Fréttablaðið - 04.12.2004, Síða 78

50 4. desember 2004 LAUGARDAGUR
F átt hefur verið eins mikiðrætt í spjallþáttum, leiður-um, pistlum og viðtölum
fjölmiðla á meginlandi Evrópu
undanfarnar vikur og endalok
„draumsins um fjölmenningar-
samfélagið“. Kveikjan að þessari
miklu skriðu opinskárrar umræðu
um þetta efni, sem lengi var heft í
spennitreyju pólitískrar rétthugs-
unar, ekki síst í Þýskalandi, var
morðið á hollenska kvikmynda-
gerðarmanninum Theo van Gogh
2. nóvember síðastliðinn og ólgan
sem fylgdi í kjölfar þess og ekki
sér fyrir endann á.
Eftir að 26 ára gamall náms-
maður af marokkóskum uppruna
en með hollenskt ríkisfang, Mo-
hammed Bouyeri að nafni, myrti
van Gogh með hrottalegum hætti
um hábjartan dag á götu í Amster-
dam í „refsingarskyni“ fyrir að
hafa móðgað múslima með sjón-
varpsmynd sem hann gerði um
kúgun múslimakvenna, hafa þær
raddir styrkst um allan helming -
ekki aðeins í Hollandi heldur víða
um Evrópu – sem halda því fram
að fjölmenningarsamfélagið svo-
nefnda sé tilraun sem nú hafi sýnt
sig að hafa mistekist. Að minnsta
kosti í þeim löndum þar sem inn-
flytjendur frá múslimalöndum
hafa lagt undir sig heilu borgar-
hverfin og lifa þar meira og
minna einangraðir frá öðrum íbú-
um landsins, eins og tilfellið er í
stærstu borgum Hollands, svo og í
mörgum borgum
Þ ý s k a l a n d s ,
Frakklands og
víðar.
Af 16 milljón-
um íbúa Hollands
er um ein milljón
múslimar. Hol-
lenskt samfélag
hefur á liðnum
áratugum gjarn-
an verið álitið eitt
það frjáls-
lyndasta í heimi
og þar hefur
flestum hinna
fjölmörgu inn-
flytjenda verið
tekið af umburð-
arlyndi. Áhan-
gendur hug-
myndarinnar um
fjölmenningar-
samfélag hafa
gjarnan vísað til
Hollands sem
fyrirmyndar að
slíku samfélagi umburðarlyndis-
ins. En nú virðist sá draumur vera
rækilega úti. Hollenska þjóðin er í
uppnámi og vill skera upp herör
gegn innflytjendum sem ekki
sýna vilja til að aðlagast hollensku
samfélagi og virða gildi þess.
Guðshús brenna
Í Rotterdam, Eindhoven og Heer-
enveen var kveikt í bænahúsum
múslima í hefndarskyni fyrir
morðið á van Gogh, svo mikla
reiði vakti það hjá sumum Hol-
lendingum. Í kjölfar morðsins
voru gerðar á þriðja tug íkveikju-
árása bæði á guðshús múslima og
kristinna. „Ég hefði aldrei getað
ímyndað mér að ég myndi upplifa
það að vakna í Hollandi við hugs-
unina: Ætli hafi verið gerð
íkveikjuárás á kirkju, mosku eða
skóla í nótt?“ lét Wouter Bos, leið-
togi stjórnarandstöðunnar á hol-
lenska þinginu og formaður jafn-
aðarmannaflokksins PvdA, hafa
eftir sér.
Í skugga íkveikjuárása og fjöl-
mennra mótmælafunda hefur hol-
lenska ríkisstjórnin reynt að
lægja öldurnar með áskorunum
um að fólk sýni stillingu, en einnig
með því að heita átaki í að upp-
ræta hættuna af íslömskum öfga-
mönnum. Forsætisráðherrann Jan
Peter Balkenende skoraði á landa
sína að sýna stillingu, umburðar-
lyndi og einingu en varaforsætis-
ráðherrann, Gerrit Zalm, hét því
að yfirvöld stæðu sig í „stríðinu
gegn öfgamönnum og herskáum
múslimum“. Í umræðum á hol-
lenska þinginu var ríkisstjórninni
legið á hálsi að hafa vanmetið
hættuna af herskáum íslamistum.
Nöfn tveggja þingmanna á
Hollandsþingi var að finna á
„dauðalista“ í fórum samherja
Bouyeris sem lögregla handtók
við illan leik í Haag, en þeir voru í
hópi um 150 íslamskra öfgamanna
sem hollenska innanríkisleyni-
þjónustan, AVID, hafði fylgst
með. Við rannsóknina á morði van
Goghs hefur þó komið í ljós að
yfirvöld vita harla lítið um þann
kima hollensks samfélags sem
morðinginn er sprottinn úr.
Annar þingmaðurinn sem
nefndur var á „dauðalistanum“,
Geert Wilders, hefur nú boðað
stofnun nýs stjórnmálaflokks,
sem hefur það efst á stefnu-
skránni að stöðva aðflutning fólks
frá múslimalöndum til Hollands í
fimm ár og að starfsemi ís-
lamskra róttæklinga í landinu
verði upprætt. Sumar skoðana-
kannanir benda til að nýi flokkur-
inn njóti næstmests fylgis allra
flokka í landinu. Vopnaðir lífverð-
ir gæta Wilders nú öllum stund-
um.
Morðið á van Gogh hefur beint
kastljósinu að félagslegri spennu
sem byggst hefur upp á liðnum
árum, einkum í þeim hverfum hol-
lenskra borga þar sem hlutfall ís-
lamskra innflytj-
enda er hæst.
Rétt eins og
gerðist í kringum
morðið á hinum
s k r a u t l e g a
stjórnmálamanni
Pim Fortuyn fyr-
ir tveimur árum
hefur morðið á
van Gogh nú orð-
ið tilefni óvæg-
innar gagnrýni á
s i n n u l e y s i
stjórnvalda og
afleiðingar mis-
skilins umburð-
aryndis. Í skjóli
bláeygðs um-
b u r ð a r l y n d i s
hafi herská hug-
myndafræði rót-
tækra fylgis-
manna Mú-
hameðs spá-
manns náð að
grassera í land-
inu. Sú staðreynd að Fortuyn, sem
var mjög gagnrýninn í garð ís-
lamskra innflytjenda og var myrt-
ur af hollenskum vinstriöfga-
manni, skyldi fá langflest atkvæði
í sjónvarpsatkvæðagreiðslu um
„merkasta Hollending allra tíma“,
ber því glöggt vitni hvað baráttu-
mál Fortuyns hafa nú mikið vægi
í huga hollensks almennings.
Jarðskjálftabylgja
Þessir atburðir í Hollandi hafa
verkað sem jarðskjálftabylgja um
alla Vestur-Evrópu, þar sem nú
búa alls um þrettán milljónir
múslima. „Þetta gæti gerst í
hvaða öðru ESB-landi sem er,“
sagði Antonio Vitorino, sem fór
með dómsmál í framkvæmda-
stjórn ESB fram til 20. nóvember.
Ekki síst í Þýskalandi hefur
ástandið í Hollandi haft víðtæk
áhrif á umræðuna. Það hefur opn-
að augu margra fyrir hættunni af
trúarlegri öfgahugmyndafræði.
Stjórnmálamenn úr öllum flokk-
um sem fulltrúa eiga á þýska
þinginu hvetja til þess að ís-
lamskir hatursáróðurspredikarar
verði teknir föstum tökum. At-
hyglin beinist ekki síst að því
hvað predikað sé í hinum u.þ.b.
2.000 íslömsku bænahúsum
Þýskalands.
Þýska vikuritið Der Spiegel
rekur dæmi um slíkar áróður-
spredikanir sem glumið hafi í
moskum þar í landi: „Ameríka er
stór djöfull, Bretland lítill djöfull,
Ísrael blóðsuga,“ las tyrkneskur
bænalesari að nafni Hodsja í
mosku í Bæjaralandi fyrir tveim-
ur árum. Á þeim tíma voru örygg-
ismálayfirvöld byrjuð að beina at-
hygli sinni að því sem fram fór
innan veggja guðshúsa múslima í
landinu, í kjölfar hryðjuverka-
árásanna 11. september 2001, en
eins og kunnugt er hafði for-
sprakki sjálfsmorðsflugmann-
anna verið frómur námsmaður í
Hamborg. Hodsja þessi hélt síðan
áfram með því að lýsa því hvernig
hann sæi fyrir sér framtíð
múslima í Þýskalandi: „Þetta á sér
stað í leyni. Þið verðið að vera
búnir undir rétta augnablikið. Við
verðum að nýta okkur lýðræðið
málstað okkar til framdráttar. Við
verðum að þekja Evrópu moskum
og skólum.“ Bænahúsgestir fögn-
uðu boðskapnum með dynjandi
lófataki.
Þýsk öryggismálayfirvöld hafa
skipt bænahúsunum í flokka. Um
100 moskur eru flokkaðar sem
„miðstöðvar róttækni og nýliðun-
ar“ og er eftirlit haft með starf-
seminni sem fram fer í þeim. En
þótt fyrir hafi komið að sak-
sóknurum hafi borist vísbending-
ar um að tilteknir bænalesarar
hafi stundað öfgaáróður hefur
reynst erfitt að sanna á þá sök
fyrir rétti og fá þá rekna úr landi.
Að þessu leyti er þróunin komin
mun lengra í Frakklandi; þar eru
nú í gildi lög sem gera stjórnvöld-
um kleift að vísa herskáum
predikurum úr landi með tiltölu-
lega snöggum og einföldum hætti.
Umskipti í þýskri stjórnmálaum-
ræðu
Það eru mikil viðbrigði að þýskir
meginstraumsfjölmiðlar og
stjórnmálamenn – þar á meðal
talsmenn hinnar „rauðgrænu“
ríkisstjórnar landsins – tjái sig
skýrt og skorinort um að hart
skuli ganga fram gegn útlending-
um og „erlendum samborgurum“
íslamskrar trúar, sem misnota
frelsið og réttarríkið til að ala á
hatri og trúarofstæki. Flestum
hefur þeim þótt þægilegra að
víkja sér undan því að hafa skýra
opinbera afstöðu í þessum málum,
af ótta við að gagnrýni af þeirra
hálfu í garð róttækra múslima
yrði túlkuð sem útlendingaandúð.
„Vinstrimenn vildu ekki láta eyði-
leggja fyrir sér hugmyndafræð-
ina um friðsamlegu fjölmenning-
una, hægrimenn héldu fast í þá
trú að útlendingarnir í landinu
væru gestir, sem tilheyrðu [sam-
félaginu] hvort eð er ekki,“ skrif-
ar Der Spiegel um þetta einkenn-
andi ástand þýskrar stjórnmála-
umræðu. Nú er sú umræða loks
vöknuð af „fjölmenningarsæl-
unni“, eins og innanríkisráðherr-
ann Otto Schily hefur kallað hið
áralanga ástand ógagnrýnins um-
burðarlyndis. Angela Merkel,
leiðtogi stjórnarandstöðunnar og
formaður kristilegra demókrata,
lét svo ummælt að fjölmenningar-
hugmyndin hefði siglt í strand í
Þýskalandi.
„Endalok ykkar allra nálgast!“
Yfirlýsing sem Mohammed Bouyeri, morðingi
hollenska kvikmyndagerðarmannsins Theo
van Gogh, skildi eftir á hnífi á líkinu er hroll-
vekjandi vitnisburður um það hve blindaður
þessi ungi maður var af öfgahugmyndafræði
„heilags stríðs“ herskárra múslima, þrátt fyrir
að hafa alist upp í hinni frjálslyndu borg
Amsterdam, gengið þar í skóla með góðum
árangri og ekki komist í kast við lögin áður.
Yfirlýsingin er stíluð á Ayaan Hirsi Ali, konu
upprunna úr múslimafjölskyldu í Sómalíu,
sem nú er þingmaður á Hollandsþingi, en
hún hafði aðstoðað van Gogh við gerð mynd-
arinnar „Submission“ (Undirgefni).
Niðurlag yfirlýsingarinnar hljóðar svo: „... eins og Spámaðurinn mælti: „Ég
veit, Faraó, að endalok þín nálgast“, þá viljum við nota sömu orð: „Ég veit,
Ameríka, að endalok þín nálgast! Ég veit, Evrópa, að endalok þín nálgast!
Ég veit, Holland, að endalok þín nálgast! Ég veit, Hirsi Ali, að endalok þín
nálgast! Ég veit, trúleysingi, að endalok ykkar allra nálgast!“
Hirsi Ali fer nú huldu höfði.
Fjölmenningardraumurinn úti
Í löndum Vestur-Evrópu þar sem múslimar eru fjölmennir virðist nú
hafið uppgjör við innflytjendur sem ekki vilja aðlagast siðum heima-
manna. Auðunn Arnórsson skoðar hvaða ástæður liggja þar að baki.
ÞÝSKIR TYRKIR MÓTMÆLA HRYÐJUVERKUM Um tuttugu þúsund manns tóku þátt í
mótmælagöngu í Köln þann 21. nóvember. Þar var gengið undir slagorðinu „Sameinuð í
þágu friðar gegn hryðjuverkum“.
MOHAMMED BOUYERI
Er grunaður um morðið á
hollenska kvikmynda-
gerðarmanninum Theo
von Gogh.