Fréttablaðið - 12.11.2005, Blaðsíða 61

LAUGARDAGUR 12. nóvember 2005 37
HVERNIG ER KÍNVERSKA STAF-
RÓFIÐ OG HVAÐ ERU MARGIR
STAFIR Í ÞVÍ?
Margir notendur Vísindavefsins
hafa áhuga á að fræðast um kín-
versku og flestir sem senda inn
spurningar vilja vita eitthvað um
kínverska stafrófið og eru þá að
spyrja um kínverskt myndletur.
Stafróf
Stafróf er letur þar sem hvert
tákn stendur fyrir eitt hljóð. Á
erlendum málum kallast stafróf
„alphabet“ og er nafnið dregið af
fyrstu tveimur stöfum gríska staf-
rófsins, alfa og beta. Stafir staf-
rófsins hafa einir og sér enga sér-
staka merkingu. Runan A, B, B, A
merkir ekkert sérstakt en sé bók-
stöfunum raðað saman í orð vita
margir hvað við er átt, til dæmis
sænsku hljómsveitina ABBA, eða
þá hana Öbbu-löbbu-lá í kvæði
Davíðs Stefánssonar.
Myndletur
Hefðbundið ritmál Kínverja er
myndletur en einnig er til kín-
versk stafrófsskrift. Í myndletr-
inu svarar hvert tákn til tiltekins
orðs eða hugtaks og flest kínversk
tákn hafa bæði merkingarhluta og
framburðarhluta. Þeir lesendur
Vísindavefsins sem hafa beðið
okkur um að sýna sér kínverska
stafrófið verða þess vegna að
skilja að það er ekki hægt. Sam-
kvæmt heimildum eru um 50.000
tákn í kínverskum orðabókum. Að
birta kínversku táknin væri því
eins og við ætluðum okkur að birta
í einu svari öll íslensk orð sem til
eru. Það væri afar leiðinleg lesn-
ing og lesendur hefðu meira gagn
af því að fletta einfaldlega upp í
orðabókinni sinni.
Kínverskar orðabækur á netinu
Þeir sem vilja kynna sér kínversk
tákn geta gert það á auðveldan
hátt á netinu með því að nota orða-
bók á síðunni http://zhongwen.
com/. Þar er hægt að setja inn
ensk orð og sjá hvernig þau líta út
á kínversku.
Að lokum má geta þess að til er
svokallað pinyin-kerfi til að rita
kínversku með latínuletri en það
byggist á framburði mandarín-
kínversku í Peking.
Jón Gunnar Þorsteinsson, bók-
menntafræðingur
ER HÆGT AÐ VERA LESBLINDUR
Á KÍNVERSKT MYNDLETUR?
Það er hægt að vera lesblindur á
kínverskt myndletur. Stundum er
öðru þó haldið fram og má líklega
kenna því um að árið 1971 birtist í
hinu virta vísindatímariti Science
grein eftir Rozin, Poritsky og
Sotsky undir heitinu „Bandarísk
börn, sem eiga við lestrarerfið-
leika að glíma, geta auðveldlega
lært að lesa ensku sem er rituð
með kínverskum táknum“.
Grein byggð á misskilningi
Grein þessi vakti að vonum mikla
athygli og ýtti undir þá skoðun
að lesblinda væri ekki til í Kína
eða væri að minnsta kosti ekki
algeng. Nú er orðið ljóst að hér
var um misskilning að ræða og
seinni rannsóknir hafa staðfest
að kínversk börn geta átt í fullt
eins miklum erfiðleikum með
lestur eins og börn sem læra að
lesa stafrófsskrift. Þetta kom til
dæmis fram í rækilegri rann-
sókn sem gerð var árið 1982 þar
sem borin var saman lestrargeta
fimmtubekkinga í Taívan, Japan
og Bandaríkjunum. Sýndi hún
sambærilega dreifingu lestrarget-
unnar í löndunum þremur.
Lestur krefst skilnings á eðli
ritmáls
Ekki var mark takandi á niður-
stöðunum sem birtust í greininni
í Science þar sem þær byggðust
á yfirborðslegum skilningi á eðli
hins kínverska ritmáls. Í rann-
sókninni lærðu bandarísku börnin
aðeins að tengja tiltölulega fá kín-
versk tákn við ensk orð. En það er
ekki lestur, til þess þarf langtum
dýpri skilning á eðli ritmálsins
hvort sem um er að ræða staf-
rófsskrift eða kínversk rittákn.
Flest kínversk rittákn eru gerð
úr tveimur hlutum; annar veitir
vísbendingu um framburð tákns-
ins en hinn um merkingu þess. Sá
sem ætlar sér að verða læs á kín-
versku verður að læra að ráða í
báða þessa hluta en ekkert reyndi
á það í fyrrnefndri athugun.
Hljóðkerfisvitundin mikilvæg
Rannsóknir á Vesturlöndum hafa
sýnt að svonefnd hljóðkerfisvit-
und skiptir mestu máli fyrir það
hve fljótt börn verða læs á staf-
rófsskrift. Nýlegar kínverskar
rannsóknir benda til þess að hljóð-
kerfisvitundin sé líka mikilvæg
börnum sem eru að læra að lesa
kínversku en sé þó hugsanlega
ekki eins áhrifaríkur þáttur og
hjá börnum sem læra að lesa staf-
rófsskrift. Hér má þó skjóta því
inn að bæði á meginlandi Kína og
á Taívan mun nú vera byrjað á að
kenna börnum að lesa kínverska
stafrófsskrift áður en hafist er
handa við að kenna hið hefð-
bundna ritmál.
Jörgen Pind, prófessor í sálarfræði
við HÍ
Kínverskt myndletur
VÍSINDAVEFUR
HÁSKÓLA ÍSLANDS
Vísindavefur Háskóla Íslands fjallar um öll vísindi, hverju nafni sem þau nefn-
ast. Að jafnaði birtast þar 15-20 ný svör í hverri viku. Meðal spurninga sem
glímt hefur verið við að undanförnu eru: Hvað eru deilitegundir, hvað þýðir
orðið Hvítserkur, hvað er mikill straumur í einni eldingu, hverjar eru hefðir og
saga hrekkjavöku, hvernig eru tölvuskrár geymdar og hvað verður um þær þegar
þeim er hent, og hvað er kjörþögli? Hægt er að lesa svör við þessum spurning-
um og fjölmörgum öðrum á slóðinni www.visindavefur.hi.is
KÍNVERSKT LETUR