Tíminn - 11.12.1975, Blaðsíða 51

JÖLABLAÐ 1975
Karlstrútur gerir sig áberandi
til aö draga athyglina frá litlu
ungunum hjá kvenstrútnum.
jafnvel allt aö 10 minútum.
Margoft hefur verið fylgzt meö
atferli spendýra og fugla við
vatnsból, en sjaldan hafa strút-
ar sézt baöa sig. Afturá móti er
algengt aö sjá strúta rykbaða
sig, og kann þar aö vera fundin
skýringin á þjóðsögunni um aö
strúturinn stingi höföinu i sand,
þegar hann veröur hræddur.
Athuganir gefa til kynna, að
Masai-strúturinn verpi aöeins á
þurrkatimanum, g
Somali-strúturinn yfirleitt
einnig. Egg Masai-strútsins má
finna frá miðjum júli til októ-
berloka i Serengeti þjóðgarðin-
um, en aöalvarptiminn þar, og á
Athi sléttunum sunnan Nairobi,
er þó i ágúst og september.
í upphafi varptimans skipta
háls og lendar Masai-karlfulgs-
ins lit úr bleikum i hárauöan.
Einnig verður giniö eldrautt.
Karlfuglar lýsa yfir eignarrétti
á landsvæðum meö þvi aö gefa
frá sér dimm öskur, likust ljóns-
öskrum, sem heyrast langar
leiðir. Þegar kvenfuglar flykkj
ast aö, færist karlfuglinn allur i
aukana, hleypur I hringi, kastar
sér ööru hverju niður og rær til
hliðanna jafnframt þvi, sem
hann breiðir út eða dregur
saman hvitar vængfjaðrir sinar
mjög taktfast. Þessar kúnstir
töfra yfirleitt kvenfuglana svo
mjög, að karlfuglinum tekst að
koma sér upp kvennabúri með
a.m.k. þrem kvenfuglum, sem
allir verpa i sömu holu.
Eitt strútsegg vegur um l,t>
kg. (1,8% af þunga kvenfulgs-
ins) og skurnin þolir þunga 114
kg. þungs manns, ef marka má
metabók Guinness. Sérhver
varpfugl verpir 6-8 eggjum á
tveggja daga fresti þar til eggin
eru orðin um 20 (allt að 100 egg
hafa fundizt i einu og sama
hreiðrinu). Alegutimi er 42 dag-
ar. Þá liggur karlfuglinn á um
nætur, en kvenfuglinn á daginn
og hefur oft aðra undirgefna
kvenfugla sér til þjónustu. Lik-
legt er, að þjónustkvenfuglarnir
yfirgefi varpstaðinn fljótlega
eftir varp, þar sem algengt er
að fina hreiður með 20 eggjum
eða fleiri (sennilega frá
a.m.k. þremur kvenfuglum), i
umsjá eins karlfugls og eins
kvenfugls.
Nema um mjög eyðilegan
stað sé að ræða, eru kvenfuglar,
sem liggja á eggjum, merkilega
litið áberandi þrátt fyrir stærð-
ina. Þegar hætta er á ferðum,
teygja kvenfuglarnir úr hálsin-
um eftir jörðinni, og falla þá
næstum inn f umhverfið. Venju-
lega er mögulegt að koma i veg
fyrir, að filar, sebradýr, gnýir
og þeirra likar stigi ofan á
hreiðrið með þvi móti, að fugl-
inn, sem liggur á, standi fyrir
framan hreiðrið og blaki út-
breiddum vængjum á ógnandi
fyrir Galanaána i Tsavo garðin-
um. Masai-strúturinn heldur sig
þannig að mestu leyti sunnan og
vestan viö svæði Somali-strúts-
ins. Eina svæðið, þar sem finna
má baðar tegundirnar, er með-
fram Galanaánni. Aldrei hafa
þar sézt fuglar, sem bera ein-
kenni beggja ætta sem gefur til
kynna, aö engin kynblöndun eigi
sér stað, og kannski ætti að
kalla þetta tvær fuglategundir.
Rannsóknir á fæðuvali strúta
eru ekki enn nógu nákvæmar til
að gera sér grein fyrir, hvort
strútar neyta sömu fæðu og önn-
ur sléttudýr (sebrur, visundar,
giraffar, gasellur), sérstaklega
á þurrkatimum, þegar búast má
við, að samkeppnin sé hörðust
meðal þeirra dýrategunda, sem
neyta sömu fæðu. H.F.
Lamprey taldi Masai-strútinn
meðal 14 grænmetisætna, þegar
hann kynnti sér dýraatferli i
Tarangire þjóðgarðinum, en
nefiidi einungis þrjár plöntu-
tegundir, sem þeir legðu sér til
munns, þ.e. lauf af jurtunum
Oxygonum sinuatum (einnig ét-
in af sebradýrum og filum) og
Talinum cuneifolium, og fræin
af skriðjurtinni Tribulus terre-
stris.
Þar sem stútar eru yfirleitt
alltof varir um sig til þess að
unnt sé að athuga úr nálægð,
hvað þeir éta, eru flestar
heimildir um það, að þeir séu
allt aö þvi alætur, byggðar á at-
hugunum á föngnum fuglum,
sem leggja sér til munns allt
ætilegtgrænmeti, fyrir utan eðl-
ur og litlar skjaldbökur. Úti i
náttúrunni gleypa strútar senni-
lega lónu- og lævirkjaunga, ef
þeir verða á vegi þeirra, en
höfundur þessarar greinar hef
ur aldrei séð vepjur i hreiður-
gerö ráðast i flokkum á strúta,
eins og þær gera við sjakala og
Kori gamma. Af þvi má draga
þá ályktun, að strútar séu aðal-
lega grænmetisætur, og velji sér
aðallega til fæðu, lauf, ávexti og
fræhús plantna, fremur en gras
og runnalauf, sem er aöalfæöa
sléttudýranna af spendýra-
tegundum. Somali-strúturinn er
sagður éta runnagróður, ólikt
Masai-strútnum.
A þurrum landsvæðum verða
strútar að neyta safarikra
plantna til að svala þorsta sin-
um, en þar sem vatn er að fá,
drekka þeir reglulega, oftast að
morgninum. Þeir nálgast þá
vatnsbóliö hægt og af mikilli
gát, en þegar þeir eru búnir að
ganga úr skugga um að engin
hætta sé á ferðum, gefa þeir sér
góðan tima til drykkjunnar,
Litill hópur Masaikvenstrúta á Athisléttunum. Strútar eru
félagslyndir, og eiga til að mynda hópa með allt að 50 einstak-
lingum.
hátt. Stafi hættan hins vegar frá
ljónum, hýenum eða farartækj-
um ferðamanna, er oft ekki
annaö ráð fyrir hendi en að yfir-
gefa hreiðrið. Margar aðrar
hættur vofa yfir strútseggjun-
um, þeirra skæðust er trúlega
eldur. Litil spendýr og fuglaæt-
ur eru ófær um að brjóta eggin,
jafnvel i fjarveru foreldranna,
en ernir og gammar geta brotiö
skurnina, hinir fyrrnefndu með
þvi höggva hvað eftir annað og
hinir siðarnefndu með þvi að
henda i eggin grjóti, en báðar
þessar aðferðir eru seinlegar og
ekki mögulegt að koma þeim við
nema hreiörin hafi verið yfir-
gefin, eða búið aö flæma for-
eldrana I burtu.
Útungun getur tekið allt að
þvi eina viku. Sá timi er bráð-
hættulegur fyrir strútafjöl-
skylduna, þar sem marablu-
storkar, ernir, gammar, sjakal-
ar og hýenur biöa færis að ná
einum og einum unga, sem
kynni að ráfa frá hreiðrinu.
Bæði karlstrúturinn og kven-
strúturinn beita „væng-
brots”-aðferðinni til að villa um
fyrirungaætunum. Hlaupahraði
unganna vex mjög ört, þannig
að u.þ.b. mánaðargamlir geta
þeirhlaupið flestar ungaætur af
sér á 50 km hraöa. Aöur en þeim
þroska er náð verða oft gifurleg
afföll. 1 Tsavo þjóðgaröinum
varöt.d. Somalistrútafjölskylda
með 16 unga i upphafi, 11 ungum
fátækari áaðeins sjö vikum, og i
Serengeti þjóðgarðinum var
fylgzt með þvi þegar veiðihund-
ar veiddu fjóra af sex ungum
Masa i-strútaf j ölskyldu.
Kynþroska ná strútar á aldr-
inum frá þriggja til fimm ára,
og liklegur hámarksaldur er
40-50 ár. Þar sem öánartala er
lág hjá fullorönum fuglum, er
ekki nauðsynlegt, að margir
ungar komist upp' til þess að
stofninn haldist við i náttúru-
legu umhverfi, þegar óvinirnir
eru allir úr dýrarikinu. Skæðasti
óvinurinn er maðurinn, og verð-
ur þvi að beita friðunaraðferö-
um i strútabyggðum, ef stofninn
á að haldast við.
Ógnandi Masaikarlstrútur ýfir fjaðrirnar og blakar vængjun-
uin.