Tíminn - 11.12.1975, Blaðsíða 50

50
JÓLABLAÐ 1975
ATHUGANIR
STRÚTUM
ýsing á stærsta núlifandi fugli
heiins, hinum furðulega
strúti í Afríku
Biðlaö til kvenstrúts i Kaia-
harieyðimörkinni.
STROTUR getur náð allt að
2,5m hæðogvegið alltað 157 kg.
og er þvi langstærstur allra
núlifandi fuglategunda. Auk
stærðarinnar hefur hann mjög
sérkennilegt útlit og er þvi auð-
þekkjanlegur. Aðeins ein
strútategund er til nú á dögum,
hún er i Afriku, og á sér enga
nána ættingja, þó að sumir
visindamenn haldi þvi fram, að
strúturinn eigi sér sama upp-
runa og tvær aðrar ófleygar
fuglategundir, þe. rheafuglinn i
Suður-Ameriku og emu- og
cassowaryfuglarnir i Astraliu.
Alla ævi er fiður strútanna
dúnkennt, svart og hvitt á karl-
fuglum, grábrúnt og hvitt á
kvenfulgum, auk þess haldast
ýmis æskueinkenni i beina-
byggingu hauskúpunnar. Brýn
nauðsyn fyrir stóran fugl, sem
lifir i hitabeltisloftslagi, eru
stórir naktir fletir á yfirborði
húðarinnar, þar sem útgeislun
getur átt sér stað til þess að
koma i veg fyrir ofhitnun. A
strútunum eru hálsinn og hinir
griðarmiklu fótleggir ófiðraðir.
Engir aðrir fuglar hafa svipað
fótalag og strútarnir, sem hafa
aðeins tvær tær á hvorum fæti.
önnur táin er mun stærri, og á
henni er griðarstór kló, sem ber
mestan hluta likamsþungans.
Ef að er gáð, er auðvelt að gera
sér grein fyrir styrk þeim og
krafti, sem býr i fótleggjunum
(strútsspark getur rist ljón eða
mann á hol), en strútar geta náð
allt að 60 km hraða úr hvildar-
stöðu á örskömmum tima.
Helzt halda strútar sig á litt
grónum svæðum. beir eru mjög
varir um sig, sjónin er skörp
og sjónhringur viður, þeir eru
fimir og sterkir. Allt þetta gerir
að verkum, að fullvaxnir strút-
ar eru erfið bráð hinum þremur
stóru dýrum af kattarætt i
Afriku, (ljón, hlébarði og
cheetah). Sennilega tekst
sjakölum aldrei að ná fullvöxn-
um strútum, og hýenum og
veiðihundum sjaldan, en þessi
dýr eru frek á eggin og litla
unga. Tölur frá Nairobi þjóð-
garðinum sýna hversu litil
brögð eru að þvi, að ljón veiði
fullorðna strúta, en þar er fjöldi
ljóna alltaf svipaöur (25-30) og
einnig fullorðinna strúta
(90-100).
Strútum hefur tekizt að að-
laga sig eðlilegum hættum á
afrisku gresjunum. Erfiðlegar
hefur þeim gengið að forðast
eyðileggingarmátt mannsins
undanfarin 2000 ár. Það er fyrst
núna, sem farið er að gera sér
grein fyrir afleiðingunum af
slátrun ótal þúsunda strúta á
leikvöllum rómverska heims-
veldisins. Þegar hugsað er til
þess, að uppundir 1000 strútar
voru drepnir á einum leikvelli á
einum degi, er furðulegt, að
nokkrir fuglar af ættinni
Struthio camelus skuli hafa
haldið lifi norðan Sahara.
1 Mið-Austurlöndum flakkaði
eyðimerkurtegundin Struthio
camelus syriacusum eyðimerk-
ur Sýrlands og Arabiu og hélt
velli þrátt fyrir veiðar Bedúina.
En jeppaöldin reið þessari teg-
und að fullu. Þá fóru oliufurstar
á kreik (uml941, eða skömmu
siðar), og eyddu einu strúta-
byggðinni utan Afriku, auk þess
sem þeir voru langt komnir með
að útrýma arabiska oryxinum
(antilóputegund) á sinum
heimaslóðum.
Suður-afriska ættin, Struthio
camelus australis, var i mikilli
hættu siðri hluta 19. aldar, þeg-
ar fjaðratizkan var i algleym-
ingi. Þessum kynstofni hefði
lika áreiðanlega verið útrýmt,
ef ekki hefði komið upp úr kaf-
inu, að auðveldara var að ná
fjörðunum af ófrjálsum fuglum,
heldur en að veiða fugla. 1 stað
strútaveiða voru stofnaðir
strútabúgarðar i Suður-Afriku,
en samkvæmt egypzkum lág-
myndum hefur þess konar
búskapur verið stundaður i
Egyptalandi fyrir þúsundum
ára. Atta fuglar fangnir 1865
höfðu gefið af sér 375.000 árið
1904, að mestu leyti með hjálp
útungungarvéla.
Um þetta leyti voru
suður-afriskir strútar fluttir út
til annarra landa til ræktunar,
þ.á.m. til Astraliu, en þar lifa
orðið sumir afkomendur þeirra
villtir. 1 fyrri heimsstyrjöld
lagðist þessi búskapur niður, en
nýlega var aftur hafin strúta-
rækt i Suður-Afriku til fram-
leiðslu á strútaskinnum, sem
notuð eru I peningabuddur og
skófatnað. 1 Austur-Afriku virð
ist þessi skinnatizka þvi miður
hafa i för með sér aukið dráp á
villtum strútum, sérstaklega i
þjóðgörðum, þar em auðvelt er
að nálgast þá á farartækjum.
í Austur-Afriku halda þrjár af
fjórum núlifandi strútaættum
til, en halda sig að mestu leyti á
ólikum svæðum. Kvenfuglinn og
ófullvaxta fuglar af þessum
þrem ættum hafa sama útlit.
Karlfuglar af Norð-
ur-Afriku-kyni og Masai eru
ólikir að þvi leyti að hinir fyrr-
nefndu eru sköllóttir en hvoru
tveggja hafa bleikleita hálsa og
lendar, sem greinir þá frá karl-
fugli af Somalikyno, sem ber
blágráan lit á þessum
likamshlutum.
Masai-strúturinn, Struthio
camelus massacius, heldur sig
helzt i Suður-Kenýu og
Norður-Tanzaniu, þar sem
landslagið er flatt og gróður
aðallega gras. Somali-strútur-
inn, Struthio camelus moly-
bdophabes, heldur sig i þurrum
þyrnagróðri allt frá Somaliu til
Norðaustur-Kenýu, rétt suður
Strútur aflar sér fæðu. Athuganir á villtum strútum benda til, að
þeir séu aöallcga grænmetisætur.
Kvenstrútur liggur á hreiðri, umkringdur eggjum, sem trúlega
koma frá fleiri kvenfuglum. Til að dyljast ræningjum teygir hún
háls og höfuð eftir jörðinni, og er þá erfitt að koma auga á hið
smávaxna höfuð hennar. E.t.v. á þessi hegðun þátt I þjóðsögunni
um, að strútar stingi höfðum sfnum i sand, þegar þeir hræðast.