Morgunblaðið - 02.04.2005, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. APRÍL 2005 19
ERLENT
HIN sérdeilis sterku viðbrögð við
andláti Terri Schiavo, sem hafði legið
alvarlega heilasködduð á sjúkrahúsi í
fimmtán ár, benda til að mál þetta
verði ofarlega á baugi í bandarískum
þjóðmálum um ófyrirsjáanlega fram-
tíð. Enginn tók dýpra í árinni en Tom
DeLay, leiðtogi repúblikana í full-
trúadeild Bandaríkjaþings, en hann
hét því að grípa til aðgerða gegn
„hrokafullu, stjórnlausu“ dómsvald-
inu sem ítrekað neitaði að koma í veg
fyrir dauða Schiavo.
Michael Schiavo, eiginmaður
Schiavo, lét taka næringarslöngu sem
hélt lífi í henni úr sambandi fyrir rúm-
um tveimur vikum og sagði hann að
það væri í samræmi við óskir hennar.
Hefur DeLay kallað þá ákvörðun
„læknisfræðilegt hryðjuverk“.
Eftir að fréttist um andlát Schiavo
hét DeLay því að halda áfram stuðn-
ingi sínum við Bob og Mary Schindl-
er, foreldra Terri Schiavo, en þau
voru mótfallin því að næringar-
slangan yrði tekin úr sambandi og
biðluðu ítrekað til dómstóla að endur-
skoða þá afstöðu sína, að taka bæri
slönguna úr sambandi.
Höfðu Schindler-hjón og Michael
Schiavo raunar tekist á um þetta efni
fyrir dómstólum svo árum skipti.
„Við munum bregðast við hroka-
fullu, stjórnlausu, óábyrgu dómsvaldi
sem gaf þingi og forseta landsins
langt nef,“ sagði Tom DeLay og var
að vísa til lagasetningar Bandaríkja-
þings, eftir að næringarslangan var
tekin úr sambandi, sem gerði dóm-
stólum kleift að taka málið fyrir á ný
og leggja nýtt mat á öll gögn.
Sagði DeLay að dómsvaldið hefði
kosið að gera ekkert með lagasetn-
ingu þingsins, virða að vettugi vilja
þings og forseta. „Við munum fara of-
an í þá afstöðu,“ sagði DeLay. Vildi
hann ekki útiloka þann möguleika, að
Bandaríkjaþing gæfi út ákærur til
embættissviptingar á hendur dómur-
um sem um málið hefðu fjallað.
Kaldrifjað morð?
Sem fyrr segir var DeLay ekki sá
eini sem brást hart við dauða Schiavo.
The New York Times hefur eftir dr.
James C. Dobson, stofnanda kristi-
legra samtaka, Focus on the Family,
að dómararnir sem neituðu að stöðva
þann gjörning, að næringarslangan
væri tekin úr sambandi, væru „sekir
ekki aðeins um réttarfarsleg embætt-
isafglöp – heldur um kaldrifjað morð
á saklausri manneskju“.
Og George W. Bush Bandaríkja-
forseti tjáði sig líka um andlát
Schiavo, sagði að það væri skylda
hinna heilu að vernda veika meðal
vor. „Í málum þar sem alvarlegar efa-
semdir eru fyrir hendi og spurningum
ósvarað þá ætti alltaf að leyfa lífinu að
njóta vafans,“ sagði hann.
Mál þetta er margslungið og auð-
vitað vakna spurningar um hvort eðli-
legt sé að fela lagalegum forsjár-
manni, í þessu tilfelli Michael Schiavo,
og dómurum það vald að geta bundið
enda á líf manneskju í máli eins og
þessu þar sem deilt er um vilja þess
veika (Terri Schiavo).
Málið er líka hápólitískt og tengist
umræðu um dreifingu valds í banda-
rísku stjórnkerfi. Þykir mörgum sem
þing og forseti, þ.e. alríkisvaldið, hafi
seilst of langt er áðurnefnd lög voru
sett; ekki gangi að alríkisstjórnin segi
dómsvaldinu fyrir verkum.
Þá er það ríkjandi sjónarmið að
einka- og sifjamál skuli leidd til lykta
á lægra dómstigi, þ.e. í einstökum
ríkjum, en ekki fyrir hæstarétti eða á
vettvangi alríkisstjórnarinnar.
Jafnvel einarður stuðningsmaður
Bush-stjórnarinnar eins og dálkahöf-
undurinn Charles Krauthammer hef-
ur fordæmt afskiptin, kallaði þau
„lagalegt hneyksli“, sagði þau aug-
ljóst brot á reglum um skipingu valds
milli alríkisstjórnar og einstakra ríkja
og milli framkvæmdavalds og dóms-
valds í pistli í The Washington Post.
Þykir kaldhæðnislegt að flestir
þeirra dómara sem um málið hafa
fjallað, og sem Tom DeLay talaði um
að hefðu sýnt hroka, voru einmitt
skipaðir af repúblikönum. Er fullyrt
að íhaldssamir dómarar séu jafnvel
enn líklegri en hinir frjálslyndu til að
hafna inngripum alríkisstjórnarinnar
í málum sem þessu.
Raunar er vert að hafa í huga að
áhrifamiklir repúblikanar hafa gjarn-
an gagnrýnt frjálslynda dómara fyrir
þeirra inngrip í mál sem íhaldsmönn-
um þykir snerta hefðir og siði banda-
rískrar þjóðar, s.s. þá ákvörðun að
heimila giftingar samkynhneigðra.
Hefur verið rætt um „aðgerða-
sinnaða“ dómara í þessu samhengi [e.
activist judges].
Hitt er talið víst að Schiavo-málið
muni setja dómaramál mjög í for-
grunn, m.a. er bent á að Bush fær
sennilega tækifæri til þess á næstu
misserum að skipa nýja dómara í
hæstarétt.
Repúblikanar klofnir
Annað sem einkennir deilurnar um
Schiavo-málið er að svo virðist sem
hulunni hafi verið svipt af klofningi
innan Repúblikanaflokksins; ágrein-
ingi kristilegu aflanna sem eru á móti
fóstureyðingum, giftingum samkyn-
hneigðra og stofnfrumurannsóknum,
svo dæmi séu tekin, og hinna sem
mestu þykir varða að alríkisstjórnin
sé ekki að vasast í málum sem henni
komi ekki við.
Hafa demókratar – sem stóðu
margir hverjir einnig á bak við sam-
þykkt umrædds lagafrumvarps
þingsins í Schiavo-málinu – því auð-
vitað séð sér sóknarfæri í þeirri stöðu
sem komin er upp. Í reynd, segja
fréttaskýrendur, fari umræðan um
Schiavo-málið og um líknardráp al-
mennt þó ekki eftir flokkslínum.
Margslungið mál
og hápólitískt
Schiavo-málið er líklegt til að verða
grundvöllur harðvítugra deilna í
Bandaríkjunum næstu misserin
AP
Bob Schindler, faðir Terri Schiavo, þerrar tárvota hvarma sína í fyrradag.
Eftir Davíð Loga Sigurðsson
david@mbl.is
Terri Schiavo áður en ógæfan
dundi yfir fyrir fimmtán árum.
FYRRVERANDI innanríkisráð-
herra Úkraínu framdi „næstum því
ábyggilega“ sjálfsmorð, að því er
yfirmaður öryggislögreglu landsins
greindi frá á fimmtudag. Fullyrt er
að ráðherrann hafi skilið eftir bréf
þar sem hann segi fyrrverandi for-
seta landsins, Leoníd Kútsma,
ábyrgan fyrir morðinu á þekktasta
blaðamanni Úkraínu.
Ráðherrann, Júrí Kravtsjenko,
fannst látinn í sumarhúsi sínu
skammt fyrir utan höfuðborgina,
Kíev, 4. fyrra mánaðar. Síðar um
daginn átti hann að bera vitni í
rannsókn á morðmáli. Þar ræddi
um Georgíj Gongadze, þekktasta
rannsóknarblaðamann Úkraínu,
sem var myrtur árið 2000. Fullyrt
hefur verið að Leoníd Kútsma, þá-
verandi forseti Úkraínu, hafi fyr-
irskipað morðið og hafa raunar
verið lagðar fram segulbandsupp-
tökur sem þykja sýna að Kútsma
hafi, hið minnsta, lagt hatur á
blaðamanninn. Kútsma neitar sök
og segir ásakanirnar runnar undan
rifjum pólitískra andstæðinga
sinna sem nú hafa komist til valda í
landinu.
Oleksander Túrtsjínov, yfirmað-
ur öryggislögreglunnar, sagði eng-
ar vísbendingar hafa komið fram í
þá veru að innanríkisráðherranum
hefði verið ráðinn bani. Allt benti
til þess að hann hefði stytt sér ald-
ur. Mun hann hafa skotið sig tvisv-
ar sinnum í höfuðið. Sagði Túrtsj-
ínov að líklegast
væri að ráð-
herrann hefði
framið sjálfs-
morð eftir að
hafa þurft að
bera þá byrði
sem fylgdi morð-
inu á Gongadze í
fjögur ár.
Að sögn
breska ríkisútvarpsins, BBC, full-
yrða menn sem rannsakað hafa
sjálfsmorð ráðherrans að hann hafi
skilið eftir bréf þar sem hann lýsi
yfir því að Kútsma hafi fyrirskipað
morðið á blaðamanninum Georgíj
Gongadze. Í bréfi þessu lýsi innan-
ríkisráðherrann sjálfum sér sem
„fórnarlambi í samsærum Kútsma
og undirsáta hans“.
Höfuðlaust lík Gongadze fannst í
skógi skammt frá Kíev í október-
mánuði árið 2000. Mánuði áður
hafði honum verið rænt. Gongadze
hélt úti vefsíðu þar sem hann gagn-
rýndi Kútsma og ráðamenn aðra
harðlega fyrir spillingu og vald-
níðslu. Morðið gat af sér gífurlega
ólgu í Úkraínu og jók þrek og þor
stjórnarandstöðunnar.
Ríkissaksóknari Úkraínu greindi
frá því í liðnum mánuði að stjórn-
völd vissu hverjir myrt hefðu
Gongadze. Tveir liðsmenn öryggis-
lögreglunnar hafa verið handteknir
en núverandi ráðamenn hafa ekki
viljað fullyrða um ábyrgð Kútsma.
Bar Kútsma
ábyrgð á morði
blaðamanns?
Fullyrt er að ráðherra sem framdi
sjálfsmorð lýsi Kútsma ábyrgan í
bréfi sem hann skildi eftir sig
Leoníd Kútsma