Fréttablaðið - 01.05.2004, Blaðsíða 20

Sigurður Líndal segir ástæðu tilað gera alvarlegar athugasemd-
ir við fjölmiðlafrumvarp ríkis-
stjórnarinnar, en telur að skýrsla
fjölmiðlanefndar menntamálaráðu-
neytisins hefði hins vegar getað
orðið ágætis umræðugrundvöllur.
„Þeir sem hefðu athugasemdir
gætu andmælt og menn skipst á
skoðunum. Eftir ítarlegar og gagn-
legar umræður yrði ákvörðun um
lagasetningu síðan tekin. Það segir
í athugasemdum við frumvarpið að
það sé í samræmi við tillögur
nefndarinnar sem menntamálaráð-
herra skipaði. En nefndin gerir
engar ákveðnar tillögur í skýrslu
sinni. Hún reifar ýmis úrræði,
nefnir ýmsar leiðir og telur sumar
betri en aðrar. Mér sýnist að við
gerð frumvarpsins hafi þær tillög-
ur sem lengst ganga verið tíndar út
og settar í frumvarpið,“ segir Sig-
urður.
„Nefndin segir á einum stað í
skýrslunni að ef horft sé á fjölda
miðla og litið fram hjá eignarhaldi
hafi þróunin á fjölmiðlamarkaði
undanfarin misseri á margan hátt
verið jákvæð. Þegar hins vegar
vikið er að eignarhaldi er sagt að
ástæða sé til að draga í efa að fjöl-
breytni á fjölmiðlamarkaði sé
nægilega tryggð hér á landi til
lengri tíma litið. Ég vek athygli á
þessu orðalagi „til lengri tíma lit-
ið“. Þarna er ekki verið að segja að
hlutirnir séu í ólagi eins og er,
þótt mælt sé með því að hamla
gegn óæskilegum áhrifum sam-
þjöppunar þegar horft sé til fram-
tíðar. Í skýrslunni kemur einnig
fram að ákveðin stærð sé forsenda
þess að ljósvakamiðlar hafi burði
til að standa undir innlendri dag-
skrárgerð og það skipti máli við
eflingu innlendrar menningar sem
mótvægi gegn erlendri fjölda-
menningu. Sem sagt, ef fyrirtækin
verða alltof lítil og vesöl þá bitnar
það meðal annars á innlendri dag-
skrárgerð.“
Lög sem standast ekki
stjórnarskrá
Stuðningsmenn frumvarpsins
hafa sagt að hvergi í nágrannalönd-
um sé jafn mikil samþjöppun á fjöl-
miðlamarkaði og á Íslandi. Sigurður
segir þetta vera fráleit rök: „Það er
eins og þetta fólk hafi aldrei séð út
fyrir fjöruborðið. Þarna er ekki ver-
ið að bera saman sambærilega hluti.
Við erum í alþjóðlegri samkeppni
og þurfum að verja okkar menning-
arlegu arfleifð og sækja fram á
grundvelli hennar. Ef íslensk fyrir-
tæki eiga að geta staðið sig verða
þau að vera tiltölulega stór á ís-
lenskan mælikvarða og af því leiðir
einhverja samþjöppun.
Ég er hér um bil viss um að
þessi lög standast ekki stjórnar-
skrá og eitt ákvæði tel ég ekki
standast, bráðabirgðaákvæðið þar
sem segir að þeir sem lögin taka til
skuli hafa lagað sig að kröfunum
um eignarhald innan tveggja ára
og þessar kröfur eru nú ekkert
smáræði. Útvarpsréttarnefnd skal
þá vera heimilt að afturkalla út-
varpsleyfi þeirra sem hún telur
ekki uppfylla skilyrði laganna.
Menn hafa haft þessi leyfi til
ákveðins tíma, fimm til sjö ára
samkvæmt útvarpslögum. Þessi
tími er þarna styttur með mjög
hörðum skilyrðum, sem ég efast
um að nokkur maður hafi gert ráð
fyrir. Þetta er vitaskuld afturvirkt
ákvæði og í samræmi við þá skoð-
un nefndarinnar að markmiðum
beinna reglna um takmarkað eign-
arhald verði ekki náð að öllu leyti
miðað við aðstæður hér á landi
nema reglur séu afturvirkar. Þótt
lög séu að formi til framvirk geta
þau haft víðtæk afturvirk áhrif og
raskað öllum forsendum. Íslenskir
dómstólar, mannréttindadómstóll
Evrópu og Evrópudómstóllinn hafa
komist að þeirri niðurstöðu að það
öryggi í atvinnustarfsemi sem
bundið sé við réttmætar væntingar
njóti stjórnskipulegrar verndar
sem eignarréttindi samkvæmt
stjórnarskrám og viðauka 1 við
mannréttindasáttmála Evrópu. Slík
réttindi megi aðeins skerða ef al-
mannaheill krefjist, enda sé gætt
meðalhófs, þannig að ekki sé geng-
ið lengra en þörf krefur. Ég vil sjá
framan í þá lögfræðinga sem vilja
halda því fram að þetta ákvæði geti
staðist stjórnlög.
Athygli vekur að útvarpsréttar-
nefnd skuli vera „heimilt“ að svip-
ta fyrirtæki atvinnuréttindum og
ef til vill rústa það á grundvelli
ákvæða þar sem mat getur verið
teygjanlegt. Þótt slíkan gerning
mætti bera undir dómstóla hlyti
slíkt að valda verulegri röskun
þannig að spyrja má hvort Alþingi
hafi ekki framselt þingkjörinni
nefnd vald umfram heimildir.
Ég dreg raunar í efa að ýmis
önnur ákvæði frumvarpsins stand-
ist stjórnarskrárákvæði sem vern-
da atvinnufrelsi, vernd eignarrétt-
ar og tjáningarfrelsi, en það er al-
veg augljóst að bráðabirgða-
ákvæðið gerir það ekki eins og mál
horfa við nú.“
Atlaga að lýðræðinu
Heldurðu að frumvarpið sé lagt
fram til að koma höggi á Norður-
ljós?
„Það er erfitt að losa sig við þá
hugsun þótt maður vilji helst ekki
hugsa hana. Lög á ekki að setja
með heift og öfund, heldur með
réttvísi og sannindi að leiðarljósi
svo að notað sé orðalag úr Jónsbók.
Oft hefur undanfarið verið talað
um nauðsyn lýðræðislegrar um-
ræðu. Mér finnst aðdragandi og
efni frumvarpsins og orðræða
fylgismanna þess vera það sem
þessa dagana kemst næst því að
vera atlaga að lýðræðinu. Það eru
helstu áhyggjurnar sem ég hef af
því nú um stundir.“
Sigurður segist ekki fullkom-
lega sannfærður um nauðsyn þess
að setja lög um eignarhald á fjöl-
miðlum. „Ég virði þau rök að gott
sé að hafa einhverja lagaumgjörð
en hún á að vera bæði mild og
mjúk. Í þessu frumvarpi er gengið
alltof langt,“ segir hann, og tekur
dæmi af handahófi. „Mjólkursam-
salan er markaðsráðandi fyrirtæki
og hefur látið sig varða íslenska
málrækt. Segjum að ráðamenn
Mjólkursamsölunnar fengju þá
hugmynd að kaupa hlut í sjón-
varpsstöð og vildu um leið beita
áhrifum sínum til að styrkja ís-
lenskt mál með íslensku dagskrár-
efni. Samkvæmt frumvarpinu yrði
þetta bannað. Maður getur líka
hugsað sér að markaðsráðandi
fyrirtæki í ferðaþjónustu vildi
kaupa hlut í sjónvarpsstöð til að
styðja gerð landkynningarefnis. Á
raunverulega að banna slíkt? Það
mætti setja slíkum kaupum tiltekin
takmörk.“
Sigurður segist hins vegar ekki
sjá betur en að takmarkanir í fyrir-
liggjandi frumvarpi séu alltof
miklar. „Menn leggja fé í fyrirtæki
af ýmsum ástæðum,“ segir Sigurð-
ur. „Þeir vilja auðvitað ekki tapa á
því en eru kannski ekki sífellt að
Til hvers var barist
ef við getum nú ekki
hreyft okkur fyrir íhlutun og
eftirliti Stóra bróður? Eftir
alla þá umræðu sem hefur
orðið á undanförnum árum
um frelsið þá finnst mér
einkennilegt að þetta skuli
eiga yfir okkur að ganga.
Frelsissinnum innan þing-
flokksins hefði verið í lófa
lagið að stöðva þetta með
einu orði – nei.
,,
20 1. maí 2004 LAUGARDAGUR
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/P
JE
TU
R
SIGURÐUR LÍNDAL
„Í frumvarpinu birtast lögin sem hið
háskalega tæki valdsins. En ég held nú
samt enn í vonina um að það séu til
þeir þingmenn Sjálfstæðisflokksins sem
sjái til þess að nafn flokksins verði ekki
öfugmæli aldarinnar.“
Sigurður Líndal lagaprófessor gerir alvarlegar athugasemdir við fjölmiðlafrumvarpið, sem hann segir ekki
standast stjórnarskrá. Hann undrast samflokksmenn sína í Sjálfstæðisflokknum og segir engu líkara en Karl
Marx sé genginn aftur í gjörðum flokksins.
Lög á ekki að
setja með heift
…með allt á einum stað