Fréttablaðið - 04.12.2003, Blaðsíða 20

Ágæti Össur, á landsfundinumhélstu ágæta ræðu utan þess
sem þú slepptir og þann vilja að gefa
einkavæðingunni færi á heilbrigðis-
kerfinu. Íhaldsvitrun þín lét ekki vel
í eyrum. Samfylkingin að taka við af
Framsóknarflokknum sem heillum
horfinn rekur eins og rótlaust þang.
Ágæti Össur, orð eru til alls fyrst,
ekki málskrúð, það telst frekar til
listgreinar. Þú getur ekki ætlast til
að smár flokkur sem Vinstri grænir
sjái einn um hagsmuni aldraðra, ör-
yrkja og láglaunafólks. Það sama má
segja um umhverfismálin. Samfylk-
ingunni má ekki verða það á sem
felldi Alþýðuflokkinn, að bregðast.
Fleiri en ég yrðu flokknum frá-
hverfir ef hann ætlar að einkavæða
þjónustu við aldraða. Það er graf-
alvarlegt mál að leyfa bröskurum að
græða á öldruðu fólki og ekki sæm-
andi að leggja slíku lið. Þú virðist lít-
ið vita um vinnubrögð þeirra sem
hasla sér völl á kostnað aldraðra og
öryrkja. Einkavæðingu og útboðum
fylgir löngun til að græða og meðul-
in oft óvönduð.
Gert út á aldraða
Útboð á ferðaþjónustu fatlaðra á
höfuðborgarsvæðinnu hafa valdið
ómældum óþægindum. Leyfishafar
höguðu sér eins og um fjárflutninga
væri að ræða og ég veit ekki betur
en þar sé enn pottur brotinn. Ferða-
þjónusta fatlaðra í Reykjavík lét á
sjá í tíð Ingibjargar Sólrúnar en
Þórólfur Árnason virðist ætla að
reisa þá þjónustu til fyrri vegs.
Ágæti Össur, því miður er á öll-
um tímum til tegund manna sem eðli
sínu samkvæmt gera út á lægstu
hvatir. Hér á landi hefur útgerðum
fjölgað og miðar sú nýjasta við að
gera út á aldraða. Eru einkarekin
eldhús fyrir aldraða eða fyrir ein-
staklinga að græða á? Matvara er
dýr en það auðveldar innkaup að
fjarlægja það besta úr. Eldra brauð
fyrir aldraða og sjúklinga og þriðja
flokks kjöt. Það fyrsta sem þér kom
í hug til sparnaðar í heilbrigðiskerf-
inu var að bjóða út þjónustu við
gamalt fólk og hleypa einkavæðing-
argengjunum að þeim.
Hvaðan kemur fjármagnið?
Vonandi hangir þú ekki á sama
snaga og þeir hugmyndafræðing-
ar sem ráðast á þá sem búið er að
hafa af sem hægt er. Því nefnd-
irðu ekki launahæstu stéttirnar
sem a stærstan hluta fjárveitin-
ga? Læknar eru kröfuharður
þrýstihópur og lyfjakostnaður
hár. Þó að hjúkrunarfræðingar og
sjúkraliðar séu ómissandi stilla
þeir kröfum sínum fyrir neðan
getu þjóðfélagsins, taka ábyrga
afstöðu og sætta sig við minni
laun en sanngjarnt getur talist.
Við erum lítil þjóð en stór fjöl-
skylda og eigum að láta okkur annt
um sameiginlega hagsmuni. Jafn-
rétti kemur öllum vel. Össur, til að
vera trúverðugur foringi í jafnaðar-
flokki þarf meira en kjarkinn. Það
þarf að taka á hinum augljósa vanda
í samhengi. ■
Í nýrri skýrslu frá AmnestyInternational segir að ofbeldi
gegn konum séu „þrálátustu mann-
réttindabrotin sem nú er við að etja
í heiminum“. Konur eru vanmetnar,
lítilsvirtar, gefnar, seldar, þeim er
nauðgað, þær eru limlestar, brennd-
ar lifandi og myrtar og skýringin er
sögð liggja í aldagömlum siðvenjum
sem erfitt sé að hrófla við. Sá sem
reynir það má búast við að fá á sig
fordómastimpil þeirra sem verja
„siðvenjurnar“.
Umskurður á konum
Það eru um þrjátíu ár liðin frá
því ég las í fyrsta skipti grein um
umskurð á konum, eftir Dag Þor-
leifsson blaðamann. Greinin rennur
mér seint úr minni. Lengi var reynt
að kæfa alla umræðu um þessa sið-
venju, m.a. með
þeim rökum að hún
tíðkaðist helst í af-
skekktum sveitum
meðal frumstæðra
þjóða, umræðan ýtti
undir fordóma gegn
múslímum og gagn-
aðist konum í lönd-
um þeirra lítt.
Heimsfræg, um-
skorin fyrirsæta og
múslími frá Sómal-
íu, Waris Dirie, opn-
aði loks umræðuna upp á gátt og
upplýsti að milljónir stúlkna væru
umskornar á ári hverju. 120 millj-
ónir kvenna eru umskornar segir í
skýrslu Amnesty. Dirie hefur farið
fyrir alþjóðlegri herferð gegn þess-
ari „siðvenju“ undir merkjum Sam-
einuðu þjóðanna og kjörorðinu:
„Not a minute more“. Neyðaróp
stúlknanna barst um síðir hingað til
lands og fyrir alþingi Íslendinga
liggur frumvarp til laga (Þskj. 201)
um bann við umskurði kvenna flutt
af Kolbrúnu Halldórsdóttur og
fleirum.
Heiðursmorð
Nú þegar umræðan um heiðurs-
morð á stúlkum og konum er að
leita upp á yfirborðið á Vesturlönd-
um ætla viðbrögð margra að verða
svipuð og þegar umskurðinn bar
fyrst á góma. Gert er lítið úr málinu
og glæpirnir eru sagðir bundnir við
„afskekkt, fámenn samfélög og jað-
arsvæði hins siðmenntaða heims“
svo gripið sé til orðalags í grein eft-
ir Sigurð Heiðar Jónsson í Frétta-
blaðinu 21. nóvember. Og aftur er
það af hlífð við múslíma sem ekki
má benda á að heiðursmorð við-
gangast fyrst og fremst í samfélög-
um þeirra. Í löndum múslíma er
undirokun kvenna „siðvenju-“ og
lagbundin með öðrum hætti en ger-
ist í okkar menningarheimi. Kóran-
inn og Sharíalögin eru ekki aðeins
helgirit sem veita trúarlega eða
andlega leiðsögn, þetta eru jafn-
framt pólitísk grundvallarrit líkt og
Das Kapital eftir Marx eða Um
frelsið eftir John Stuart Mill, rit
sem mæla fyrir um samfélagsskip-
anina og stöðu konunnar. Kóraninn
er stjórnarskrá Sádi-Arabíu. Hin
fornu Sharíalög tóku gildi í Íran
með íslömsku byltingunni 1979.
Borgarastyrjöldin í Alsír á síðasta
áratug 20. aldar snérist að verulegu
leyti um Sharíalögin. Talibanar í
Afganistan innleiddu þau, þau eru í
gildi í Súdan og að hluta í Pakistan
og Nígeríu.
Erfitt er að vísa til opinberra al-
þjóðlegra talna um heiðursmorð því
um þau hefur lengstum ríkt sam-
særi þagnarinnar og fórnarlömbin
eru ekki til frásagnar. Á síðustu
árum hafa fyrstu ritin um efnið þó
verið að líta dagsins ljós og má
benda á bókina Brennd lifandi eftir
jórdansk-palestínsku konuna Souad,
sem lifði morðtilræðið af. Óhjá-
kvæmilegt er að tengja glæpinn við
bága stöðu kvenna í löndum mús-
líma og nokkur samtök þeirra hafa
baráttu gegn heiðursmorðum á
stefnuskrá sinni. Þeirri baráttu er
brýnt að veita lið.
Sæmdin og sorinn
Það er dapurlegt fyrir okkur sem
þekkjum til aldalangrar baráttu
kvenna fyrir mannréttindum að sjá
gamlar ógnir og nýjar eflast gegn
hinu ofsótta kyni. Úr annarri áttinni
sækir blindur og siðlaus markaður,
sem gert hefur líkama stúlkna og
kvenna að ábatasömum verslunar-
varningi, úr hinni flæða ofstækis-
fullir siðvenjudýrkendur með póli-
tísk trúarrit á lofti. Markaðurinn
tætir af konum spjarirnar, „siðvenj-
an“ pakkar þeim í poka og lokar
þær inni. Soraglæpir á eina hlið,
sæmdarglæpir á hina. Engir for-
dómar í veröldinni eiga meira fylgi
að fagna en fordómar gegn konum.
Þrálátustu mannréttindabrotin eru
brotin gegn þeim. ■
Umræðan
ALBERT JENSEN
■ sjúkraþjálfari skrifar um málefni aldraðra
20 4. desember 2003 FIMMTUDAGUR
Margt hefur verið rætt um við-skiptalífið undanfarna mánuði
og því miður hefur meira borið á
slæmum fréttum en góðum fyrir
neytendur. Olíufélög, trygginga-
félög og bankar hafa verið fyrir-
ferðarmest, en fleiri hafa komið við
sögu. Af umfjöllun fjömiðla að
dæma hljóta margir neytendur að
velta því fyrir sér hvort fyrirtækin
geti óhindrað farið sínu fram og
gert okkur neytendum að borga
brúsann. Við búum jú í litlu landi
norður í hafi, erum fámenn og verð-
um því að sætta okkur við fleira en
gott þykir, eða hvað? Eða skiptir
starf Neytendasamtakanna ásamt
öflugu opinberu eftirliti hér máli?
Mörg okkar ferðast til nágranna-
landanna og sjá að ekki er allt ódýr-
ara þar. Á sumum sviðum er verð-
lag hér fremur hagstætt miðað við
aðstæður og stundum jafnvel lægra
en hjá nágrannaþjóðunum. Þegar
nánar er að gáð kemur í ljós að það
á við á þeim sviðum þar sem virk
samkeppni ríkir. Þá borgar sig ekki
að dröslast með þunga pinkla heim.
Málið er svo einfalt; virk samkeppni
tryggir neytendum hagstætt verð
og gæði og styrkir um leið innlenda
verslun. Þetta á við hér eins og ann-
ars staðar.
Markaðurinn verður
einsleitari
Markaðurinn á Íslandi er agnar-
smár í samanburði við nágranna-
löndin. Á mörgum sviðum eru fá
fyrirtæki um hituna. Þróunin hefur
verið sú síðustu árin að fyrirtækj-
um hefur fækkað mjög með samein-
ingu eða samruna. Við finnum fyrir
þessu í hærra vöruverði en ella.
Nefna má fjölmörg svið til sög-
unnar en hér er aðeins stiklað á
stóru: Bankar og tryggingafélög
hafa verið mest áberandi, en einnig
má nefna matvörumarkaðinn, rit-
fangamarkaðinn og byggingavöru-
markaðinn. Allt eru þetta markaðir
sem skipta okkur neytendur miklu.
Sívaxandi hagræðing og hagnaður
með auknum samruna skilar sér því
miður aðeins í vasa eigenda og
raunar gott betur, því alltaf hækkar
verðið.
Kallar á aukið aðhald
Lítill markaður kallar á öflugra
eftirlit og þar gegna opinberar
eftirlitstofnanir lykilhlutverki.
Samkeppnisstofnun og Fjármála-
eftirlitið eiga að gæta hagsmuna
almennings, hvor á sinn hátt. Það
skiptir okkur neytendur því miklu
að þessar stofnanir sinni hlut-
verki sínu vel. Allt bendir til að
efla þurfi Samkeppnisstofnun
verulega svo hún geti sinnt hlut-
verki sínu með sóma.
Að undanförnu hafa Neytenda-
samtökin sýnt í verki með athugun-
um á rekstri tryggingafélaga og
banka hve mikilvægu hlutverki
samtökin gegna. Neytendasamtök
sem eru engum háð nema félags-
mönnum sínum geta að mörgu leyti
verið beinskeyttari en opinberir að-
ilar. Og það skiptir miklu fyrir lýð-
ræðið. Því væri eðlilegt að stjórn-
völd aðstoðuðu Neytendasamtökin
við að sinna starfi eins og nefnt er
hér. Verkefnin blasa hvarvetna við
þegar litið er á íslenska neytenda-
markaðinn.
Lítill markaður – betri
yfirsýn
Þótt það sé ókostur hve fáir við
Íslendingar erum þegar fjármagna
þarf neytendastarf að mestu með
félagsgjöldum, gerir fámennið það
að verkum að markaðurinn er lítill
og auðvelt að „skanna“ hann. Neyt-
endasamtökin hafa mikla reynslu af
að veita neytendum yfirsýn yfir
markaðinn og voru brautryðjendur
í verðkönnunum. Neytendasamtök-
in eru í samstarfi við neytendasam-
tök í nágrannalöndunum um mark-
aðsrannsóknir og gæðakannanir á
neysluvörum. Um leið og slík starf-
semi er mikilvæg upplýsingaþjón-
usta við neytendur eykur hún sam-
keppnina og vörugæðin. Með aðstoð
frá stjórnvöldum mætti gera enn
meira á þessu sviði.
Þjónusta við alla
Hjá Neytendasamtökunum
starfa nú níu manns í átta stöðu-
gildum og eru Neytendasamtökin
stærsti aðilinn á þessu sviði hér á
landi. Um helmingur starfar við
leiðbeininga- og kvörtunarþjón-
ustuna. Þar geta allir fengið upp-
lýsingar um lagalegan rétt sinn í
neytendakaupum og aðstoð við að
ná honum, sé það nauðsynlegt.
Það kostar Neytendasamtökin um
26 milljónir króna að reka þessa
þjónustu. Þrátt fyrir að samtökin
hafi gert þjónustusamning við
viðskiptaráðherra um að þessi
þjónusta sé öllum opin og þar með
samfélagsleg, leggja stjórnvöld
aðeins fram tíu milljónir króna.
Það munar um hvern
félagsmann
Brýnt er að stjórnvöld auki
framlög sín til neytendamála á
allra næstu árum. Efla þarf neyt-
endasvið Samkeppnisstofnunar
og stjórnvöld þurfa að gera samn-
inga við Neytendasamtökin um
tiltekin verkefni á neytendasviði.
Af nógu er að taka. Mikilvægt er
að verja auknu fjármagni sem
best og það gerum við með því að
byggja á þeim grunni sem við höf-
um í neytendamálum.
Miðað við núverandi afstöðu
stjórnmálamanna er það að mestu
á valdi heimilanna í landinu hve
öflugt starf Neytendasamtakanna
getur orðið hverju sinni. Félags-
gjöld eru um 70 prósent tekna
samtakanna. Þau eflast með
hverjum nýjum félagsmanni. Ert
þú félagsmaður? ■
Heillaóska-
skeyti
Sigurjón Þórðarson alþingismaður skrifar
um bókhald þingflokkanna
Framsóknarflokkurinn vannEffie-markaðsverðlaunin. Í
umsögn dómnefndar kemur m.a.
fram að flokkurinn hafi unnið
varnarsigur í
síðustu kosning-
um og að mark-
aðsherferð hans
hafi skilað til-
færslu á ímynd
flokksins.
Um leið og ég
óska Framsókn-
arflokknum til
hamingju með að
breyta ímyndinni rétt fyrir
kosningar er rétt að spyrja hver
greiddi fyrir þessar auglýsingar
flokksins. Kvótaflokkarnir
Sjálfstæðis- og Framsóknar-
flokkur vilja leyna bókhaldi
flokkanna. Auðvitað er það ein-
göngu vegna þess að þeir hafa
eitthvað að fela varðandi fjár-
mál sín. Greiddu þeir sem vilja
viðhalda óréttlátu fiskveiði-
stjórnunarkerfi stórar fúlgur í
kosningasjóði kvótaflokkanna?
Við í Frjálslynda flokknum
höfum opið bókhald vegna þess
að feluleikur með fjármál
stjórnmálaflokka býður upp á
spillingu. Það
væri fróðlegt að
fá að heyra frá
forsvarsmönnum
Framsóknar- og
Sjálfstæðisflokks
hvar í heiminum
er að finna viðlíka
ástand í lýðræðis-
ríkjum og hér á Ís-
landi, þar sem
stjórnmálaflokkar komast upp
með að leyna bókhaldi sinu.
Ég gæti best trúað því að það
þyrfti að fara alla leið til ríkja
eins og Georgíu en þaðan er ein-
mitt nýkominn úr kosningaeftir-
liti einn þingmaður Framsókn-
arflokksins úr mikilli Bjarma-
landsför. Stendur það okkur
ekki nær að tryggja réttlátar og
gagnsæjar leikreglur hér á Ís-
landi áður en við förum að leið-
beina öðrum?
Félagshyggjuflokkur?
Við sáum í vor sem leið að
pottur er brotinn varðandi fram-
kvæmd kosninga hér á Íslandi.
Frjálslyndi flokkurinn fór fram
á að fá að skoða vafaatkvæði og
benti á fjölmargt sem fór úr-
skeiðis varðandi framkvæmd
kosninganna. Það er ótrúlegt en
satt að stjórnvöld sem kenna sig
við lýðræði skuli hafna sann-
gjörnum óskum Frjálslynda
flokksins.
Að lokum vil ég ítreka ham-
ingjuóskir en vara samt Fram-
sóknarflokkinn við að ganga að
því sem vísu að það sé hægt að
slá ryki í augu kjósenda hvað
eftir annað. Ég efa að Fram-
sóknarflokkurinn nái að auglýsa
sig upp á ný sem einhvern fé-
lagshyggjuflokk, þegar fyrsta
verk nýs félagsmálaráðherra
Árna Magnússonar var að ráð-
ast á kjör atvinnulausra. ■
Neytendastarf þarf að
efla – í allra þágu
■ Umræðan
Opið bréf til formanns Samfylkingarinnar
■
Það er dapur-
legt fyrir okkur
sem þekkjum til
aldalangrar
baráttu kvenna
fyrir mannrétt-
indum að sjá
gamlar ógnir
og nýjar eflast
gegn hinu of-
sótta kyni.
Andsvar
STEINUNN
JÓHANNES-
DÓTTIR
■ rithöfundur skrifar
um heiðursmorð.
Umræðan
JÓHANNES
GUNNARSSON
■ formaður
neytenda-
samtakanna skrifar
um neytendamál.
■
Greiddu þeir
sem vilja við-
halda óréttlátu
fiskveiðistjórn-
unarkerfi stórar
fúlgur í kosn-
ingasjóði
kvótaflokk-
anna?
Sæmdin og sorinn