Morgunblaðið - 20.11.2005, Blaðsíða 36
36 SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Tónlistarhátí ð á jólafö
í Hallgrímskirkju 20
Tónlistarhátí ð á jólaföstu
í Hallgrímskirkju 2005Tónlistarhátí ð á jólaföstu
í Hallgrímskirkju 2005
Tónlistarhátí ð á jólaföstu
í Hallgrímskirkju 2005
������������� ����������� ���������������
��������
���������� ������� �������
���� ����������� �������������
�������� �������� ��������
����� ������� ����������� �����
����������� ������ ���������
������� ����� �� ���������� � ����������� ����� ������� �������� ����� �� ����
��� ����
����������� ��� ��
�� ����
����������� ��� ��
�� ����
���������� ��� ��
��������� ������ ����������� ����� ����� ���� ����������
������� ���� ��� ����
����� ������� ������������ ��������� ��������������� ������
�������������� � ���������
� ��������������� ����
���������������
��������������
�����������
� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �
����� ��������������� ������� ��������� ��������� ������
� � � � ����
ncb
� � � �
� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �
� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �
� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �
� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �
� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �
� � � � � � � � � � � � � � �
��� ����
���������� ��� �� �������� �����
��� ����
����������� ��� �� �������� �����
������
����� ����� ������������� ������
�������� ��������������� ���
�������� ���������� �����
����� �������� �����
������ ��������
���������� �������������
��� ��� ���� � ��������
����������� ������ ���������
��� ����
���������� ��� �� �������� �����
�� �� ���� ������������� ���� ���������������� ��� ��������������������
������� ��������
���� ��� ��� � �����
� ����������
��� �������������
��������� ��� ��������
�������������
��� �������� ����
�����������
������� ������� ��
����������������
����� ��������� �����
���������� ����� ������
�� ��� �� �������� �����
����� ���������������
�������� �����������
�������������
�� �������� ����
������������������ ������ �� ��� ����� ����� �������������� ������ ���� ��� ������������ � ����� ��������� ���� ��� �������� � ������� �������
����������� �������� ����
Bassaklarinettan er kölluðungt hljóðfæri enda ekkifyrr en í lok 19. aldar að far-
ið var að nota hljóðfærið fyrir al-
vöru, þó elstu varðveittu eintökin
séu frá árinu 1793. Það er síðan
ekki fyrr en á síðustu áratugum að
hljóðfærið hefur verið að ryðja sér
til rúms sem einleikshljóðfæri.
Kominn er út diskur Rúnars Ósk-
arssonar bassaklarinettuleikara
þar sem hann leikur frumsamin
verk fjögurra íslenskra tónskálda
sem sérstaklega voru samin fyrir
þetta merkilega, og kannski van-
rækta hljóðfæri.
Segja má að ævintýrið hafi hafistí Amsterdam, þar sem ég fór í
klarinettunám 1993. Ég uppgötvaði
fljótlega að aðal-bassaklarin-
ettusnillingurinn í heiminum,
Harry Spaarnay, væri að kenna við
skólann. Ég gat ekki sleppt því að
fara í nokkra tíma til hans enda var
ég oft að lenda í því að þurfa að
leika á bassaklarinettu án þess að
kunna það í rauninni, enda að
mörgu leyti erfiðara hljóðfæri en
klarinettan,“ segir Rúnar söguna.
„En þegar ég byrjaði, fann ég
hvað við smullum vel saman: ég og
bassaklarinettan.“ Eftir fjögurra
ára nám lauk Rúnar einleikaraprófi
á bassaklarinettu frá Sweelinck
Konservatoríinu í Amsterdam.
Spaarnay er sagður sá maður
sem hafið hefur bassaklarinettuna
til vegs og virðingar, en hluti af
frumkvöðlastarfi hans hefur verið
fólgið í að fá verk samin fyrir hljóð-
færið unga. „Það var fyrst fyrir 50
árum að fyrstu einleikstónleikarnir
voru haldnir þegar Tékkinn Jósef
Horák lék á bassaklarinettu með pí-
anói,“ segir Rúnar. „Harry Spaarn-
ay hefur látið semja, og frumflutt,
yfir þúsund verk og hvatti mig
mjög til að halda áfram nýsköpun
og hvetja íslensk tónskáld til að
semja fyrir bassaklarinettuna.“
Rúnar segir það því hafa veriðrökrétt framhald af náminu að
hann leitaði til íslenskra tónskálda
og var það Elín Gunnarsdóttir sem
fyrst samdi fyrir hann verk, árið
1999. „Þá fór boltinn að rúlla og ég
fann hvað þetta var skemmtilegt.
Ég bað fleiri tónskáld um liðsinni
sem öll tóku svona rosalega vel í þá
bón. Smám saman byggði ég upp
efnisskrá sem núna er orðin nógu
stór til að fylla geisladisk.“
Alls eru verkin sex talsins, það
elsta frá ’99 eins og fyrr segir, og
það nýjasta og jafnframt stærsta
var frumflutt fyrr í ár, „Monologu-
es-Dialogues“ eftir Tryggva M.
Baldvinsson sem diskurinn dregur
jafnframt nafn sitt af. Að auki
semja verkin á diskinum þeir
Hróðmar Ingi Sigurbjörnsson og
Óliver Kentish en við flutninginn
fékk Rúnar til liðs við sig Árna
Heimi Ingólfsson píanóleikara,
Kristjönu Helgadóttur þverflautu-
leikara og Kammersveit Reykja-
víkur undir stjórn Bernharðs
Wilkinssonar.
Já, ég held það sé svolítið gamanað semja fyrir bassaklarinettu,“
svarar Rúnar spurningu blaða-
manns sem furðar sig á hvað hljóð-
færið hefur verið látið afskipt af
tónskáldum. „Bassaklarinettan hef-
ur óþrjótandi möguleika: tónsviðið
mikið, – breiðara en hjá nokkru
öðru blásturshljóðfæri, og síðan
hljóðáhrifin sem hægt er að nota:
blaðsmellir og fjölhljómar, en um-
fram allt mikill karakter í tón-
inum.“
Mörg tónskáld hafa tekið bassa-
klarinettuna í sína þjónustu, svo
sem Wagner, Puccini og Sjostakov-
itsj, sem gefið hafa hljóðfærinu
nokkrar frægar strófur. „En það
kann að hafa haft mikið að segja,“
útskýrir Rúnar, „þær miklu fram-
farir í hljóðfærasmíði sem hafa orð-
ið á bassaklarinettunni. Hljóðfærið
varð einhvern veginn út undan hjá
hljóðfærasmiðum, enda kæmi ég
varla tóni úr 50 ára bassaklarin-
ettu. Það er ekki fyrr en á síðustu
10–15 árum sem fram komu hljóð-
færi sem kalla má alveg jafngóð
klarinettunni.“
Rúnar segist ekki geta veriðannað en ánægður með nýja
geisladiskinn: „Ég er mjög þakk-
látur tónskáldunum fjórum sem
skiluðu sínu svona listilega vel. Ég
held líka að diskur eins og þessi sé
mikilvægur fyrir næstu kynslóð
bassaklarinettuleikara, og er-
lendra vonandi líka, því það ríður á
að verk eins og þessi séu hljóðrituð
en ekki bara látin rykfalla ofan í
skúffu eftir að hafa verið leikin á
tónleikum. Ég tel að öll verkin séu
fyrsta flokks og eigi erindi á nótna-
púlt bassaklarinettuleikara um all-
an heim og vona svo sannarlega að
þau eigi eftir að fara sem víðast.“
Óþrjótandi möguleikar bassaklarinettunnar
’Það ríður á að verkeins og þessi séu hljóð-
rituð en ekki bara látin
rykfalla ofan í skúffu.‘
AF LISTUM
Ásgeir Ingvarsson
Ljósmynd/Lárus Karl Ingason
Rúnar Óskarsson bassaklarinettuleikari.
asgeiri@mbl.is
JØRGEN Svare var einn helsti
tradklarinettuleikari Evrópu
þegar hann blés með Vík-
ingadjassbandi Papa Bue 1956–
85. Satt að segja var í fáum
tradböndum Evrópu að finna
sólista einsog hjá Papa Bue:
Svare og trompetleikarann Finn
Otto Hansen. Nú er öldin önnur,
Jørgen aldraður og leitar æ
meir á ballöðumið, Papa Bue
kominn í hjólastól og Finn Otto
allur. Margir muna hinar stór-
skemmtilegu plötur er Svare
gerði með Bjössa Thor og Jóni
Rafns, Jazz Air, og nú er ný
skífa komin frá þeim félögum:
Sweet and lovely og ber nafnið
með rentu. Upphafslagið sem
skífan ber nafn af er einstaklega
fallega blásið af Jørgen. Tónn-
inn enn kerólskur, en orðin mun
mildari en á Jazz Air – liggur
við að hann minni á Bent Jædig
og Ben Webster undir lokin,
enda eru hægari ballöðurnar að-
all plötunnar. Ekki blæs hann
September song síður og ryþm-
inn í stoptæm einsog í upphafi
Sweet and lovely. Aftur á móti
er hann mun síðri þegar hraðinn
er aukinn einsog í Lover come
back to me og Limehouse blues,
en þar er Björn á heimavelli. Í
Hus-a-bye og Smoke get in your
eyes er tónmyndun Svare ekki
eins sjarmerandi og í Sweet and
lovely og September song – dá-
lítið vælin á köflum.
Þrjú lög eru á skífunni eftir
þá Jørgen og Björn: Undercover
swing, sem upphefst á litlu
svingriffi en sveiflast síðan yfir í
sígaunaljóð, Blue Lagone sem
er fallegur söngdans þó ekki
syngi hann lengi í minninu og
svo Coffie and cinnamon sem er
af I got rhythm ættinni. Það er
dálítið gaman að túlkun þeirra á
einu helsta lagi af efnisskrá
Mulligans: Berniés tune. Það er
á sveiflunótunum djangósku og
hef ég ekki heyrt það spilað
þannig fyrr. Svare hefur löngum
verið mikill blúsmeistari, en að
þessu sinni lætur hann hinn
klassíska blús lönd og leið og
meira að segja sleppir hann
blústilfinningunni sem flestir
skreyta Willow weep for me
með. Lokalagið er svingópusinn
ódauðlegi eftir Earl Hines:
Rossetta. Það er í það hraðasta
til að Svare njóti sín fullkomlega
en Björn spilar glæsisóló.
Jørgen verður sjötugur í
árslok og vonandi á hann eftir
að gera fleiri plötur með Thor-
oddsen og Rafnssyni, sem fékk
að leika nokkur breik í lokalag-
inu, en stóð sig eins og hetja í
hrynslættinum eins og Thorodd-
sen. Þetta er sannarlega ljúf
plata á síðkvöldi – líka fyrir þá
sem ekki fellur hinn harði djass
í geð því melódían er í heiðri
höfð í hverjum ópus.
Ljúft og fagurt
DJASS
Geisladiskur
Jørgen Svare klarinett, Björn Thorodd-
sen gítar og Jón Rafnsson bassa.
Hljóðritað í Garðabæ 16 & 17 ágúst
2005. Olufsen records/JR music.
DOCD 5506.
Svare/Thoroddsen
Vernharður Linnet
DILBERT mbl.is