Tíminn - 11.12.1975, Blaðsíða 27

JÓLABLAÐ 1975
27
Miðskip dómkirkjunnar i Brimum.
um suðurmaðureinn.ættaður af
Brimum úr Saxlandi, hann falar
af Karlsefni húsasnotru hans.
Ég vil eigi selja, sagði hann. Ég
mun gefa þér við hálfa mörk
. gulls, segir suðurmaður. Karls-
efni þótt vel við boðið og keyptu
siðan. Fór suðurmaður i burt
með húsasnotruna, en Karlsefni
vissi eigi hvað tré var, en það
var mausur, kominn af Vin-
landi.”
Þessisaga er i sjálfri sér ekk-
ert sérstök að efni eða gerð, ef
ekki væri meira i brúki, þá væri
hún eftir tizkuályktunum lið-
andi stundar álitin einföld lyga-
saga. En svo er ekki, eins og um
margt f sögunum okkar fomu.
Svo einkennilega vill til, að
heimild úr fjarlægu landi sann-
ar, að hún er rétt. 1 fornum ann-
ál frá Brimum er þess getið, að
árið 1016 hafi kaupmenn frá
Noregi, sennilega Niðarósi,
komið með sjaldgæfan við
þangað, er þeir keyptu af vik-
ingum þar i landi, og var hann
frá Vinlandi hinu góða. Þetta
voru fyrstu kynni Brimamanna
af Vesturálfu, en viðskipti
þeirra við hana urðu siðar þýð-
ingarmikil, cins og frægt er i
sögum.
II.
Eftir að kristni var lögtekin
rikistrú um gjörvöll Norður-
lönd, urðu Brimar höfuðstaður
kristni þeirra, þar sem þau
heyrðu undir erkibiskupsdæm-
ið þar, til ársins 1104. Vegur og
hagur borgarinnar óx geysilega
við skiptin við Norðurlönd og
menning hennar, sérkennileg og
stefnuföst, blómgaðist. En hún
stóð i föstum jarðvegi Karl-
ungatimans, og með sendi-
mönnum og trúboðsbiskupum
Brima, dreifðustsprotar hennar
um gjörvöll Norðurl. og ekki
sizt á Islandi, enda áttu íslend-
ingar sérstæðari og fastari sam-
bönd við menningarltf Brima en
nokkurt annað land norðursins.
Erkibiskupinn i Brimum fór
brátt að hyggja að skipun
kirkjumála á íslandifyrri helm-
ing 11. aldar. Erkibiskupsstóll-
inn i Brimum varð miðstöð trú-
boðsbiskupa, er sendir voru til
þeirra landa, þar sem ekki voru
fastir biskupsstólar. Svo varð á
tslandi, sem frægt er, langt
fram á 11. öld. En ekki leið á
löngu, að íslendingar tóku sjálf-
ir frumkvæðið. Þeir völdu sér
biskup árið 1054. Isleifur Giss-
urarson frá Mosfelli i Grimsnesi
fór utan, og fór fyrst á fund
Heinriks keisara og færði hon-
um hvitabjörn að gjöf. Að laun-
um hlaut hann verndarbréf
hans, að mega ferðast óhindr-
aður um riki hans.
ísleifur fór siðan á fund páfa i
Róm, og var hann sendur til
Aðalberts mikla erkibiskups i
Brimum, og átti hann að vigja
hann til biskups til ákveðinna
landa. Þegar tsleifur Gissurar-
son 'kom tii Brima, var þar ó-
venjulegt ástand. Dómkirkjan
mikla, sem Villebad biskup
byggði, hafði brunnið til kaldra
kola 11. september 1041, ásamt
miklum hluta borgarinnar. Það
var þvi ekki glæsilegt fyrir hinn
Minnismerki um riddara I dómkirkjunni.
tilvonandi biskup að koma til
kirkjulauss erkibiskups til
vigslu. En hafin var bygging
mikillar og voldugrar stein-
kirkju, sem reis á grunni hinnar
fomu á bökkum Weser, og var
grundvölluð af miklum stórhug
og tign eins og hin fyrri dóm-
kirkja.
Ekki er vitað með vissu i
hvaða kirkju Isleifur var vigður
á hvitasunnudag árið 1056,
fremur en árið áður. En likleg-
ast er, að sú kirkja sé enn til.
Liklegt er, að hin mikla timb-
urkirja Willebads biskups hafi
verið basilika, og þvi verið
geysilega stór, eða af likri stærð
og dómkirkja Aðalberts mikla,
sem enn stendur. En að venju
miðalda var i slikum kirkjum
undirkirkja, er stóð á lægri
grunni og gerð af steini, og hef-
ur þvi að mestu staðið af brun-
ann, og verið nothæf, eftir
nokkra viðgerð. Slik kirkja er
einmitttiliBrimum.oger undir
dómkirkjunni. Þessi kirkja hef-
ur haft mikla þýðingu i raun og
söguBrima. 1 þessari kirkju álit
ég, að Isleifur Gissurarson hafi
verið vigður til biskups.
Aðalbert erkibiskup hinn
mikli vigði ísleif til biskups til
Islands og Grænlands, og þar af
leiöandi lika til Vinlands hins
góða. Biskupsdæmi hans hefur
þvi verið það viðlendasta i
veröldinni á miðöldum, og erki-
biskupsdæmið i Brimum á sama
hátt. Aðalbert hinn mikli hefur
þvi stórum bætt stöðu sina með
vigslu ísleifs biskups, en Har-
aldur harðráði Noregskonungur
var i andstöðu við Aðalbert, og
er ekki fullkomlega vitað, hvað
olli því. En liklega var það af
þeim sökum, að konungur vildi
fá erkibiskupsstól i Noregi.
Erkibiskupssetrið i Brimum
hefur örugglega verið með
miklum glæsiblæ um daga Aðal-
berts mikla. Hann var mikill
höfðingi, og átti ekki marga sina
lika, hvorki fyrr né siðar. Isleif-
ur biskup kom með ferskan og
heiðan blæ fjarlægs heimshluta
tilhins volduga kirkjuhöfðingja.
Hann sagði frá fundum mikilla
landa i hafinu á mörkum heims-
ins, eftir trú og þekkingu mið-
aldamanna. Að visu vissu
Brimamenn um fund landsins i
vestri af frásögnum kaup-
manna. En frásögn biskups var
fyllri og betri til aukinnar þekk-
ingar á fjarlægum heimshlut-
um. Einnig hefur hann frætt
biskup og vini hans um ísland,
og eru frásagnir hans varðveitt-
ar i ritum eins bezta og upp-
runalegasta sagnamanns
þýzkra, þar sem er rit Adams
frá Brimum, er fyrstur ritaði
um Islands, svo varðveitzt hef-
ur. En hann kom til Aðalberts
erkibiskups árið 1069 og ritaði
kirkjusögu erkibiskupsdæmis-
ins i Brimum um 1072 til 1075.
Þegar ísleifur biskup var i
vigsluför sinni, voru deilur
miklar milli Þýzkalandskeisar
og páfa. Isleifur skipaði sér i
fylkingu pafans, og svo gerði og
sonur hans, Gissur biskup. Eftir
maður Aðalberts hins mikla á
Brimastóli varð Liemarus erki-
biskup, og varð hann akveðinn
fylgismaður keisara, og var það
ástæðan fyrir þvi, að Gissur
biskup ísleifsson var vigður i
Magdeburgeftir skipunpáfa, en
ekki 1 Brimum, eins og faðir
hans.
Eins og kunnugt er úr is-
lenzkri sögu, var það forn siður,
að kirkjuhöfðingjar voru grafn-
ir I kirkjugólfi kirkna sinna, og
þvi voldugri sem þeir voru, þvi
veglegri og rikulegri legstaður
var þeim búinn. A liðandi öld
eru legstaðir biskupa i kirkjum
miöalda kjörnir til rannsókna
fomleifafræðinga. Svo varð i
Skálholti á sinum tima, og er nú
til raunar i hinni fornu dóm-
kirkju i Brimum suður viö
Weserfljót.
1 Skálholti fundust rikulegir
grafmunir, þegar gröf Páls
biskups Jónssonar var rofin, en
munir þessir minna á þá sömu,
og fundizt hafa i Brimum, nema
kistuna skortir.
í kirkjuskipinu I Brimum hafa
fundizt merkilegir hlutir, svo
sem biskupsstafur, útskorinn
meö skrauti fagurra mynztra.
Hann er gerður af tré, og er hin
Biskupsgröf með virðulegum umbiinaði — táknmynd.
fyrst til bruninn mikli á 11. öld,
og endurbygging kirkjunnar úr
steini. En jafnframt hefur fleira
valdið, bæði af friðsamlegum
toga og ófriðlegum. Jafnvel er
hægt að leiða að þvi rök, að á
siðskiptatimanum hafi verið
framin rán i kirkjunni og graf-
arró biskupanna verið raskað til
leita þar að fjármunum.
Þegar ég var i Brimum sið-
astliðið sumar, voru fornleifa-
rannsóknirnar i fullum gangi i
dómkirkjunni. Ég fékk ekki,
fremur en aðrir, að fara þar inn
og sjá uppgröftinn. En ég fékk
nokkrar upplýsingar um hann
hjá kunningjum minum, og eru
þær uppistaðan i þessari grein.
Ég vil að lokum geta þess, að
ég tel það mikla hamingju fyrir
islenzka menningu og islenzka
sögu, að I árdögum skyldi hún
festa rætur og fá frjó frá jafn-
mikilli menningarborg og
menningarmiðstöð og Brimum,
þar sem lék um garða alþjóðleg
menning, jafnt i bókmenntum,
viðskiptum og löggjöf, mótuð af
viðsýni og heillandi menntum,
eins og varð i raun i hinu við-
lenda riki Karlunga.
Við vitum ei, hve sterk bönd-
in urðu milli fyrstu biskupanna
islenzku og Brimastóls. En eitt
er vist, að þaðan spruttu áhrifin
að nytsömustu og áhrifamestu
löggjöf þjóðveldistimans, þar
sem eru tíundarlögin, er Gissur
biskup Isleifsson kom á árið
1096. Engin löggjöf hefur orðið_
eins heilladrjúg, og mótað jafn-
mikið framþróun alia á Islandi
gegnum aldirnar.
Annað hiiðarskip dómkirkjunnar
bezta smið. Þar fannst einnig
kaleikur af silfri og diskur eða
fat af sama efni, og minna þess-
ir hlutir á heilaga kvöldmáltið.
Þar far.nst einnig biskupsmítur,
sem talið er merkilegt. En
margt grafmuna, sem fundizt
hafa, eru m jög sunraðir, svo illt
er að greina þá, og eru sllkir
teknir með sérstökum hætti og
farið með þá með gát til varð-
veizlu og aldursgreiningar.
En merkilegustu fomminj-
arnar i kirkjuskipinu i Brimum
er hinn mikli fjöldi af allskonar
vefnaði og leifar af klæðum og
klæðnaði, purpura og skraut-
vefnaði allskonar. Þetta ber allt
vott um mikinn rikidóm og
geysilegt úrval, og á sér fáa lika
I þessum greinum i sögu forn-
leifafræðinnar. Sýnir þetta vel
hið mikla úrval, er verið hefur á
mörkuðum verzlunarborgar-
innar miklu við Weser á miðöld-
um, enda er það Ifullu samræmi
við það, er þegar er getið.
I einni biskupsgröfinni, er
fannst litið sködduð, var beina-
grind heilleg af biskupi, sem var
1,90 sm á hæð. Hægt er að tima-
setja greftrunartímann furðu
nákvæmlega með tæknilegum
aðferðum, en þrátt fyrir það er
ekki hægt að segja með vissu,
hver biskupinn var, þvi þar
koma að minnsta kosti þrir til
gre ina.
Þvi miður er raunin sú, að
margt hefur orðið til þess að
sundra og spilla hinum fomu
gröfum erkibiskupa og biskupa I
Brimadómkirkju. Kom þar