Tíminn - 01.07.1973, Blaðsíða 37

Sunnudagur 1. júli 1973
TÍMINN
37
Fr. Jósé Maria, klerkurinn, sem kom þessu öllu af staö, þjónar enn fyrir troðfullri kirkju í Mondragon, enda þótt hann láti ekki siöur aö sér kveöa i ýmsum öörum ntálum þessa iitla
samvinnu-samfélags.
aö launamismunurinn er mest
1:3. Þannig er útilokað, að for-
stjóri eöa prófessor viö háskóiann
I Mondragon eða aðalbankastjóri
samvinnubankans geti fengið
meira kaup, en sem svarar þre-
földum launum starfsmanns með
allægstu laun. Bæði launa- og
skattamál beinast mjög i þá átt
aö jafna lifskjör fólksins, án þess
þó að ganga of langt i þeim efn-
um. Fólki er engan veginn steypt
saman i eina heild án tillits til
menntunar og getu. Lýðræði og
félagsleg og efnaleg velferð er
fyrir öllu. Og allflestir una mjög
vel sinum hag. Það skyldi þó eng-
inn ætla, að hér sé komin algjör
paradis á jörð, þótt vissulega
megi segja, að málin horfi ,,i þá
átt”. Eins og alls staðar annars
staðar er einhver vandamál að
leysa.
öll samvinnufyrirtækin lúta
grundvallarstjórn almenns þings
starfsmannanna, sem venjulega
kemur saman einu sinni á ári til
aö velja framkvæmdastjóra fyrir
hin einstöku fyrirtæki og ákvarða
grundvallar stefnu þeirra. Aður
voru atkvæðin á þessum þingum
metin með tilliti til launamis-
munarins, en þetta kerfi hefur
verið lagt niður, þannig að at-
kvæði sérhvers starfsmanns gild-
ir aðeins sem eitt atkvæði.
Það er sömu sögu að segja um
eignarhluta i Mondragon-fyrir-
tækjunum og stjórn þeirra,
þ.e.a.s. fyrirtækin eru I eigu allra
meðlima samvinnuhreyfingar-
innar i Mondragon. ,,í eigu”
merkir, að þeir fá sinn hluta af
hagnaði fyrirtækjanna. Að visu er
litið eitt um það, að fólk vinni að-
eins um stundarsakir við fyrir-
tækin, en annars gildir, að allir
þeir, sem vinna við fyrirtækin og
sameinast þannig samvinnu-
hreyfingunni, verða að leggja
fram ákveðna lágmarksupphæð I
stofnsjóð fyrirtækjanna, og það
gefur þeim aftur heimild til að
njóta arðs af þeim. Enginn ein-
staklingur má eiga meira en 5%
af heildarstofnfé..
Framlag nýrra meðlima til
samvinnufyrirtækjanna kann að
virðast hátt. Það hefur verið
nokkuð breytilegt, en á miðju
siöasta ári var það ávkeðið 100
þúsund pesetar (um 160 þúsund
krónur islenzkar). A hinn bóginn
er aðeins 5% þessarar upphæðar
krafizt þegar i stað. Hitt geta
meðlimir greitt smám saman yfir
lengra eða skemmra timabil af
launum sinum. Vert er að benda
á, að kostnaðurinn við að skapa
starf handa iðnaðarmanni i
Mondragon kostar um 800 þúsund
peseta eða átta sinnum meira en
sú upphæð nemur, sem krafizt er,
sem framlags af meðlimum.
Umrædd upphæð virðist vera
umsækjendum og nýjum meðlim-
um lítt til trafala og er þeim eng-
inn þyrnir I augum. Einhver i
Mondragon orðaði það svo: ,Hver
sem er nú á dögum getur með ein-
hverjum ráðum komizt yfir 5 þús-
und peseta (tæp 6 þ. isl.).” Af-
borganirnar af eftirstöðvunum
eru mjög rýmilegar.
Meiri hlutinn eða jafnvel allt
framlag meðlima samvinnu-
hreyfingarinnar i Mondragon,
þeir 100 þúsund pesetar, sem fyrr
er getið, er látið ganga til þeirra
aftur, ef þeir segja skilið við
hreyfinguna, fara burt eða hætta
af einhverjum sökum. Það er þvi
engan veginn um neina „fjár-
plógsstarfsemi” að ræða. Hins
vegar greiða meðlimir (starfs-
menn) 12,5% af launum sinum i
varasjóð hreyfingarinnar. Þessi
epningar eru ekki greiddir aftur.
Né heldur skapa þeir grundvöll
fyrir arðgreiðslu til viðkomandi.
Nú er greiddur 6% arður til
starfsmanna. Hagur fyrirtæjanna
er næsta undantekningarlaust
það góður, að engum vandkvæð-
um er bundið fyrir þau að láta
þetta fé af hendi rakna til starfs-
manna sinna. Afgangsarður
fyrirtækjanna, sem getur verið
mikill, er hins vegar notaður til
sem allrar arðsamastar, nýrrar
fjárfestingar.
Þannig gengur það koll af kolli,
stig af stigi i átt til æ meiri hag-
sældar fyrirtækjanna og vel-
megunar fólksins.
Andrúmsloftið er yfirleitt mjög
gott á vinnustöðunum i
Mondragon. Starfsmennirnir vita
og skilja, að i raun og veru eiga
þeir sjálfir fyrirtækin og að vinna
vel er þeim sjálfum greinilega I
hug. „Þér er ekki þeytt um eins
og tuskubrúðu og valdalausu peði
hér, eins og á sér stað viða annars
staðar”, er gjarnan viðkvæði
starfsfólksins. „Og þér liðst ekki
að gefa skipanir eins og hers-
höfðingi hér eða ganga um eins og
þú eigir staðinn, alla vega ef þú
vonast eftir endurkjöri sem yfir-
maður”.
Lengi má halda áfram við aö
lýsa hinum ýmsu þáttum i dag-
legu lifi fólksins og hinum ýmsu
fyrirtækjum i Mondragon. Hér
hefur mjög stuttlega og óljóst
verið gerð grein fyrir þvi, hvernig
lýðræðið og jafnréttið er i raun og
1 Mondragon er hátæknivædd framleiösia i gangi. Eitt stærsta framleiöslufyrirtækið er ULGOR, sem
framleiðir aðallega isskápa.
veru i framkvæmd i Mondragon.
Skólinn, sem útskrifar fólk með
hæstu menntun, gegnir afar mik-
ilvægu hlutverki við þróunina i
Mondragon. Hann hefur getað
brúað bilið milli menntunar og
framleiðslu á staðnum. Væri
hann út af fyrir sig efni i sjálf-
stæða grein.
Hér hefur verið brugðið upp
mjög óljósri svipmynd af Mon-
dragon, en hún verður látin nægja
að sinni. Ef til vill á þessi „Vin
Spánar” eftir að verða fyrir-
mynd, sem mikið tillit verður tek-
ið til viða um heim á næstu árum.
Vissulega eru ýmsir annmarkar á
i skipulagi og rekstri i
Mondragon, en allt virðist enn
stefna i rétta átt, — hröðum
skrefum.