Morgunblaðið - 02.10.2005, Side 11

íslensku glæpasögurnar og sögur Arnaldar
Indriðasonar, „og mér fannst ég greina alls
konar spennandi hugmyndir í þessum bókum
um þjóðerni, kynferði og búsetu. Það kom mér
mjög á óvart hve mikið höfundarnir fást við
þjóðarmyndina. Íslendingar fjalla líklega
meira um þjóðernið almennt en aðrir, bæði í
glæpasögum og öðrum bókum. Við höfum
þróast í sömu átt og Skandinavar að þessu
leyti.“
Þegar Katrín er spurð um ástæður aukinna
vinsælda íslenskra krimma svarar hún því
fyrst til að því verði ekki neitað að útgefendur
séu farnir að kynna umræddar bókmenntir
mikið; komi þeim vel á framfæri.
„Kannski var einhver uppsöfnuð spenna;
uppsöfnuð eftirspurn, þegar kúlan sprakk 1997
og Arnaldur og Stella komu með fyrstu bæk-
urnar? Því er ekki gott að svara. En ljóst er að
nú er glæpasagan í tísku; það er tímanna tákn
að frægir erlendir glæpasagnahöfundar voru
hér á bókmenntahátíð fyrir tveimur árum.
Þegar ég var að byrja á minni ritgerð 1999
var ég spurð til hvers ég ætlaði að fjalla um
þetta efni! Þetta væri ömurlegt! Svo gerðist
eitthvað; áhuginn blossaði upp.“
Að vakna með höfuðið til fóta...
Katrín rifjar upp að nokkru áður hafi margir
reynt fyrir sér á þessu sviði. Gunnar Gunn-
arsson, nú fréttamaður á Ríkisútvarpinu, sendi
frá sér þrjár sögur snemma á áttunda áratug
20. aldar, svo dæmi séu tekin, Viktor Arnar
Ingólfsson fyrstu sögu sína skömmu áður og
fleiri mætti nefna.
„Þá reis hér bylgja í anda Sjöwahl og
Wahlöö, en sögurnar náðu ekki miklu flugi. Ís-
lendingar eru kannski bara svona langt á eftir.“
Í tveimur bók Gunnars var aðalmaðurinn
rannsóknarlögreglumaðurinn Margeir sem
margir muna eftir.
„Gunnar var góður – ekkert síðri en þeir sem
eru að skrifa glæpasögur í dag, en þá var land-
inn bara ekki tilbúinn í þetta,“ segir Bragi
Kristjónsson fornbókasali í samtali við Morg-
unblaðið.
Gunnar sjálfur er sama sinnis og Árni Þór-
arinsson og Arnaldur Indriðason varðandi það
að fámennið skipti ekki máli. „Það var eitthvað
talað um það fyrir 25 til 30 árum að samfélag
okkar væri svo smátt að stórir glæpir væru
ekki framdir hér. Nú hefur það breyst, en ég
held að slík umræða sé dálítið villandi vegna
þess að það skiptir engu máli hvort samfélag er
stórt eða lítið.
Nú eru skrifaðar sögur hér með hrottalegum
glæpum, sem þó eru ekkert hrottalegri þegar
að er gáð en til dæmis frásagnir í fornsögunum;
þar lá auga stundum út á kinn eða menn vökn-
uðu með höfuðið til fóta!“ Gunnar segir sér
finnist langáhugaverðasta umfjöllunarefni í
glæpasögum hinir svokölluðu félagslegu glæp-
ir, „en þeim er voðalega lítið sinnt um þessar
mundir. Það finnst mér vera hin stóra áskorun
í þessum efnum“.
Skýringuna á auknum vinsældum glæpa-
sagna segir Gunnar hugsanlega mega rekja til
sjónvarps, og fleiri nefndu það. „Sjónvarpið var
að minnsta kosti á tímabili mjög öflugur
krimmamiðill; fólk horfði mikið á alls kyns
þætti og kvikmyndir af þessu tagi og fór að
gera kröfur um meira framboð; kannski má
segja að bókmenntirnar hafi farið að gera kröf-
ur til sjálfra sín að þessu leyti. Glæpasögur
urðu meira allra og þá blasir eiginlega við að
menn verði að skrifa slíkar bækur. Það liggur í
tíðinni.“
Gunnar segist raunar ekki ýkja hrifinn af
þeim glæpasögum íslenskum sem nú eru á boð-
stólum. „Ég er ekki yfir mig hrifinn af neinu.
Ég er hins vegar mjög ánægður með fram-
boðið, hve margir eru að sinna þessu, en það
tekur langan tíma að búa til hefð á þessu sviði;
að losna við bernskusjúkdómana,“ segir Gunn-
ar Gunnarsson. Hann segist lengi hafa verið
áhugamaður um glæpasögur áður en hann
hófst handa við að skrifa þær sjálfur. „Ég
kynntist þeim í útlöndum; var í námi í Svíþjóð
og þar er mjög öflug hefð, eins og í Danmörku
og Finnlandi. Hér hafði þetta hins vegar legið
niðri lengi.“ Gunnar segist hafa fengið nokkuð
góðar viðtökur. „Bækurnar seldust þokkalega,
en það var ekkert fjallað um þetta sérstaklega
af gagnrýnendum – ekki frekar en nú. Mér
finnst mjög létt tekið á glæpasögum; þær fá
enga krítíska umfjöllum. Mönnum er fyrirgefið
ýmislegt.“
Tilviljun
Árni Þórarinsson segist hafa farið að skrifa
glæpasögur fyrir tilviljun. „Ég hafði árum sam-
an verið sjúkur krimmalesari. Ég held að flest
fólk með lífsmarki sé í rauninni einhver tegund
af spennufíklum og góðir krimmar fullnægðu
minni spennufíkn, a.m.k. að hluta. Sumarið
1994 var ég í fríi úti undir beru lofti að lesa bók
eftir einn af mínum eftirlætishöfundum, Ross
Macdonald. Skyndilega kom steypiregn og
bókin gegnblotnaði. Ég flúði inn og fór að
skemmta mér við það uppúr leiðindunum að
prófa að plotta íslenskan krimma. Sú saga kom
svo út árið 1998 undir nafninu Nóttin hefur
þúsund augu. Móttökurnar voru þess eðlis að
síðan hefur ekki verið aftur snúið. Og nú er orð-
in til býsna fjölbreytt íslensk flóra af krimmum
og höfundarnir skemmtilega ólíkir hvað varðar
efni og efnistök.
Þeir eru nú örfáir sem ekki telja saka-
málasögur jafn gjaldgengar og aðrar sögur í ís-
lenskum bókmenntum. Hvernig mætti það líka
vera að eðlismunur sé á sögu af bónda sem
kveður sveitina og flyst til borgarinnar þar sem
hann glímir við öðruvísi líf og annan lífsstíl og
sögu af sama bónda sem kemur eiginkonu sinni
fyrir kattarnef og flýr svo til borgarinnar þar
sem hann glímir við samvisku sína og þjóna
réttvísinnar? Það fer einfaldlega eftir gæðum
sögunnar hvorum megin hryggjar hún liggur.“
Íslenskt glæpafélag
Hið íslenska glæpafélag er félagsskapur sem
starfandi hefur verið síðan 1999; þetta er „félag
rithöfunda og fróðra manna um glæpasögur“
eins og segir á heimasíðu þess. „Markmiðið er
að stuðla að viðgangi glæpasagna á Íslandi og
kynna íslenskar glæpasögur í öðrum löndum.
Félagsmenn geta þeir orðið sem hafa skrifað
glæpasögu, glæpaleikrit eða -kvikmyndahand-
rit, þýtt glæpasögu, skrifað um glæpasögur eða
á einhvern hátt stuðlað að framgangi bók-
menntagreinarinnar,“ segir þar.
Ingibjörg Rögnvaldsdóttir, starfsmaður
Borgarbókasafns Reykjavíkur, sem er meðal
félagsmanna og segist ekki geta beint á ein-
hverja eina skýringu í fljótu bragði á auknum
vinsældum glæpasagna. „Þjóðfélagið er nátt-
úrlega orðið flóknara og alþjóðlegra; kannski
þess vegna getum við miklu frekar skynjað
þennan raunveruleika en fyrir 20 árum. Það á
væntanlega einhvern þátt í þessu.“
Hún telur það skipta máli að lesandinn trúi
að það sem hann les geti gerst í raunveruleik-
anum. „Annað sem hefur áhrif er að glæpasög-
ur almennt eru farnar að njóta meiri viður-
kenningar en áður. Það er ekki einsdæmi hér á
landi.“ Í því sambandi skipti máli rithöfundar
eins og Umberto Eco sem skrifað hafa bækur
sem eru bæði glæpasögur og „fínar“ bókmennt-
ir, svokallaðar. Dæmi um það er bók hans, Nafn
rósarinnar.
Ingibjörg heldur að Íslendingum finnist nor-
rænar glæpasögur trúverðugri en aðrar;
byssubardagi í Austurstræti yrði varla mjög
trúverðugur. „Og þó; Arnaldur skrifaði um
byssubardaga á Dubliners. Maður gleypti það
svo sem þannig að aldrei ætti að segja aldrei.“
Ingibjörgu finnst margar íslenskar glæpa-
sögur vel gerðar um þessar mundir. „Íslend-
ingum finnst gaman að lesa sögur eftir íslenska
höfunda almennt, þar á meðal glæpasagnahöf-
unda, ef fléttan gengur upp. Mér dettur í hug
Arnaldur, Ævar Örn Jósepsson og Stella. Svo
eru auðvitað aðrar tegundir glæpasagna; Birg-
itta Halldórsdóttir hefur til dæmis lengi skrifað
í anda amerískra höfunda eins og Mary Higgins
Clark.“ Einhvers konar ástarglæpasögu, eins
og það er stundum kallað.
En þegar öllu er á botninn hvolft; eru glæpa-
sögur nauðsynlegur hluti bókmenntanna?
Því svarar Ingibjörg með afgerandi hætti:
„Já, bráðnauðsynlegur. Ég veit ekki hvers
vegna sumir hneigjast frekar að svona bók-
menntum en öðrum og sumir að hvoru tveggja.
Ég veit bara að mér finnst þetta nauðsynleg og
bráðskemmtileg afþreying.“
emmtileg afþreying
skapti@mbl.is
’Þegar einangrun Ís-lands rofnaði gat allt
sem gerðist í útlönd-
um meira eða minna
gerst á Íslandi, þ.á m.
glæpirnir.‘
Morgunblaðið/Árni Sæberg
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2. OKTÓBER 2005 11
Stella Blómkvist er dulnefni höfundar sem hef-
ur sent frá sér nokkrar glæpasögur síðustu ár
við góðar undirtektir. Blaðamaður hefur ekki
hugmynd um hver höfundurinn er, frekar en
aðrir, en náði þó að leggja fyrir hann nokkrar
spurningar. Fyrst er spurt hvernig á því standi
að vinsældir íslenskra glæpasagna hafa aukist
svo gríðarlega síðustu ár.
Stella svarar því: „Já, hvílík breyting frá því
sem áður var. Þegar ég var að skrifa fyrstu
Stellusöguna var viðhorfið heldur betur annað.
Þá þótti ritun íslenskrar glæpasögu í besta falli
tímasóun. Útgefendur höfðu engan áhuga á
skáldsögum um íslenska glæpamenn. Þeir
vildu bara fá að gefa út sinn árlega skammt af
Maclean, Bagley, Innes og hvað þeir nú hétu
allir þessir gömlu metsöluhöfundar. Þessa
vantrú á íslenskum glæpasögum afgreiddi einn
þeirra á þennan hátt; það eru engir alvöru
glæpamenn til á Íslandi, bara mismunandi
óheppnar fyllibyttur! Ég var ekki sammála
þessu og lagði drög að fyrstu sögunni um
Stellu Blómkvist. Sem betur fer.“
Hún Stella/hann höfundurinn segir ævintýr-
ið hafa byrjað 1997. „Fyrir aðeins átta árum.
Þá komu út fyrstu bækurnar eftir okkur Arnald
og snjóboltinn fór að rúlla. Seinna bættust
nokkrir fleiri höfundar í hópinn. Núna er það
keppikefli allra helstu forlaganna að gefa út
eina íslenska glæpasögu á ári. Að minnsta
kosti. Sumir kalla þetta bylgju. Aðrir tala um
glæpasagnavor sem hafi breyst í glæpasagna-
sumar. En fylgir þá ekki að í kjölfarið hljóti að
koma haust og vetur? Úff! Dapurleg tilhugsun.
Ég kalla þetta byltingu í íslenskri sagnagerð.
Og bylting getur lifað lengi ef hún étur ekki
börnin sín. En hvers vegna slík bylting á tæp-
um áratug? Hægt er að benda á nokkra þætti
sem saman hafa gert íslenskar glæpasögur
svona vinsælar:

Í fyrsta lagi eru mörg ár síðan Íslendingar
hættu að vera afskekktir, skrítnir eylend-
ingar. Þjóðin lenti í hvirfilbyl alþjóðavæð-
ingar og bandarískra menningarstrauma.
Við lifum í fjölþjóðlegu samfélagi í alfaraleið
með öllu sem því fylgir: Hinu góða, slæma
og ljóta. Lesendur átta sig á því að allt get-
ur gerst á Íslandi.

Í öðru lagi eru nýju íslensku glæpasögurnar
ekki aðeins fjölbreyttar að efni heldur líka
mjög fagmannlega skrifaðar.

Í þriðja lagi hafa útgefendur brugðist vel við
vaxandi áhuga og eftirspurn almennings.

Í fjórða lagi hafa fréttir af góðum viðtökum
íslenskra glæpasagna í útlöndum haft veru-
leg áhrif. Stundum berst upphefðin enn að
utan.“
Næsta spurning var einmitt um síðastnefnda
atriðið; er glæpasagan ef til vill að verða enn
vinsælli en áður í útlandinu og breytingin hér
tengd því?
„Í sumum fjölmennum Evrópulöndum hefur
lengi verið áhugi á að lesa norrænar bók-
menntir. Íslendingar hafa alltaf notið góðs af
því. Líka á síðustu öld þegar Gunnar Gunn-
arsson og Kristmann Guðmundsson voru vin-
sælir á meginlandinu,“ segir Stella. „Þessi
áhugi hefur að undanförnu beinst að glæpa-
sögum. Löng hefð er fyrir slíkum skáldskap í
Skandinavíu. En núna eru flottir krimmar skrif-
aðir á öllum Norðurlöndunum. Líka á Íslandi.
Þjóðverjar eru sérlega æstir í að lesa þessar
bækur. Fyrstu Stellusögurnar voru seldar til
Þýskalands í ársbyrjun 2001. Þær hafa verið að
koma út á þýska málsvæðinu hver af annarri í
þýðingu Elenu Teuffer. Fjórða bókin, Morðið í
Hæstarétti, er einmitt væntanleg á markað
þar í október. Þetta góða gengi í Þýskalandi
varð mér enn frekari hvatning til að taka upp
þráðinn að nýju eftir þriggja ára hlé og skrifa
fimmtu Stellusöguna sem kemur út hér heima
fyrir jólin.“
Hvers vegna fórst þú að skrifa glæpasögur?
„Mig langaði til að skrifa nýstárlega glæpasögu
sem gerðist í íslensku umhverfi. Gerði ýmsar
tilraunir áður en Stella Blómkvist spratt upp í
huga mér, líkt og stökk út í heiminn eins og
Pallas Aþena, sem heillar víst enn marga í MR.
Formið höfðaði sterkt til mín. Ýktar persónur.
Ýktur stíll. Og flott tækifæri til að lýsa óréttlæti
og skepnuskap þeirra sem öllu ráða. Lýsa því
sem flestir aðrir keppast við að fela.
Þegar ég var að skrifa fyrstu söguna fór loks-
ins í gang alvöru umræða um kynferðis-
afbrotamenn. Og um heimilisofbeldi gegn kon-
um. Ofbeldið sem enginn vildi gangast við í
þúsund ár. Þá var líka gefið grænt ljós á fyrstu
nektardansstaðina. Klámbylgjan flæddi yfir
höfuðborgarsvæðið. Á þeim tíma fannst mér
líka augljóst að stjórnvöld voru að missa öll tök
á fíkniefnafárinu. Þetta allt kom til viðbótar við
gömlu spillinguna. Pólitísku gróðahyggjuna
sem blómstrað hefur áratugum saman í skjóli
stærstu stjórnmálaflokkanna. Ég hafði því
nægan efnivið til að skrifa glæpasögu um þann
rotna veruleika sem fyrst birtist lesendum í
Morðinu í Stjórnarráðinu. Og fékk rosalegt kikk
út úr því að skrifa söguna. Hef sjaldan skemmt
mér eins vel.“
Hvers vegna skrifarðu undir dulnefni? Það var
talsvert stundað um og upp úr miðri síðustu
öld hér á landi en ekki upp á síðkastið. Ertu
kannski í þannig starfi að þú getir hreinlega
ekki komið fram undir nafni?
„Fyrsta sagan um Stellu Blómkvist var skipu-
lögð frá upphafi og skrifuð með það í huga að
hana ætti að birta undir hennar eigin nafni.
Mér fannst það í stíl við allt annað í sögunni.
Söguhetjuna og frásagnarstílinn sem er bara
hluti af persónuleika Stellu. Snaggaralegur.
Beinskeyttur. Ágengur. Svo fannst mér þetta
líka sniðugt í ljósi alls kjaftagangsins um póst-
módernisma. Þarna fékk hver einasti lesandi
tækifæri til að velja sér höfund. Er hægt að
ganga lengra í útrýmingu höfundarins?
Þegar Morðið í Stjórnarráðinu kom loksins út
lá ekki fyrir að ég myndi skrifa fleiri Stellusög-
ur. En fljótlega saknaði ég félagsskaparins við
söguhetjuna. Þess vegna settist ég á ný við
tölvuna og skrifaði Morðið í Sjónvarpinu, Morð-
ið í Hæstarétti og Morðið í Alþingishúsinu. Mér
fannst sjálfsagt að skrifa þessar bækur út frá
sömu forsendum og þá fyrstu og birta þær líka
undir nafni Stellu Blómkvist. Enda hafði hún
sýnt og sannað að á opinberum vettvangi
þurfti hún ekki á höfundi að halda. Eftir þessa
þriggja ára skorpu tók ég mér hlé. En ég fór
aftur að skrifa á síðasta hausti. Lauk á vordög-
um við fimmtu Stellusöguna. Og er víst annað
slagið að vinna í þeirri sjöttu.“
Ertu sátt(ur) við það sem boðið er upp á hér-
lendis af glæpasögum, einhverjir sem standa
upp úr og þá hvers vegna?
„Já, þetta er frábært. Sagnaflóran er grósku-
mikil. Söguhetjurnar ólíkar. Söguefnin fjöl-
breytt. Íslensku glæpasögurnar minna mig
stundum á lúpínuna sem breiðir úr sér á sumr-
in. Nöturlegur berangur breytist í litskrúðuga
gróðursæld. Svo er bara að vona að það sé
langt í veturinn.“
Og svo máttu náttúrlega alveg segja mér að
lokum hvort þú ert karl eða kona, ef þú endi-
lega vilt!
„Ha!“
Var í besta falli talið tímasóun
að skrifa íslenska glæpasögu