Morgunblaðið - 11.05.2005, Qupperneq 22

22 MIÐVIKUDAGUR 11. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Hlíðasmára 11, Kópavogi
sími 517 6460
www.belladonna.is
Réttu stærðirnar
H
eiðursstjórnandi Sin-
fóníuhljómsveitar Ís-
lands, Vladimir
Ashkenazy, stjórnar
hljómsveitinni á tón-
leikum hennar í Háskólabíói á
morgun. Leikin verður 9. sinfónía
Mahlers, sem Sinfóníuhljómsveitin
flytur í fyrsta sinn, en Sinfón-
íuhljómsveit æskunnar frumflutti
verkið hérlendis árið 1989.
Ashkenazy segist hafa stjórnað
9. sinfóníunni mörgum sinnum áð-
ur, en aldrei með þessari hljóm-
sveit. Þetta sé því mjög áhugaverð
reynsla. „Og æfingar ganga mjög
vel,“ sagði hann í samtali við
Morgunblaðið í gær, þá tveimur
dögum fyrir tónleika. „Ég hef
stjórnað öllum Mahler-sinfóníun-
um, en það var orðið langt síðan ég
fékkst við þessa svo ég hugsaði
með mér – hvers vegna ekki að
taka hana?“
Í sumum af sinfóníum Mahlers
er hljómsveitin mjög stór, til dæm-
is í þeirri þriðju, sjöttu og sjöundu.
En svo er ekki í þessari. Ashke-
nazy viðurkennir þó að það sé
margt sérstakt við hljóðfæraskip-
anina og þetta sé ekki auðvelt verk
að flytja. „Mahler er auðvitað alltaf
erfiður. Takturinn og kontrapunkt-
urinn er oft mjög flókinn og tækni-
leg atriði geta verið mjög erfið, því
hann notar allar hugsanlegar að-
ferðir sem strengjaleikarar geta
framkvæmt. En aðalmálið er að
sjálfsögðu að ná tökum á andanum
í verkinu,“ segir hann. „Eins og
svo oft getur tekið nokkurn tíma
að ná tökum á því sem tónskáldið
er að reyna að segja, sérstaklega
ef maður hefur ekki leikið verk
mjög oft. Það er auðvitað hægt að
spila nóturnar, en það er merking
þeirra sem skiptir máli.“
Ekki torskilin, en flókin
Mahler lauk 9. sinfóníunni um
einu og hálfu ári fyrir dauða sinn,
og hún var því síðasta sinfónían
sem hann náði að ljúka. Hann hóf
samningu þeirrar 10., en náði aldr-
ei að ljúka henni þó ýmsir hafi
spreytt sig á þeirri framkvæmd
síðan. „Mahler heyrði 9. sinfóníuna
aldrei flutta,“ útskýrir Ashkenazy.
„Þess vegna náði hann ekki að
endurskrifa neitt í henni eins og
hann gerði með fyrri sinfóníur sín-
ar, hlustaði á þær fluttar og
breytti síðan. En þessa heyrði
hann hvorki æfða né flutta.“
En skyldi hún vera mjög ólík
hinum sinfóníum hans af þessari
ástæðu? „Hún er auðvitað mjög
ólík hinum, á tónlistarlegan hátt. Í
fyrsta lagi er hún flóknari bæði í
stefjum, hljómum og laglínum. En
andi hennar er líka máttugri en
hinna. Ég myndi ekki kalla hana
torskilda, en það er ekki auðvelt að
ná tökum á henni. Fyrsta sinfónían
hans liggur hins vegar nokkuð
beint við, svo dæmi sé tekið.“
Asheknazy segist telja að
ólíkindin komi til vegna aldurs –
eftir því sem Mahler eltist hafi
persóna hans einnig orðið marg-
breytilegri. „Hann varð flóknari
karakter með aldrinum, og óham-
ingjusamur maður, og sýn hans á
líf og dauða einkenndist mjög af
því. Þessu finnur maður mjög
sterklega fyrir í 9. sinfóníunni, og
það er alltaf erfitt að takast á við
nokkuð sem er svo margslungið.“
En er sinfóníuhljómsveitin að ná
tökum á þessu, samt sem áður?
„Ég held það. Margt veltur líka á
mér, auðvitað, en ekki allt.“
2–3 ár í tónlistarhús
Eins og flestir vita hefur
Ashkenazy um árabil verið einn öt-
ulasti talsmaður uppbyggingar í
lista- og menningarmálum hér á
landi. Meðal þess sem hann hefur
einkum beitt sér fyrir er fyrir-
hugað tónlistarhús í Reykjavík, og
var hann á dögunum sá fyrsti af
fjölda íslenskra forkólfa í tónlistar-
lífinu sem skrifaði undir áskorun
um að hafa 200 sæta kammersal í
húsinu. „Mér finnst samt skipta
mestu að stóri hljómsveitarsalurinn
sé vel úr garði gerður, og það má
ekki taka ákvarðanir sem koma
niður á gæðum hans,“ segir hann.
„En yfirhöfuð er mín skoðun sú að
sé verið að gera eitthvað, þá ætti
að gera það vel, og almennilega.
Fremur en að gera málamiðlanir.“
Meðan á dvöl hans stendur á Ís-
landi hefur Ashkenazy fundað með
hljómburðarsérfræðingi tónlistar-
hússins, Russell Johnson. Hann
segist bjartsýnn eftir þær samræð-
ur. „Johnson var mjög bjartsýnn á
mál núna og segir þau í miklum
framgangi,“ segir hann. „Hann vill
meina að það séu 2–3 ár í að húsið
verði fullgert. Ég vona að þau hafi
rétt fyrir sér.“
Hvers vegna ekki Ísland?
Ashkenazy ferðast víða um
Norðurlöndin sem stjórnandi.
Hann segist ekki skilja hvers
vegna ekki sé til tónlistarhús á Ís-
landi enn þá, með tilliti til að-
stæðna í nágrannalöndum okkar.
„Ég kem til dæmis nokkuð fram í
Finnlandi. Þetta er 4–5 milljóna
þjóð, með mörgum litlum borgum
með 50–80.000 íbúum. Í flestum
þeirra hefur verið sett opinbert fé í
að byggja mjög vel búin, ný tón-
listarhús með kannski 5–600 sæt-
um. Fyrir nokkrum dögum var ég
líka staddur í Eistlandi. Í lítilli
borg sem heitir Pärnu, með
kannski tæplega 100.000 íbúa, var
byggt glæsilegt tónlistarhús fyrir
tveimur árum. Þetta er bara 12 ár-
um eftir að ríkið skildi sig frá Sov-
étríkjunum, og er enn mjög fátækt.
Hvernig má það vera, að hér á Ís-
landi, einu af Norðurlöndunum, hjá
þjóð upp á næstum 300.000 íbúa,
nútímalegu ríki með góðri rík-
isstjórn, að hér sé búið að tala um
að byggja tónlistarhús í yfir 20 ár,
og enn hefur ekkert gerst? Hvern-
ig má þetta vera? Ég skil það ekki,
en ég tek það fram að þessa stund-
ina er ég bjartsýnn á að húsið
verði opnað innan þriggja ára.“
Tónlist | Vladimir Ashkenazy stjórnar Sinfóníuhljómsveit Íslands í 9. sinfóníu Mahlers á morgun
Merking tónanna skiptir meginmáli
Morgunblaðið/Þorkell
Vladimir Ashkenazy er bjartsýnn á að tónlistarhús verði opnað í Reykjavík innan þriggja ára.
Eftir Ingu Maríu Leifsdóttur
ingamaria@mbl.is
FJÖLMENNT var á tónleikunum í
Salnum á sunnudag þegar banda-
ríski píanistinn góðkunni, Ann
Schein, kom fram með eiginmanni
sínum Earl Carlyss, líkast til í
fyrsta sinn hér á landi. Carlyss er
prófessor í fiðluleik og kamm-
ertónlist við Juilliard í New York
og lék fyrrum á 2. fiðlu í sam-
nefndum strengjakvartett. Hins
vegar munu hjónin ekki hafa leikið
mikið saman hingað til, ef marka
má nýlegt viðtal í Mbl.
Dagskráin mátti heita gæða-
stimpluð í bak og fyrir, þar sem
Copland myndaði léttan upptakt að
þungavigturunum Beethoven og
Brahms sínu hvorum megin við hlé.
Það lék frískandi fjallaselsloft um
þríþætta sónötu Aarons Copland
frá 1942/43, enda samin skömmu
fyrir ballett hans Appalachian
Spring og liður í viðleitni þessa
góðvinar og fyrirmyndar Leonards
Bernstein til að hanna þjóðlegt
„amerískt“ tóntak. Sónatan er heið-
ríkt dæmi um hugfengan einfald-
leika – markmið er heppnast því
miður sjaldnar en reynt er. I. þátt-
ur var tær en líflegur en II. inni-
legur og svolítið einmanakenndur. Í
scherzólega III. þættinum var hins
vegar leikið á als oddi líkt og kið-
lingar að vori í nánu kjörvægu
samspili á fisléttri danssveiflu.
Fiðlusónötur Vínarmeistaranna
tveggja voru hvor síðust þeirra í
greininni, nr. 10 hjá Beethoven en
3 hjá Brahms. Hraðavöl hjónanna í
G-dúr sónötunni Op. 96 frá 1812
virtust sérlega eðlileg og afslöppuð,
nema kannski helzt Scherzóið (III)
er fleytti fyrir vikið nokkrar kerl-
ingar yfir rytmísku fínessurnar; þó
ekki til stórskaða. Andrúmsloftið
var í heild notalega heimilislegt og
bar lítinn vott um takmarkað sam-
spil.
Annað hljóð kom í strokkinn í fí-
rugu upphafsallegrói „Thuner“-
sónötu Brahms í d-moll frá 1888,
þar sem píanistinn lét nánast vaða
á súðum á fullopnu flygilloki svo
fiðluleikarinn mátti hafa sig allan
við. Tónað var þó niður í syngjandi
blíðu adagíói II. þáttar, og sá III.
bauð upp á perlandi andríkan sam-
leik áður en ráðizt var til atlögu við
stormandi fínalinn, Presto agitato.
Hér mátti víða heyra blóðríkan
og glæsilegan slaghörpuleik hjá
Ann Schein, er misfingraði sig
hvergi heyranlega nema í knús-
uðum þríólukafla undir lokin. Fiðlu-
leikur Earls Carlyss var hér örugg-
ur og innlifaður sem endranær, þó
að herzlumuninn vantaði upp á
joachimska neistaflugið er Brahms
hafði e.t.v. í huga þegar mest gekk
á. Nema hvað vart var við hálf-
deiga inntónun á einstaka stað í
Copland, er bent gæti til að verið
væri að vinna sig upp í fyrra og
betra form. Hitt mátti hann eiga að
vera með öllu laus við þann hvim-
leiða og enn furðualgenga kæk í
hérlendum kammerstrokleik að
læðast inn í tóninn með klígjandi eftirhnykk. Vissulega fyrirmynd til eftirbreytni.
Andríkt og samlynt
Morgunblaðið/Árni Torfason
Bandarísku hjónin Ann Schein píanóleikari og Earl Carlyss fiðluleikari.
TÓNLIST
Salurinn
Fiðlusónötur eftir Copland (1943),
Beethoven (nr. 10 í G Op. 96) og Brahms
(nr. 3 í d Op. 108). Earl Carlyss fiðla og
Ann Schein píanó. Sunnudaginn 8. maí
kl. 20.
Kammertónleikar
Ríkarður Ö. Pálsson
Skólavörðustíg 21, Reykjavík
sími 551 4050
Glæsileg
brúðarrúmföt
í úrvali