Tíminn - 23.01.1977, Blaðsíða 16

16
mmiíi
Sunnudagur 23. janúar 1977
l
Það er alkunn stað-
reynd að mörgum
listamönnum fer að
fara aftur þegar liða
tekur a daginn. Þeir
hafa lært mikið og hafa
tekið ut þroska, en það
er aðeins þetta: mynd-
imar verða verri með
hverjum deginum sem
liður, þótt ýmsu megi
leyna með göðri kunn-
áttu og tækni. Su stefna
er hann bar i fanginu
alla ævi ásamt öðrum,
hefur reynzt röng.
Eitthvað svipað virðist vera
að gerast hjá arkitektunum,
bræðrum þeirra. Þrátt fyrir ný
efni til húsagerðar og allsnægt-
ir, þá virðist nú svo komið, að
hús með áþreifanlegri sál verða
ekki lengur til — og Breiðholts-
jökull hlepst stöðugt upp,
sænskur, fskaldur og ryðfrir, og
þetta skeður á sama tima og
gömlu indælu húsin i bænum
falla eitt af öðru fyrir kúlunni,
eða verða slökkviliðinu að bráð.
Oddgeirsbær.
Konungur i heimsókn
Nú seinast var það Oddgeirs-
bær sem féll, og þegar þetta er
ritað er vélskóflan að tæta i sig
grundvöllinn og kálgarðinn.
Svört moldin er glóðvolg og
blóðilminn leggur að vitum okk-
ar, ogein af staðreyndum næsta
dags er sú, að hér stendur ekki
lengur neinn Oddgeirsbær, hann
varð að vikja fyrir öðrum hags-
munum, öðru húsi. Þótt Odd-
geirsbær hafi menningarlega
séð borið sig vel, þá urðu aðrir
hagsmunir að sitja i fyrirrúmi,
hann vikur sem sé fyrir nýju,
fallegu húsi, sem hann Kjartan
Sveinsson hefur teiknað, en
hann gerir hús litil að utan en
stór að innan. Það er sérgrein
hans.
Oddgeirsbær var oröinn mjög
gamall, og mun upphaflega
hafa verið smiðaður upp úr
tveim bæjum, sem stækkaöir
voru i einn. Sagan segir, að þeg-
ar konungurinn kom 1874, hafi
Oddgeir veriö að hiaöa garðinn
fyrir framan húsið. Konungur
leit viö i Oddgeirsbæ, en Odd-
geir hafði litinn tima og stóð
ekki upp frá verki sinu, og urðu
samtöl við kóng þvi með minna
'móti, eöa I styttra lagi.
Siðan eru liðin rúmlega eitt
hundiaö ár, og nú nagar skurð-
grafan holdið á landinu með
járntenntum skoltinum og brátt
er ekkert eftir.
Oddgeirsbær. Nú er ekki leng-
ur hægt að mynda og þvi
verður að notast við teikningu.
Nýi Oddgeirsbærinn, teiknað-
ur af hinum vinsæla bygginga-
t æknif r æði ngi, Kjartani
Sveinssyni.
SYRPA
UM
fólk í listum
HUS
Hús ris á húsi
Það fylgir ekki sögunni, hvort
efnt var til mótmæla, þegar
Oddgeir og hann Þórður I Odd-
geirsbæ rifu niður tvö gömul hús
til þess að smiða úr þvi eitt
stórt. Varla hefur það þó verið,
þvi i þá daga bar hlutina að með
öðrum hætti, með yfirveg-
uðum hljóölátum fögnuði.
Menn voru þvi vanastir aö
reisa nýja bæi oná þá gömlu, bæ
eftir bæ. Að endurbyggja bæinn
Skurðgrafa f holdi jarðar, þar sem áöur stóö Oddgeirsbær.
Hróbjartur Hróbj artsson,
arkitekt byggir sér hds i
gömlu listrænu hverfi. Húsið
er fullfrágengið núna og varð
það reyndar strax hið ytra.
var ekki lastað I þá daga, heldur
þótti það mannsbragur að húsa
upp á nýtthjá sér — og i þá daga
kunnu menn að byggja hús án
þess að æpa á umhverfið og
ógna miðtaugakerfinu i sjálfum
sér og öðrum, og bæirnir og
landið féllust I faðma i kyrrlát-
um unaði.
Oddgeirsbær var ekki aðeins
hús, hann var lika starfstöð.
Oddgeirsbær var byggður sjó-
mönnum, sem reru úr Mið-Sels-
vör, sem mun vera undir vegin-
um þar sem gamla Sóttvörn er
(og nú hús landhelgisgæzlunn-
ar), svo til beint niður af húsi
Vita- og hafnamálastjórnarinn-
ar. Þar aðeins sunnar er Stóra-
Selsvör undir sömu götu fyrir
framan JL-húsið.
Þórður i Oddgeirsbæ mun
hafa róið úr vörinni fram yfir
1930.
Menn höfðu fiskhús á varar-
kambi, fiskurinn var saltaður
og vaskaður og siðan breiddur
til þerris á klappir og stakk-
stæði, og hann þótti óvenju hvit-
ur. Þórðurogþeir forverar hans
höfðu ávallt eitthvað af skepn-
um, fáeinar kindur og hesta.
Pétur E. Þórðarson, sjómaður
bjó seinastur manna i Oddgeirs-
bæ igamla stil, en frá þessu er
sagt til þess að minnast þess, að
það var ekki bara verið að afmá
gamlan bæ, heldur Jika seinustu
minjar atvinnusögu, sem lika
ODD
hefurfarið undir annað, — mal-
bik og ný hús.
Oddgeirsbær var starfstöð,
aðsetur sjómanna og fiskverk-
unar, manna sem lifðu af gæö-
um sjávar.kartöflum og sauðfé.
Þeir unnu allt, eða næstum allt,
fyrir sig sjálfir voru smiðir og
bændur, en fyrst og fremst sjó-
menn og útgerðarmenn.
Núteljamenn, að allar þessar
starfstöðvar i Reykjavik séu
horfnar undir annað, Hliðarhús-
in líka, en þau stóðu við Vestur-
götu, rétt austan við Ægisgötu,
búið er að setja einn stóran
punkt aftan við hljóðláta, mikla
sögu.
Eiga sumir að vernda
meira en aðrir?
Hér hefur verið rakin byggða-
saga i fáeinum orðum og þegar
maðurinn með kúluna kemur á
staðinn, þá er i rauninni allt orð-
ið of seint, kerfið er nefnilega
sjálfvirkt og hinzta stundin
verður ekki umflúin. Samt höf-
um við friðunarlög og húsa-
kirkjugarð uppi i Arbæ, já og
ótal margt annað, Torfusamtök
og samtök, sem vilja þyrma
Grjótaþorpinu. Þessi samtök
hafa unnið mikið og merkilegt
starf, og hver sem hefur vinn-
inginn þegar upp er staðið, sam-
tökin eða yfirvöldin, kerfið eða
kúnstin, þá hefur skilningur
manna aukizt til muna á gildi
fornra húsa og þjóðhátta.
En húsafriðun er ekki ein-
vörðungu menningarlegt við-
fangsefni, heldur lika peninga-
legt. Það kostar peninga að
halda upp á gömul hús, alveg
eins og það kostar peninga þeg-
ar þökin fara i ferðalög þegar
hann hvessir á jöklinum i Breið-
holti. Það kostar mikla peninga
aðblása lifi i hús, sem er byrjað
að deyja, og spurningin er að-
eins, eða mjög oft sú, hver á að
borga? En rikið? Hverjir kvarta
sárastútafsköttunum? Eru það
ekki hinir sömu og skilja gömul
hús beturen aðrir i þessu landi,
ekki veitég nú betur. Þjlðviljinn
ritaði skynsamlega um Odd-
geirsbæ, en boðaði samt enga
skattahækkun til þess að standa
undir kostnaði. Svona blessuð
börnerum við nú þráttfyrir allt,
eða var það kannski meiningin,
aö núverandi eigendur Odd-
geirsbæjarleggðu niður plön sin
þegjandi og hljóðalaust, bara af
þvi að Þjóðviljinn vill ekki láta
rifa bæinn?
Sá sem þetta ritar þekkir ekki
plön þeirra i Oddgeirsbæ, en ef
að likum lætur eru þau svipuð
og þegar hann Þórður og hann
Oddgeir byggðu einn bæ úr
tveim árið 1873 eða 4. Þeir voru
að húsa upp hjá sér, og það er
þetta fólk líka að gera, þótt það
virðisthins vegar ekki einkamál
hvers og eins lengur hvað hann
tekur sér fyrir hendur i sinum
eigin húsagarði.
Það er einmitt þetta, sem er
mergurinn málsins. Það er ekki
unnt að leggja kvaðir á vissan
hluta borgaranna, að þeir standi
undir friðunarsjónarmiðunum,
en aðrir húseigendur ekki, þetta
eru sameiginlegir hagsmunir,
og þvi er varðveizla þeirra lika
sameiginlegt viðfangsefni.
Löggjöf og mismunun
borgaranna
Eitt af þvi, sem unnizt hefur
með húsafriöunarhreyfingum,
er að þingið hefur reynt aö
koma til móts við ný viðhorf
móti morknum húsum. Arið