlög til átaks á sviði atvinnuþró-
unar og nýsköpunar auk þess sem
fleira mætti tína til. Rétt er að taka
fram sérstaklega að stofnunin hefur,
eftir því sem undirritaður best veit,
ævinlega verið rekin innan þeirra
fjárhagsramma sem henni eru settir,
m.ö.o. fer hún ekki fram úr fjár-
lögum. Stofnunin starfar eftir lögum
um fjármálafyrirtæki og að öllu leyti
í samræmi við reglur Fjármálaeft-
irlits og annarra eftirlitsaðila.
Spurningar um réttmæti þess að
reka stofnanir af því tagi sem hér um
ræðir eru réttmætar og hljóta alltaf
að vera uppi. Þeim verða eigendur
þeirra að svara, í þessu tilviki ís-
lenska ríkið.
Viðskiptabankarnir og hlutverk Byggðastofnunar
Aðalsteinn Þorsteinsson
fjallar um Byggðastofnun ’Stofnunin starfar eftirlögum um fjármálafyr-
irtæki og að öllu leyti í
samræmi við reglur
Fjármálaeftirlits og
annarra eftirlitsaðila.‘
Aðalsteinn
Þorsteinsson
Höfundur er forstjóri
Byggðastofnunar.
UNDANFARIÐ hefur verið
mikið fjallað um hugsanlega ógn af
völdum fuglaflensu sem breyst
gæti fyrirvaralítið í heimsfaraldur
og hafa menn litið til þess hvað
gerðist 1918. Í þeirri
umræðu og reyndar
einnig tengt ný-
yfirstöðnum flensu-
faraldri er umræðan
um sýklalyf (fúkkalyf)
ofarlega á baugi. Bent
er á mikilvægi sýkla-
lyfja til að meðhöndla
síðkomnar fylgisýk-
ingar flensu og mikl-
vægi þeirra ef til
heimsfaraldurs kæmi.
Staðreyndin er hins
vegar sú að önnur
ógn er ekki síður ugg-
vænleg þegar til
framtíðar er litið og er það þróun
ónæmis baktería, bæði fyrir peni-
cillíni og öðrum sýklalyfjum,
vegna ofnotkunar sýklalyfja. Það
er kaldhæðnislegt til þess að
hugsa að þessi vandi er sjálfskap-
aður og hætta er nú á að við gæt-
um staðið nær tímanum fyrir til-
komu fúkkalyfja í náinni framtíð.
Hvernig við er brugðist er á
ábyrgð heilbrigðisyfirvalda. En
hvernig er staðan hér á landi í dag
þar sem vitað er að sýklalyfjanotk-
unin er meiri og breiðvirkari
sýklalyf eru meira notuð en á hin-
um Norðurlöndunum?
Sýklalyfjanotkunin mikla
Undanfarnar vikur hafa sum
sýklalyf selst upp. Þetta leiðir
hugann að gríðarlegri aukningu á
notkun sýklalyfja í influenzu-
faraldri. Athuganir hér á landi
sem undirritaður hefur staðið að
ásamt fleirum sýna að sýkla-
lyfjanotkunin allt að fimmfaldast á
influenzutímanum. Staðreyndin er
engu að síður sú að við veirusýk-
ingu gagnast aldrei sýklalyf
(fúkkalyf). Vegna mikillar notk-
unar á sýklalyfjum að óþörfu hafa
heilbrigðisyfirvöld víða um heim
kallað eftir aðgerðum. Þetta er
sérstaklega gert vegna uggvæn-
legrar þróunar sýklalyfjaónæmis
sem er í beinu samhengi við notk-
unina. Hvatt hefur verið til að
meðhöndla jafnvel ekki vægar
gerðir af bakteríusýkingum svo
sem vægar miðeyrnabólgur hjá
börnum sem lagast oftast af sjálfu
sér en sýklalyf við eyrnabólgum er
langalgengasta orsökin fyrir
sýklalyfjanotkun barna hér á
landi. Alþjóðlega heilbrigðisstofn-
unin (WHO) hefur hvatt til að-
gerða og er þróun ónæmis bakt-
ería talin til einnar mestu ógnunar
heilsu manna í fram-
tíðinni. Ný örugg
sýklalyf virðast ekki í
augsýn enda er of-
notkun sýklalyfja að-
alvandamálið og ný
sýklalyf verða fljótt
ónæm. Fara á því vel
með þá gersemi sem
sýklalyfin eru svo þau
komi að notum á
raunastundu.
Þekking á sýkla-
lyfjaónæmi hér á
landi
Undirritaður hefur
sl. áratug unnið að rannsóknaverk-
efni (gæðaþróunarverkefni við
heimilislæknadeild HÍ) sem snýr
að ávísanavenjum lækna á sýklalyf
til að meta áhrif á ónæmisþróun
baktería hjá landsmönnum. Þetta
verkefni var valið sem líkan þar
sem sjá mátti hugsanlega beina
þjóðfélagslega ógn og kostnað af
ómarkvissum vinnubrögðum og
kerfisfeilum í heilbrigðisþjónust-
unni. Meta mátti þátt upplýsinga
og fræðslu til almennings á skyn-
samlegri notkun sýklalyfja. Nið-
urstöðurnar sýna glöggt fram á
mikilvægi fræðslu í sjúklinga-
viðtali við lækni og að í mörgum
sambærilegum tilvikum megi kom-
ast hjá sýklalyfjameðferð hjá
barni. Með hverri sýklalyfjanotkun
barns fjór- til fimmfaldaðist
áhættan á að bera penicill-
ínónæmar bakteríur. Á sumum
svæðum, eins og á Egilsstöðum,
minnkaði sýklalyfjanotkunin um 2⁄3
á tímabilinu 1993–2003 jafnframt
sem foreldrar voru betur upplýstir
um kosti og galla sýklalyfja-
meðferðar. Á öðrum stöðum
minnkaði sýklalyfjanotkunin lítið
jafnframt sem stóraukin ásókn var
í breiðvirkari sýklalyf. Niðurstöð-
urnar sýna að breyta má sýkla-
lyfjaávísunum lækna til hins betra
þar sem aukin áhersala er lögð á
fræðslu um sjúkdóma og eðlilegan
sjúkdómsgang veirusjúkdóma.
Samheldni í vinnubrögðum
læknanna þar sem þessi góði ár-
angur náðist, þar sem kappkostað
er að vinna eftir bestu þekkingu
hverju sinni með hag skjólstæð-
inga ekki síður en samfélagsins að
leiðarljósi, er til eftirbreytni fyrir
aðra lækna.
Vöntun á
heimilislæknaþjónustu
Hér á landi eru þessi málefni
heilbrigðisþjónustunnar áhyggju-
efni, sérstaklega þar sem meiri
áhersla hefur verið lögð á eflingu
vaktþjónustu á höfuðborgarsvæð-
inu en uppbyggingu heilsugæslu-
og heimilislæknaþjónustu. Á vökt-
unum eru oft langar biðraðir á
kvöldin og um helgar allt árið um
kring. Stór hluti verkefna sem til-
heyra ættu eðlilegri heim-
ilislæknaþjónustu þar sem áhersla
er á kunnugleika læknis á mál-
efnum sjúklings auk möguleika á
eftirfylgni er þannig færður á ein-
hvers konar markaðstorg heil-
brigðisþjónustunnar. Stjórnvöld
telja sig sennilega hafa af þessu
ávinning þar sem ákveðinni þjón-
ustu er fullnægt fyrir viðunandi
verð auk þess sem fé sparast þá í
uppbyggingarkostnað heilsugæsl-
unnar á sama tíma. Sjúklingurinn
fær þjónustu þegar honum hentar
best eftir vinnu og er oft nokkuð
ánægður svo pólitískur þrýstingur
er oft ekki mikill. En það sem heil-
brigðisyfirvöld virðast ekki sjá er
stóraukinn kostnaður fyrir heil-
brigðiskerfið þegar til lengri tíma
er litið. Þetta á ekki eingöngu við
um afleiðingar vaxandi sýkla-
lyfjaónæmis sem hér er nefnt til
sögunnar heldur einnig ýmsar af-
leiðingar ofnotkunar annarra lyfja.
Síðast og ekki síst er aukinn
kostnaður vegna óöryggis sjúk-
linganna sjálfra sem sífellt treysta
á fleiri skyndilausnir í heilbrigð-
isþjónustinni.
Flensufár, fúkkalyf
og skyndilausnir
Vilhjálmur Ari Arason fjallar
um ofnotkun sýklalyfja ’… önnur ógn er ekkisíður uggvænleg þegar
til framtíðar er litið og
er það þróun ónæmis
baktería, bæði fyrir
penicillíni og öðrum
sýklalyfjum vegna of-
notkunar sýklalyfja.‘
Vilhjálmur Ari
Arason
Höfundur er heimilislæknir
í Hafnarfirði.
VOR 2005
Sölustaðir: sjá www.bergis.is