Fréttablaðið - 01.05.2004, Blaðsíða 25

sinn eftir sjálfkrafa atvinnu-
réttindum hér.
Glóra eða glapræði?
Margir hafa lýst yfir áhyggj-
um yfir að stækkun ESB verði
gríðarlega kostnaðarsöm, stór-
auki innflytjendastraum til
Vestur-Evrópu, auki glæpatíðni,
grafi undan umhverfisvernd,
félagslegri samþættingu og neyt-
endavernd. Af þeim sökum sé
stækkun sambandsins glórulaust
glapræði fyrir aðildarríkin sem
fyrir eru. Á móti er hægt að tína
til ýmis rök fyrir stækkun ESB,
bæði efnahagsleg, pólitísk og
menningarleg. Grundvallar-
ástæðan er þó sú að í lok síðari
heimsstyrjaldar var Evrópa klof-
in í tvennt og skipt eftir hernaðar-
legri tilviljun og duttlungum stór-
veldanna, þvert á sögulega hefð
álfunnar. Þessi sögulegu mistök
ber einfaldlega að leiðrétta.
Fyrir nýfrjálsu ríkin í Austur-
Evrópu merkir ESB-aðild fyrst og
fremst að tímabil aðskilnaðar í
álfunni er lokið og að íbúarnir til-
heyri sama menningarheimi. Þau
vilja einfaldlega komast aftur í
fjölskyldu Evrópuþjóða. Í öðru
lagi hefur aðild að ESB mikla þýð-
ingu hvað varðar öryggi ríkjanna
sem þá hafa öðlast öflugan banda-
mann í Vestur-Evrópu. Enn
fremur telja umsóknarríkin að
aðild að ESB verði til að auka vel-
ferð og stuðla að efnahagslegum
stöðugleika.
Stækkun ESB er jafnframt tal-
in tryggja betur en nokkuð annað
öryggi álfunnar allrar og þar með
þeirra ríkja sem fyrir eru. Frá
lokum síðari heimsstyrjaldar hafa
ríki Evrópusambandsins búið við
frið, stöðugleika og almenna vel-
sæld. Að veita austurhluta álfunn-
ar sömu skilyrði eykur öryggi
álfunnar allrar.
Þá er einnig talið víst að aðild
100 milljóna manna til viðbótar að
innri markaðnum, sem nú telur
370 milljónir manna, fylgi umtals-
verður efnahagslegur ávinningur.
Það felur í sér efnahagslegan
ávinning fyrir Evrópusambands-
ríkin að byggja upp í Austur-
Evrópu fjársterka markaði fyrir
framtíðarviðskipti. Blómleg við-
skipti á stærra markaðssvæði
mun hafa jákvæð áhrif á hagvöxt,
bæði fyrir nýju aðildarríkin og
einnig þau sem fyrir eru.
Lífsgæði í allri Evrópu munu
jafnframt batna þar sem nýju
ríkin taka upp stefnu ESB, til að
mynda í umhverfismálum, bar-
áttu gegn glæpum og svo fram-
vegis.
Aðild nýrra menningarsvæða
er enn fremur talin auka menn-
ingarlega fjölbreytni og stuðla að
betri skilningi á lifnaðarháttum
víðar í Evrópu.
Almennt má segja að grund-
vallarröksemdin fyrir því að
æskilegt sé að víkka Evrópusam-
bandið út til umsóknarríkjanna
felist í þeirri staðreynd að kostn-
aðurinn við að neita ríkjum Aust-
ur-Evrópu um aðild yrði líklega
enn hærri en að taka þau inn. Um
leið væri reist nýtt efnahagslegt
járntjald í gegnum álfuna þvera,
frá Eystrasalti til Adríahafs.
Skilyrði aðildar
Á ríkjaráðstefnu ESB í Kaup-
mannahöfn árið 1993 voru sett
fram ákveðin skilyrði sem um-
sóknarríkin þurftu að uppfylla.
Þau lúta að stöðugu stjórnarfari
og virðingu fyrir mannréttindum,
virku markaðshagkerfi og getu til
að taka yfir lagagerðir ESB. Ríkin
þurfa einnig að vera í stakk búin
til að taka þátt í framtíðarþróun
sambandsins um pólitíska og
efnahagslega samþættingu. Sér-
stök viðmið gilda fyrir þátttöku í
efnahags- og myntbandalaginu og
evrunni en þau taka til verðbólgu,
opinberra skulda og fjárlagahalla.
Nýju ríkin þurfa að uppfylla skil-
yrðin í tvö ár hið minnsta áður en
þau geta tekið upp evru í stað
eigins gjaldmiðils.
Aðlögun að reglugerðaverki
ESB hefur falið í sér umtalsverð-
ar umbætur í öllum umsóknar-
ríkjunum en þau hafa til að mynda
þurft að innleiða 80.000 síður af
löggjöf ESB. Undanfarin ár hefur
hagvöxtur verið að meðaltali um
fimm prósent á ári í umsóknar-
ríkjunum sem er mun meira en
innan eldri ESB-ríkjanna og
lýðræði hefur smám saman verið
að festast í sessi.
Til að af stækkun ESB gæti
orðið þótti einnig nauðsynlegt að
ráðast í verulegar umbætur á
stofnanakerfi ESB, en grunn-
kerfið var hannað fyrir aðeins sex
aðildarríki. Á ríkjaráðstefnu í
Nice árið 2000 var komist að
ákveðinni málamiðlun en hún
þótti ganga of skammt. Sérstöku
stjórnlagaþingi var því falið að
móta nýtt skipulag fyrir 25 aðild-
arríki og liggja nú fyrir drög að
nýrri stjórnarskrá ESB en erfið-
lega hefur gengið að fá leiðtoga
ríkjanna til að samþykkja hana.
Kostnaður
Heildarútgjöld ESB munu ekki
aukast mikið vegna nýju aðildar-
ríkjanna heldur er ætlunin að
skera niður á öðrum sviðum. Að
óbreyttum reglum um opinberar
fjárúthlutanir milli svæða og við-
fangsefna myndi svona risavaxin
stækkun fara langt út fyrir nú-
verandi fjárhagsramma ESB. Að-
eins greiðslur til bænda í Austur-
Evrópu myndu einar og sér end-
anlega sprengja fjárhagsramma
ESB. Enn fremur myndu slíkar
greiðslur raska öllu jafnvægi í
stéttakerfi nýju aðildarríkjanna
þar sem bændur yrðu þá hálauna-
menn miðað við aðrar stéttir
heimafyrir. Framkvæmdastjórn
ESB hefur af þessum sökum lagt
fram tillögur um róttækar endur-
bætur á landbúnaðarstefnunni
sem fela í sér verulegan niður-
skurð á framlagi ESB til landbún-
aðar- og byggðamála.
Harðlega hefur verið gagnrýnt
að fyrstu árin er gert ráð fyrir að
nýju ríkin fái aðeins hluta af þeim
greiðslum sem þau annars hefðu
átt rétt á samkvæmt núgildandi
kerfi. Þannig fá bændur í nýju að-
ildarríkjunum fyrst um sinn að-
eins fjórðung af þeim beingreiðsl-
um sem eldri aðildarríki hafa rétt
á. Styrkirnir munu svo aukast í
smáum skrefum fram til ársins
2013 þegar þeir verða loks jafnir.
Gert er ráð fyrir að róttæk upp-
stokkun á landbúnaðarstefnunni
hafi þá náð fram að ganga.
Ljóst er að þau lönd sem nú
hljóta mest úr sjóðum ESB í gegn-
um landbúnaðar- og byggðastyrki,
Írland, Spánn, Portúgal og Grikk-
land, munu tapa miklu.
Enn fleiri ríki?
Með aðild þeirra 10–13 ríkja
sem nú er fyrirhuguð er stækkun-
arferli ESB þó langt í frá lokið.
Önnur ríki sem hugsanlegt er að
fái aðild í fyllingu tímans eru til
að mynda ríkin fimm á vestan-
verðum Balkanskaganum;
Króatía, Júgóslavía, Bosnía-Her-
segóvína, Albanía og Makedónía.
Eins er aðild opin fyrir EFTA-rík-
in Ísland, Noreg, Lichtenstein og
Sviss. Til lengri tíma litið er ekki
óhugsandi að ESB nái einnig til
ríkja á borð við Moldavíu, Úkra-
ínu og jafnvel Hvíta-Rússland. Þá
verður spurningin um aðild Rúss-
lands jafnvel tímabær. Í kjölfar
hugsanlegrar aðildar Tyrklands
vakna jafnframt spurningar um
ríki eins og Ísrael, Egyptaland,
Túnis og jafnvel Marokkó. Aðild-
arríkin gætu þannig nálgast
fjórða tuginn á næstu 50 árum.
Eiríkur Bergmann Einarsson er
stjórnmálafræðingur og höfundur
bókarinnar Evrópusamruninn og
Ísland – Leiðarvísir um samruna-
þróun Evrópu og stöðu Íslands í
evrópsku samstarfi.
Pólverjar munu
sjálfkrafa fá
atvinnuréttindi á Íslandi og
þurfa þá ekki að ganga á
milli Pontíusar og Pílatusar
til að fá að vinna í fiski á
Ísafirði svo dæmi sem tek-
ið, þegar sá aðlögunartími
sem íslensk stjórnvöld
kjósa sér er liðinn.
,,LAUGARDAGUR 1. maí 2004 25
GÆÐAVARA –
BETRA VERÐ!
JEPPADEKK • FÓLKSBÍLADEKK • JEPPADEKK • FÓLKSBÍLADEKK • JEPPADEKK
LEIÐANDI Í LÆGRA DEKKJAVERÐI
Við erum
snöggir
að umfelga
HANDVERK TIL SÖLU Í MIÐBÆ BRATISLAVA, HÖFUÐBORGAR SLÓVAKÍU
Slóvakía er eitt af átta nýjum ríkjum ESB sem áður voru austan járntjaldsins.
Hvaða ríki ganga í ESB í dag?
Eistland, Kýpur, Lettland, Litháen, Malta,
Pólland, Slóvakía, Slóvenía, Tékkland og
Ungverjaland.
En hvaða lönd eru líkleg til að fái
aðild í næstu umferð, árið 2007?
Búlgaría, Rúmenía og jafnvel Króatía.
Hvaða áhrif hefur stækkunin á EES?
Evrópska efnahagssvæðið stækkar sam-
hliða stækkun ESB. Fjórfrelsið sem felur
í sér frelsi með vöruviðskipti, þjónustu-
viðskipti, fjárfestingar og frjálsa för
vinnuafls nær nú einnig til fyrrum
kommúnistaríkja Austur-Evrópu.
Eykur stækkunin innflytjendastraum?
100 milljón manna til viðbótar við þær
370 milljónir sem fyrir eru fá atvinnu-
rétt á EES-svæðinu en aðildarríkin geta
þó takmarkað straum vinnuafls í allt að
sjö ár. Ísland mun ekki opna landa-
mæri sín fyrstu tvö árin hið minnsta.
Hvað kostar stækkunin Ísland?
Fyrstu árin greiðir Ísland hlutfallslega
meira vegna stækkunar ESB heldur en
aðildarríki ESB gera eða 500 milljónir
á ári.
Hvað áhrif hefur þetta á efnahag ESB?
Þótt íbúum ESB fjölgi um 30% stækkar
efnahagur þess aðeins um 5%. T.d. eru
þjóðartekjur á mann í Póllandi aðeins
fimmtungur af meðaltali þjóðartekna í
ESB og kaupmáttur aðeins um 40%
Hver eru helstu rök fyrir þessari
stækkun ESB?
Tímabil aðskilnaðar í álfunni er lokið.
Aukið öryggi allra Evrópubúa og aukinn
efnahagslegur styrkur til framtíðar. Þá
eykst menningarleg fjölbreytni ESB og
staða þess á heimsvísu styrkist.
En hver eru þá helstu skilyrði fyrir
aðild?
Aðildarríki ESB þurfa að búa við stöðugt
stjórnarfar og bera virðingu fyrir mann-
réttindum, hafa virkt markaðshagkerfi
og getu til að taka yfir lagagerðir ESB.
Taka nýju ríkin upp evru?
Ekki fyrst um sinn. Þau þurfa að sækja
sérstaklega um það og uppfylla ströng
efnahagsskilyrði í tvö ár áður en þau
geta tekið upp evru.
FBL
GREINING
Lykilatriðin