Morgunblaðið - 30.09.2005, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 30. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Á
síðustu dögum hefur
fréttaflutningur af
„ofurhversdagslegu“
nauðgunarmáli í
Reykjavík árið 2002
gengið óvenju illa fram af fólki. Ég
leyfi mér að kalla málið ofurhvers-
dagslegt nauðgunarmál, en bið um
leið hlutaðeigandi af heilum hug
afsökunar; – ég leyfi mér það,
vegna þess að það er í sjálfu sér
engin frétt lengur að nauðg-
unarkærur druslist einhvern veg-
inn og einhvern veginn í höndum
lögreglunnar, að saksóknari sjái
ekki ástæðu til að gefa út ákærur á
hendur nauðgurum, eða að dóm-
stólar meti slíka ofbeldisverknaði
örðu vísi en hversdagsleg sjopp-
urán.
Ég er að tala um mál, þar sem
stúlka kærði þrjá menn fyrir hóp-
nauðgun; rannsókn málsins með
slíkum endemum að kæra var látin
niður falla, en stúlkunni tókst að
ná nokkurri uppreisn æru, með
því að höfða einkamál á hendur
óþokkunum og hafa betur.
Og hvers vegna hefur þetta of-
urhversdagslega nauðgunarmál
gengið svo illa fram af fólki? – ekk-
ert óvenjulegt við það, annað en
það að stúlkan skyldi með harð-
fylgi neita að gefast upp.
Það eru fyrst og fremst við-
brögð lögreglunnar sem vekja
sterk viðbrögð og reiði nú. Lög-
reglan hefur berað sig að slíkum
kattarþvotti og því sem ég vil kalla
vanþekkingu á ofbeldi, að það er
með ólíkindum. Lögreglan hefur
reynt að draga fjöður yfir það að
enn einu sinni klúðraðist nauðg-
unarmál vegna þess að þar á bæ
kunna menn annaðhvort ekki til
verka, eða skilja hreinlega ekki
eðli málsins. Ekki hefur bætt úr
skák, að lögmaður stúlkunnar,
hefur sakað lögregluna um að
segja ekki satt og rétt frá um til-
högun rannsóknarinnar sem
klúðraðist í viðleitni hennar við að
breiða yfir eigin mistök.
En nú er komið nóg. Það geng-
ur ekki að við séum farin að taka
það gott og gilt, að verra sé að
kæra nauðgun, en að láta ofbeldið
yfir sig ganga. Það virðist þó vera
sá eini lærdómur sem kvenfólk
getur dregið af meðferð slíkra
mála. Það er ekki beinlínis hægt
að kalla það góðan vitnisburð um
færni lögreglunnar.
Lögreglan, sem að meirihluta er
skipuð karlmönnum, hlýtur að
bera þarna mikla ábyrgð gagnvart
þolendunum, sem í langflestum til-
fellum eru konur. Vegna þess að
hún hefur ekki gert það nægilega
vel, eins og þetta dæmi og ótal
fleiri sýna, þá hafa kynferðisbrota-
mál snúist upp í það að vera „karl-
ar á móti konum“, þar sem konur
sitja illu heilli uppi með óþolandi
fórnarlambsímynd og karlar með
ímynd ofbeldishneigðarinnar. Það
yrði kannski lögreglunni til aukins
skilnings, að við hættum að tala
um nauðganir, – hentum einfald-
lega orðinu, og færum að nefna
verknaðinn þeim orðum sem notuð
eru þegar karlmenn beita aðra
karlmenn ofbeldi, – tala um grófar
líkamsárásir í staðinn, jafnvel
hrottalegar líkamsárásir, – því
nauðganir eru jú ekkert annað en
það, – orðið nauðgun virðist ein-
faldlega vera of mjúkt til þess að
karlþjóðin sem þarf að höndla
slíka verknaði í kerfinu meti þá til
jafns við hrottalegu líkamsárás-
irnar. Það yrði kannski til þess að
nauðganir yrðu teknar jafnföstum
og fagmannlegum tökum og önnur
ofbeldismál.
Fyrsta skrefið er að lögreglan
endurskoði sérkennilegar hug-
myndir sínar um hvað felist í of-
beldi, og átti sig á því að það getur
verið með ýmsu móti. Ofbeldi er
ofbeldi hvort sem það er hávært
eða þögult, og hvort sem því fylgja
sýnilegir áverkar eða ekki. Þol-
endur nauðgana eiga ekki að þurfa
að leggja líf sitt að veði til þess
eins að verða teknir trúanlegir.
Þau orð í yfirlýsingu lögreglunnar
um að ekkert á vettvangi um-
ræddrar nauðgunar hafi bent til
þess að ofbeldisverknaður hefði
verið framinn og að engir sýnilegir
áverkar hafi verið á þolandanum,
eru ómarktæk, því hvorugt heldur
sem rökstuðningur þess að EKKI
hafi verið um ofbeldi að ræða. Það
er nákvæmlega þetta skilnings-
leysi lögreglunnar á eðli nauðgana
sem er svo hættulegt.
Þegar lögreglan er búin að taka
til í sínum ranni, þurfa dómstól-
arnir að gera slíkt hið sama, því
ekki hafa þeir sýnt eðli nauðg-
unarmála meiri skilning en lög-
reglan. Þau allt of fáu mál sem
komast frá ákæruvaldinu til dóm-
stóla, eiga ekki sjö dagana sæla í
dómskerfinu; – alltént ekki fyrir
þolandann. Það er við sömu erki-
drauga að glíma; – skilningsleysið
á eðli ofbeldisins. Þá virðist jafnvel
engu breyta þótt ungum telpum sé
nauðgað, – niðurstaða dóma er
samskonar lærdómur fyrir kven-
þjóðina og draga má af meðferð
slíkra mála hjá lögreglu: „stelpur,
haldiði kjafti.“
Tvö ofbeldismál vöktu athygli
mína fyrir nokkru; – þau voru í
umræðunni um svipað leyti, og
sýndu svo kaldranalega hvernig
málum hér er háttað.
Á Akureyri beittu tveir menn
þann þriðja ofbeldi sem leiddi til
þess að tvær framtennur brotnuðu
í þeim sem ráðist var á. Misynd-
ismennirnir voru dæmdir í eins og
þriggja mánaða óskilorðsbundið
fangelsi og til að greiða fórn-
arlambinu 330 þúsund krónur
hvor. Á Reykjanesi var maður
ákærður fyrir að beita þrjár dætur
sínar ofbeldi. Hann var dæmdur í
tveggja ára fangelsi fyrir brot
gegn tveimur þeirra, og til að
greiða þeim 800 og 400 þúsund
krónur. Af dómnum voru 18 mán-
uðir skilorðsbundnir.
Það kostar því að jafnaði
tveggja mánaða fangelsi og 330
þúsund krónur að berja eina tönn
úr manni, en þriggja mánaða fang-
elsi og 600 þúsund krónur að beita
eina dóttur kynferðislegu ofbeldi.
Erum við sátt við slíkar nið-
urstöður?
Nú er
komið nóg!
Það kostar því að jafnaði tveggja mán-
aða fangelsi og 330 þúsund krónur að
berja eina tönn úr manni, en þriggja
mánaða fangelsi og 600 þúsund að
beita eina dóttur kynferðislegu ofbeldi.
VIÐHORF
Bergþóra Jónsdóttir
begga@mbl.is
Í UMRÆÐUM undanfarið um til-
högun forsjármála og hugsanlegar
breytingar á þeim, hefur núverandi
fyrirkomulag, þ.e. að við skilnað fari
forsjá barna til annars foreldrisins,
verið mikið gagnrýnt. Helstu for-
sendur gagnrýninnar eru að með
eins foreldris forsjá er hitt foreldrið
(það forsjárlausa, fað-
irinn í yfir 90% tilvika)
gert óþarft eða í mesta
lagi eins konar
skemmtanastjóri.
Samkvæmt rann-
sóknum í Englandi
missa t.d. 40% for-
sjárlausra foreldra
(feðra) allt samband
við börn sín eftir skiln-
að. Það þýðir að u.þ.b.
40% skilnaðarbarna
missa allt samband við
feður sína. Mjög lík-
legt er að hlutfallið sé
svipað á Íslandi. Það
þýðir að 8.400 skilnaðarbörn búa við
föðurleysi.
Félag ábyrgra feðra leggur mikla
áherslu á að sameiginleg forsjá með
jafnri umönnun sé eðlilegasta fyr-
irkomulagið eftir skilnað eða sam-
búðarslit og best til þess fallið að
leysa úr ágreiningi sem upp getur
komið og langbesta úrræðið sem
býðst til að gera börnum áfall skiln-
aðar sem auðveldast og takmarka
áhrif hans á framtíð barnanna.
Rannsóknir erlendis gefa mjög
sterklega til kynna að sameiginleg
forsjá með jafnri umönnun komi
bæði börnum og foreldrum best.
Þetta fyrirkomulag gerir ráð fyrir að
báðir foreldrar séu hæfir til að takast
á hendur ábyrgðina sem foreldra-
hlutverkið krefst, rétt eins og gert er
ráð fyrir með flest fólk fyrirfram, þ.e.
sem eignast börn. Fyrirkomulagið
felur m.a. í sér eftirfarandi:
 Báðir foreldrar hafa veruleg og
viðvarandi samskipti með börnum
sínum (hér er átt við að lágmarki
30% af umönnunartímanum). Með
þessu hafa börnin fjölskyldutengsl
við báða foreldra sína.
 Báðir foreldrar hafa jafna stöðu
gagnvart lögunum, þar á meðal
gagnvart skólum, læknum o.s.frv.
 Báðir foreldrar taka þátt í mik-
ilvægum ákvörðunum um líf barns-
ins.
 Báðir foreldrar styðja barnið
tilfinningalega jafnt
sem fjárhagslega.
Helstu og sterkustu
rökin fyrir þessu fyr-
irkomulagi eru þessi:
Börnin fá þá tilfinn-
ingu að báðir foreldrar
sinni þeim, annist þau
og elski. Þessi tilfinning
viðheldur heilbrigðri
sjálfsmynd barnanna.
Þar sem hvorugt for-
eldrið er sigurvegari og
hitt tapar öllu eru valda-
hlutföll jöfn, samskipti
haldast í jafnvægi og
skilnaður foreldranna
verður minna áfall fyrir börnin. For-
eldrarnir vita frá upphafi að þau
þurfa að deila ábyrgð og völdum
varðandi barnið og hafa því engan
ávinning af ágreiningi eða deilum
eins og núverandi fyrirkomulag býð-
ur því miður upp á.
Með jafnri umönnun fá börnin þá
tilfinningu að þau þurfi ekki að gera
upp á milli foreldra sinna. Þau upp-
lifa ekki brotna sjálfsmynd af þess-
um sökum.
Skilnaður er alltaf áfall, hvort
heldur hann verður af fúsum vilja
eða ekki. Áfallið er oft mest fyrir
börnin. Með sameiginlegri forsjá og
jafnri umönnun er mjög dregið úr
áhrifum áfallsins og börnin fá fleiri
tækifæri til að þroska eigið sjálf en
ella.
Útilokun annars foreldrisins frá
ábyrgð og ákvörðunum um framtíð
barnsins eftir skilnað jafngildir því
að þetta foreldri hafi enga ábyrgð
eða ákvörðunarvald í lífi barnsins
fyrir skilnað. Það hljóta allir að sjá
hversu fáránleg sú hugmynd er. Það
kann jafnvel að vera mannréttinda-
brot gagnvart foreldrinu og barninu.
Hagsmunir barnsins eru best
tryggðir með virkri þátttöku beggja
foreldra. Það verður að teljast
grimmúðlegt og ómennskt að halda
öðru foreldrinu frá barni sínu svo
fremi að ekki sé um óhæfa foreldra
að ræða. Að sama skapi er það óhæfa
að halda barni frá ömmum og öfum,
nema ríkar ástæður liggi til.
Það eru mannréttindi barna að
þekkja, tengjast og mynda fjöl-
skyldutengsl við báða foreldra sína.
Stríð getur ekki eyðilagt þessi mann-
réttindi. Af hverju ætti skilnaður að
geta það?
Foreldrar sem mynda og viðhalda
eðlilegum tengslum við börn sín eru
tilbúnari en ella til að leggja út pen-
inga vegna uppeldis og menntunar
barnanna.
Þessi vika frá 26. september til 2.
október, er alþjóðleg vika foreldra-
jafnréttis. Félag ábyrgra feðra á Ís-
landi, Fathers 4 Justice í Bretlandi
og víðar, sem og fleiri samtök víðs
vegar um heiminn standa nú fyrir
margvíslegum aðgerðum til að minna
á þau sjálfsögðu réttindi allra barna
að báðir foreldrar annist uppeldi
þeirra. Aðskilnaður frá foreldri er
eitt versta atlæti sem börnum er boð-
ið upp á í upphafi tuttugustu og
fyrstu aldar. Allir ættu að geta tekið
undir að gott atlæti í æsku geri fólk
betur búið undir lífið en vont atlæti,
að gott atlæti er það eina sem þjónar
hagsmunum barnsins.
Foreldrajafnrétti
– Sameiginleg forsjá
og jöfn umönnun
Garðar Baldvinsson skrifar
í tilefni af Alþjóðlegri viku
foreldrajafnréttis ’Sameiginleg forsjá ogjöfn umönnun barna eft-
ir skilnað kemur börn-
unum best.‘
Garðar
Baldvinsson
Höfundur er formaður Félags
ábyrgra feðra.
Í ALLTOF langan tíma hafa höf-
uðborgarbúar setið á hakanum varð-
andi uppbyggingu hjúkrunarheimila
fyrir aldraða. Það er því sérstök
ástæða til að fagna því
að í gær skrifuðum við
heilbrigðisráðherra
undir samkomulag um
byggingu nýs hjúkr-
unarheimilis sem mun
rísa í Sogamýrinni,
austan við Mörkina. Á
heimilinu verða um 110
hjúkrunarrými sem er
fjöldi sem hefur veru-
lega þýðingu fyrir
þessa þjónustu í borg-
inni, en nú bíða um 250
manns eftir plássi..
Fyrir tæpum fjórum
árum ákvað Reykja-
víkurborg að gera hvað hún gæti til
að fjölga hjúkrunarrýmum í borg-
inni og bauðst til að borga tvöfalt
lögboðið framlag ef það mætti verða
til þess að flýta uppbyggingunni. Af-
raksturinn var viljayfirlýsing borg-
arstjóra og heilbrigðisráðherra um
öfluga uppbyggingu hjúkrunarheim-
ila í borginni.
Á hverju ári frá því skrifað var
undir viljayfirlýsinguna hefur
Reykjavíkurborg lagt til hliðar fé
eyrnamerkt þessari uppbyggingu og
því munu útgjöld borgarinnar ekki
hækka á næstu árum, þó heild-
arkostnaðurinn við nýja heimilið í
Sogamýrinni muni væntanlega
nema um 1,3 milljörðum króna.
Þjónusta hjúkr-
unarheimilanna á það
sammerkt með annarri
heilbrigðisþjónustu og
öryggisþjónustu sam-
félagsins að við viljum
helst ekki þurfa að
nota hana. Rétt eins og
lögregla og slökkvilið,
þarf þjónustan að vera
öflug og þó fyrst og
fremst að vera til stað-
ar þegar við neyðumst
til að nota hana. Þess
vegna er Reykjavík-
urborg tilbúin til að
leggja fleiri lóð á vog-
arskálarnar en borginni ber, lögum
samkvæmt. Auk þess að leggja til
lóð undir heimilið, mun borg-
arsjóður greiða 30% bygging-
arkostnaðar í stað hinna lögboðnu
15 prósenta.
Tímarnir sem við lifum eru tímar
mestu auðlegðar Íslandssögunnar.
Vissulega er auðæfunum misskipt
en fólk og fyrirtæki byggja sem
aldrei fyrr. Einkaaðilar eru einmitt
að byggja fjölda íbúða fyrir aldraða í
næsta nágrenni við væntanlegt
hjúkrunarheimili. Okkur ber skylda
til að búa vel að þeim sem skópu
grundvöll þess auðs sem við búum
að. Því hefur Reykjavíkurborg fyrir
sitt leyti fullan hug á að standa und-
ir eðlilegri kröfu þess gamla fólks
sem á við sjúkdóma að stríða um
góða heilbrigðisþjónustu. Stórt
skref er stigið með undirritun samn-
ingsins í gær, sem ber með sér að
tekið verður verulega á í þessum
brýna hagsmunamáli.
Nýtt hjúkrunarheimili
– til hamingju
Steinunn Valdís Óskarsdóttir
fjallar um nýtt
hjúkrunarheimili ’Fyrir tæpum fjórumárum ákvað Reykjavík-
urborg að gera hvað hún
gæti til að fjölga hjúkr-
unarrýmum í borginni
og bauðst til að borga
tvöfalt lögboðið framlag
ef það mætti verða til
þess að flýta uppbygg-
ingunni.‘
Steinunn Valdís
Óskarsdóttir
Höfundur er borgarstjóri.