Tíminn - 11.12.1975, Blaðsíða 64

64
JÓLABLAÐ 1975
JÓLASAGA
eftir Jóhannes Friðlaugsson með
myndum eftir Björn Björnsson
„Það sem þér gjörið einum af
yðar minnstu bræðrum, það
gjörið þér mér”.
Það var aðfangadagur jóla. —
Steinmóður gamli þrammaði
veginn, sem lá úr kaupstaðnum
út að Kotinu hans, sem var
nokkurn spöl út með vikinni,
sem kaupstaðurinn stóð við.—
Snjór var á jörðu og dimmviðr-
ishrið og færið heldur þungt.
Steinmóður gekk löturhægt
sama vaggandi ganginn eins og
hann var vanur, þegar hann var
að bera vatn fyrir frúrnar inni i
kaupstaðnum, sem var hans
fasta atvinna allan ársins hring,
hvernig sem viðraði. Það var
sama þótt það væri mo.dviðris
norðan-stórhrið á veturna,
ævinlega rölti hann inn eftir til
að bera vatnið og gera aðra
smásnúninga fyrir konurnar i
þessum húsum, sem hann hafði
lofað að bera vatn fyrir og sækja
eldivið. Hann var búinn að vera
þarna i Kotinu i fjöldamörg ár
og alltpf haft þennan starfa á
höndum. öll þau ár hafði enginn
dagur liðið svo að hann hefði
ekki gert þessi verk.
Steinmóður gamli var aldrei
veikur. En gigtin — þessi árans
meinvættur, kvaldi hann dag og
nótt. Þegar hann fór á fætur á
morgnana suma dagana fannst
honum hann ekki geta hreyft sig
fyrir gigtarverkjum, ekki sizt
þegar óstillt veður var eða
veðrabrigði voru i nánd. En
gigtarverkirnir liðu frá, þegar
hann fór að gegna störfum sin-
um. ,,Ég rölti hana af mér,
skömmina þá arna,” var hann
vanur að segja, þegar kerling
hans,hún Bryndis, var að segja
honum að liggja i rúminu og
hvfla sig. Ogþað var satt. Hann
rölti hana af sér. Þennan dag
var hann samt með allra lak-
asta móti, sem hann mundi eft-
ir. Um morguninn var hann á
báðum áttum, hvort hann ætti
að fara inn i Vikina. Gigtin var
alls staðar i honum og honum
fannst hann ómögulega geta
gengið. En svo harkaði hann
þetta af sér. Þennan dag mátti
hann sizt af öllu láta sig vanta
sjálfan aðfangadaginn, þvi þá
voru snúningarnir margir, sem
hann þurfti að fara fyrir
húsmæðurnar. Það þekkti hann
frá fyrri árum. Og svo var þetta
venjulega hans mesti afladagur
ársins, eins og hann komst að
orði. Þá var honum jafnan gefið
meira af alls konar matar-
tegundum en endranær. Nei,
þennan dag mátti hann ekki láta
sig vanta i Vikinni.
Nú var komið fram yfir miðj-
an dag og farið að rökkva og
Steinmóður gamli var á
heimleið. Vonir hans um aflann
höfðu heldur ekki brugðizt. Það
sýndi pokinn, sem hann bar á
bakinu. Sjaldan hafði honum
fénazt meira af alls konar mat
og kaffibrauði en i þetta sinn.
Seinast hafði frú Sigriður kona
Bjöms kaupmanns, stungið nið-
ur I pokann vænni rúllupylsu, og
tveimur kertum og vænni jóla-
köku. „Blessunin sú arna.”
Hún var oft drjúg að skjóta
til hans matarbita. Greið-
viknari en sumar hinar frúrn-
ar sem sjaldan létu nokkuð
af hendi rakna, nema þessa
fáu aura fyrir vatnsburðinn
og snúningana, sem þær
borguðu á hverjum laugar-
degi. Já, pokinn var með
þyngsta móti og hann átti erfitt
með að bera hann og það i þessu
vonda færi. En skyldi ekki kerl-
ing hans verða léttbrýn, þegar
hann færi að tina upp úr pokan-
um þegar heim kæmi. Hún gæti
þó ekki neitað þvi, að það drægi
um það, sem hann kæmi með.
Annars fannst honum hún jafn-
an heldur vanþakklát og gera
litið úr þessu, sem hann dró i
búið á þennan hátt. Það hefði
stundum jafnvel gengið svo
langt, að hún hefði bannað hon-
um að taka við þessum matar-
gjöfum. En hann hafði nú gert
það samt. „Það er eins og þær
væru að kasta bita- i hungr-
aðan hund”, hafði hún stund-
um sagt, og ljótara en þetta.
En hann hafði aldrei farið
eftir þessu rugli i henni. Hon-
um fannst það vera vanþakk-
læti af sér, ef hann tæki ekki
á móti þvi sem vonum væri
gefið af góðum hug. Og hann
hefði stundum rekiö það i
kerlinguna sina, að það stæði i
kverinu að menn ættu að vera
litillátir eins og börn. Það hefði
hann sagt meistarinn mikli.
Ekki hefði hann verið stórlátur
og þá sæti það ekki á þeim að
vera það. En kerlingar eru
svona jafnan, bætti hann við i
huganum. Annars þótti
Steinmóði gamla vænt um
Bryndfsi sina og hafði ævinlega
þótt það. Þau voru nú búin að
vera saman nær þvi i 50 ár, og
hann varð að játa þaðr að hún
var skörungur til vinnu og vann
i raun og veru fyrir þeim báð-
um. Og svo var hún svo hirtin og
nærgætin við hann, að hann gat
ekki annað en dáðst að henni
fyrir það. Og falleg hafði hún
verið á yngri árum, það mundi
hann, og i raun og veru væri hún
alltaf falleg og sköruleg. Hann
hefði ekki getað fengið betri
konu. Og ánægjubros færðist
yfir hrukkótta andlitið á
Steinmóði gamla við þá hugsun.
Hann hlakkaði til að koma
heim og mega nú hvila sig á
morgun, þvi hann hafði borið
svo mikið vatn og eldivið f hús-
in, að það mundi nægja á morg-
un, enda ætlaði hann að fara i
kirkju á jóladaginn.
„Komdu sæl, góða min”,
sagði Steinmóður gamli við
konu sina, þegar hann lauk upp
baðstofuhurðinni, og lagði
pokann frá sér á kistu, sem stóð
rétt fyrir innan dyrnar.
„Hérna færi ég þér nokkuð til
jólanna, kerling min”.
„Komdu sæll. Og já, eitthvað
er nú i pokanum. Annars höfum
við nóg til jólanna, svo er guði
fyrir að þakka — þó við fáum
ekki þessar ölmusugjafir frá
frúnum”,sagði Bryndis og herti
sig við að þvo gólfið, sem hún
var að enda við að gera hreint
fyrir hátiðina.
„Farðu nú úr utanyfirfötun-
um og hvildu þig karlinn. Ég
skal svo koma með kaffisopa
handa þér, þegar ég er búin
hérna með gólfið. En miðdegis-
matinn færðu ekki fyrr en i
kvöld.”
„Já, það er gott að fá kaffi-
sopa til að hressa sig á. Ég er
orðinn hálflúinn af þessu rölti,
ogsvoaðbera pokann, þvi hann
er býsna þungur. Þær voru
drjúgar að tina i hann f dag,
blessaðar konurnar i Vikinni”.
„Jæja, það er gott. Ég skal
fara með hann, fram þegar ég
er búin hérna”.
Litlu siðar fór Bryndis fram
og kom að vörmu spori með
sjóðandi kaffi i merkurskál og
færði manni sinum og heitar
lummur með. Það hýrnaði yfir
Steinmóði gamla, þegar hann
leit drykkinn og lummurnar.
Það var svo notalegt að renna
niður dropanum, þegar hann
kom kaldur og þreyttur heim.
Siðan gekk Bryndis að skáp,
sem var i einu baðstofuhominu,
lauk honum upp og tók þar
flösku með vini og hellti út i
kaffið hjá karli sinum.
Steinmóður leit upp stórum
augum. Þetta hafði hún ekki
gert lengi, að gefa honum dropa
út i kaffið. Annars kom það
varla fyrir að hann smakkaði
áfengi. En gott var það að fá
svolitinn dropa út i kaffi, þegar
maður var kaldur og þreyttur.
Hann iðaði i skinninu af til-
hlökkun að fá að hressa sig á
þessu. En hvað skyldi koma til
að Bryndis gerði þetta núna.
Þaö hlaut eitthvað að standa til
annað en jólahátiðin.
Þegar hann var búinn að
drekka, hallaði hann sér aftur á
bak i rúmið sitt til hvildar.
Nú tók Bryndis til máls og var
óvenju blið i rómnum : „Karlinn
minn, undanfarna daga hefi ég
veriö að hugsa um ofurlitið, sem
mig langar til að minnast á við
þig. Ég var fyrst i' vafa um það,
hvernig þú mund’r taka i það,
en eftir þvi sem ég hefi hugsað
lengur um það, finnst mér það
sjálfsagt að við eigum að gera
það og að þú munir samþykkja
það með ánægju”.
Bryndis þagnaði og var eins
og hún væri að hugsa sig um,
hvernig hún ætti að bera
umræðuefnið fram.
Steinmóður þagði lika og vissi
ekki hvaðan á sig stóð veðrið.
Hvað skyldi það vera, sem hún
vildi, kerlingin. Eitthvað sér-
stakt hlaut það að vera fyrst hún
hafði þennan formála fyrir
erindinu.
Svo. tók hún til máls aftur:
„Eins og þú manst, drukknaði
hann Jón nágranni okkar um
veturnætur og varð þá konan
hans,hún Sigriður einstæðingur
með eitt barn, hana Herdisi
litlu, sem er eitthvað fimm ára.
Og núna i vikunni fyrir jólin
andaðist svo Sigriður og nú er
Herdislitla einstæðingur, sem á
engan að og liggur ekkert fyrir
henni nema sveitin, og svo að
hrekjast eitthvað suður i vor á
sveit foreldra sinna, þvi þau
voru ættuð að sunnan. Hann
Grímólfur kaupmaður tók hana
til sin fram yfir hátiðina eða
þangað til að búið er að koma
móður hennar i gröfina. Hann er
oddviti og varð eitthvað að ráða
fram úr þessum vandræðum.
Ég heyrði i gær, að hann væri að
reyna að koma henni niður, en
það vildi enginn taka hana. Nú
hefir mér dottið til hugar, með-
fram af því að Sigriður sáluga
var ofurlitið kunnug hérna og
kom nokkrum sinnum með
stelpuna hingað og bað mig
fyrir hana meðan hún var i
vinnu, hvort við ættum ekki að
taka hana til okkar, núna um
jólin og ala hana upp á meðan
við getum. Hvað segir þú um
það karlinn minn?”
Steinmóður gamli leit upp
stórum undrunaraugum á kerl-
ingu sina. Svona langa ræðu
hafði hún ekki haldið lengi og
svo þessi dæmalausa fjarstæða,
að þau færu að taka barn til
fósturs, þau sem varla gátu
unnið fyrir sjáifum sér. Það var
ómögulegt að kerlingunni væri
alvara með þetta. Það var bezt
að látast ekki heyra það og
gegna þvi engu.
Bryndis þagði um stund, en
tók svo til máls aftur, þegar
Steinmóður þagði.
„Ég sé að þú ert að hugsa um
þetta og það er gott. Ég er viss
um að það er gustukaverk að
taka stelpuna, sem er heldur
kjarklitil og þolir illa að flækjast
á milli vandalausra. En ég veit,
að hún unir hjá mér, og ég veit,
að hún mun gera sér það að
góðu. Hún er vön við fátæktina
og hún þekkir sig bezt hér. Svo
getur hún orðið okkur til
gamans og gagns, þvi hún getur
hlaupið fyrir mig smásnúninga,
fært þér matinn og kaffi, þegar
þú ert i fiskvinnu á sumrin. Ég
er nú orðin gömul og stirð til
hlaupa. Ertu þessu ekki sam-
þykkur?”
Jóhannes Friðiaugsson
■ Steinmóður reis upp i rúminu.
„Mér finnst þetta varla
svara vert. Heldur þú að við höf-
um efni á þvi að fara að taka
vandalausan krakka fyrir ekki
neitt. Við sem varla getum unn-
iðfyrir okkur, hvað þá fyriröðr-
um. Mér finnst þetta ekki ná
neinni átt að tala um slikt og ég
er alveg hissa á að þér skyldi
detta önnur eins vitleysa I hug.”
„Þetta er engin vitleysa. Ég
hef hugsað mikið um þetta,
og ég veit að við getum vel gert
það. Við erum ekki efnuð, það
veit ég vel, en við höfum nóg, og
það munar ekki um að bæta einu
barni við. Ég er viss um, að það
er góðverk að taka hana og við
höfum ekki gert mörg góðverk
um dagana. Og þú mast hvað
frelsarinn sagði: „Það sem þér
gjörið einum af yðar minnstu
bræðrum það gjörið þér mér.”
„Heldurðu ekki að það væri
nær að einhverjir, sem eru
efnaðri en við, tækju hana. Þeir
sem hafa nóg af öllu, t.d. kaup-
mennirnir eða presturinn.”
„Það er ekki til neins að tala
um það. Þeir gera' það ekki. Ég
þekki þá of vel til þess, þessa
höfðingja.”
Steinmóður gamli var i vand-
ræðum. Honum fannst þetta
ekki ná nokkurri átt að taka
barnið, ég heyrði að Bryndisi
var þetta alvara, og hann þekkti
það, að það var ekki gott að fá
hana til að hætta við það, sem
hún var einu sinni ráðin I að
gera. Hann vildi þvi reyna að
fara einhvern meðalveg og vita
hvort hún léti sér ekki nægja
með það.
„Ég væri máske ekki trá þvi
að taka krakkann, til vorsins,
eða þangað til að búið væri að
koma henni fyrir, ekki sizt ef ég
fengi einhverja þóknun hjá
hreppsneíndinni fyrir það. Ertu
ekki ánægð með það?”
„Nei. Annaðhvort tek ég hana
alveg og hef hana meðan við
getum og það meðgjafarlaust
eða ég skipti mér ekkert af
þessu máli. Hitt er ekkert góð-
verk. Og ég er viss um að guð
mun blessa vinnu okkar svo að
við verðum sjálfbjarga á meðan
við þurfum þess með. Og ein-
hvers staðar stendur það, „að
þar sem björg só til handa
tveimur, er nóg handa þeim
þriðja”. Okkur munar ekki svo
mikið um að gefa einu barni að
borða, og þótt stundum sé
þröngt I búi hjá okkur, þá vona
égaðhann,sem alla fæðir, muni
einnig hjálpa okkur. Nú fara jól-
in að byrja og mig langar svo
mikið til að taka Disu litlu til
okkar strax. Ég fann hana i gær
og sýndist hún öll grátbólgin og
svo dauf. Henni bregður við að