Tíminn - 23.01.1977, Blaðsíða 17

Sunnudagur 23. janúar 1977
17
GEIRSBÆR

og mótmælendatrúarfólk í húsagerðarlist
1975 voru t.d. samþykktar
breytingar á þjóöminjalögum,
og stofnaður var sérstakur
húsafriðunarsjóöur. „Hlutverk
hans er að veita styrki til viö-
halds og endurbóta húsa, hús-
hluta og annarra mannvirkja,
sem að dómi húsafriðunar-
nefndar hafa menningarsögu-
legt gildi og stuðla að friðun
húsa.”
Leggur rikissjóður fram tutt-
ugu krónur á hvern ibúa lands-
ins og jafnhátt framlag á að
koma frá sveitarfélögum.
Tuttugukallinn var settur i
sambandi viö byggingavísitölu
og er oröinn hærri núna. Þennan
sjóð á að nota til þess að styrkja
húseigendur til þess að færa
merkileg hús i upphaflega gerð
og til þess að reyna að bjarga
þeim frá tortimingu. Ég veit
ekki hvort sjóðurinn hefur þeg-
ar bjargað byggingum undan
kúlunni, en þetta er þó viss
viðleitni.
Þótt fengnir séu peningar i
einstökum tilfellum, þá dregur
það að sumu leyti skammt. Að
banna breytingar á húsum og
friða, eða friðlýsa einstök hús
landsmanna er oft á tiðum
vondur hlutur. 1 hverfinu sem
égbýi, (Njarðargata) erigangi
nokkurs konar friðun. Bannað
er að breyta þar húsum. Nefnd
frá bænum, tveggja manna
nefnd, rannsakaöi bæinn og
gerði friðunartillögur, sem
siðan voru samþykktar af borg-
inni. Þeim húsum má ekki
breyta. Nú hagar svo til, að
þetta eru þægindalitlar ibúöir
og menn freistast til að reyna að
laga þær til. Það eru t.d. engar
svalir með þessum íbúðum, böð
og fleira vantar, sem tilheyrir
nútímalegum ibúðum. Ekki má
heldur lyfta þaki (nema i mjög
einkennilegum tilvikum), ekki
setja kvisti. Hins vegar fæst
leyfi til þess að byggja svalir á
Freyjugötunni, þegar komið er
fyrir friöaða hornið. Þar má
lika smiöa kvisti, lyfta þaki, og
má nefna húsnúmerog eigendur
ef einhver vill það. Lika má
byggja við húsin fyrir austan
okkur, ef menn vilja það, þvi
þar er ekki friðað.
Ódýrast að „friða”
annarra eignir
Ég get ósköp vel fallizt á list-
rænar forsendur þeirra er mátu
húsin til friöunar. Þau minna á
herskálana hans Kristjáns
fjórða, sem var mikill konungur
i Danmörku og mikill bygginga-
meistari lika. En þarna er sett
„kvöð” á suma en ekki aðra,
hömlur á fasteignir, sem ekki
voru fyrir. Ef borgin vill friöa
eitthvað á hún að kaupa það
handa sér sjálf, en ekki skikka
einstaklinga til þess aö búa eins
og borgin vill.
Njarðargatan, Nönnugatan,
Válastigurinn og allt það er
Landspitalalóðin er fremur
þröng og svar húsameistarans
er auðvitað það, að haf a bygg-
ingar lágar og fyrirferðar-
miklar. Annað er eftir þvi.
Nýjar stiltegundir bætast i si-
fellu við það sem fyrir var.
Þessar myndir eru af
geðdeildinni, nýju.
Naust i Hæstakaupstað á Isa-
firði er sorglegt dæmi um
húsaniðurrif á lslandi. Húsið
var reist af Björgvinar kaup-
mönnum áriö 1788-1791, en rif-
ið árið 1943. Þetta hús stæði
enn ef mótmælendur hefðu
veriö komnir til skjalanna þá
og hin nýju viðhorf heföu ver-
ið fullmótuð.
Furðuverk heilbrigðisstjórn-
arinnar. Landspítalinn. Siðan
verðurfram haldið niöur fyrir
Hringbraut og hún færist suð-
ur fyrir UmVerðarmiöstöðina,
en Umferðarmiðstööin verður á
lóö Landspítalans.
byggingasöguleg gullnáma. A
vissan hátt a.m.k. Menn reistu
sér hús i jökulöldunni, inni i
stórgrýtinu. Mjög litil hús og
göturnar voru mjóar eins og hjá
Aröbunum, sem fundu upp
reikninginn. Ef menn vantaöi
pláss, þá byggðu þeir bara
herbergi, eða reistu kvisti, og
menn voru ekki að leggja á sig
mikil ferðalög til yfirvalda
vegna þess arna. Einhver hefur
sagt mér, að hverfið sé að mestu
reist af sjómönnum, og þeir
voru svo fátækir aö þeir höfðu
ekki efni á að byggja ólistræn
hús.
Svona mætti lengi halda
áfram að hlaöa lofi á listrænar
forsendur fyrir friðunaraðgerð-
um borgarinnar, en það eru þó
ibúar, eða öllu heldur eigendur
þessara húsa, sem látnir eru
borga fyrir feguröarþorsta
höfuðborgarinnar, þessu má
ekki gleyma.
Það rétta væri, að sveitarfé-
lög gætu ekki friðað hús að
neinu leyti nema kaupa það
fyrst, eða með eignaupptöku
siðar. Annars endar það með
þvi að ekki verður neitt friðað i
borginni, nema það sem kostar
borgina hreinlega ekki neitt.
Til mála koma þó samningar
við fólk, sem vill hafa allt
óbreytt og borgin getur selt
friðuð hús aftur með þeirri kvöð
að engu megi breyta. Það eru
aðeins þessi bréf um friðun á
manns eigin eignum, svona upp
úr þurru, sem eru ekki góð
latina á timum þæginda og
frelsis.
Húsafriðun og
nýjar byggingar
Það er eðli, djúpt sokkið i
vitund almennings, aö tvær
þjóðir séu i landinu, þjóðin og
þeir sem með völdin fara.
Bygginganefndin les ekki bréfin
af Njaröargötunni og
Niður undir flugbrautarenda
er verið að grafa fyrir nýju
húsi. Þetta er þó ekki flug-
skóli, heldur læknaskóli.
Haðarstignum með sömu
tilfinningu, eða andakt og bréfin
frá Landspitalanum, enda
skiptir i tvö horn. A Njarðargöt-
unni má ekkert, á Landspitala-
lóðinni má hins vegar allt. Ekki
virðist til sú velsæmisregla i
byggingalist að hún sé ekki
brotin þar, og nú siðast hafa
þeir um kring eina almennilega
húsið á lóðinni — gamla Land-
spitalann — sem nú himir inni i
(eða mun gera það) vonarhöll-
um heilbrigöisstjórnarinnar.
Jú, gamla lekandadeildin, eða
sjötta deildin, sem er eldri en
sexið, hún stendur enn og nú
undir þvottahúsvegg. Aðrar
minjar um húmanisma eru ekki
á þeirri lóð.
Ekkert nema atomsprengja
af stærstu sort getur nú bjargað
vorhúsi læknisfræðinnar á Is-
landi, Landspitalanum, þvi
menn hafa stundað stilæfingar i
steinsteypu óáreittir svo lengi,
að búið er að eyöileggja svo til
allt. Um þetta þegja blöö, lika
þaublöð sem rjúka upp, ef mað-
urinn með kúluna hefur sést á
erli i gamla bænum, en þó er
þetta liklega meiri synd frá
sjónarmiði húsagerðarlist-
arinnar en að fjarlægja bæði
arjótaþorpið og Torfuna i sömu
:erðinni.
Það þýðir ekkertað skjóta sér
iak við læknisfræðina með
ivona axarsköft, það batnar
;ngum i svona húsum, og fram-
ivæmdir á öðrum stað, t.d. i
grennd við Borgarspitalann
nefðu kostaö þjóðina mikiu
minna en þetta.
Læknislistin er göfug og alls
góðs makleg, og hún veröskuld-
ar ekki svona vinnubrögð.
Þetta dæmi sýnir okkur, að
það þarf fleira aö friða en gömul
timburhús frá öldinni sem leið,
og það dugar skammt að senda
mönnum bréf á Njarðargötuna,
þar sem „þvi miður” er
rúmfrekast og þyngst á metun-
um. Við verðum lika að stöðva
leikföng þeirra húsagerðar-
manna, sem nú ætla að læöa
Landspitalanum undir horniö á
aðalflugbraut Reykjavikurflug-
vallar, og verður það út af fyrir
sig að telja meira með veikind-
um en skipulagsfræðum, al-
mennt séð.
Við vitum þvi nú, að það þarf
aðfriða framtiöina ekki siður en
hina dönsku sögu.
Við vitum lika, að til eru arki-
tektar, sem kunna á umhverfi
sitt, til að mynda Hróbjartur
Hróbjartsson, sem byggði sér
nýverið hús við Njarðargötu —
og á þann hátt, að manni fannst
það alltaf hafa verið þar. Svona
menn þyrftu að standa i varð-
sveitum, fremst til að fjalla um
húsateikningar i borginni,-
Þegar öllu er á botninn hvolft
er ösköp litill munur á þvi,
fagurfræðilega, að læöast um
með kúlu og brjóta niöur merki-
leg hús og fara hljóðlega inn á
óbyggð svæði með vondar
samþykktar teikningar af hús-
um undir hendinni og byrja að
grafa og steypa. Þetta verða
þeir að athuga, sem helga sig
hinni nýju listgrein, mótmælum
gegn niðurrifi fornra húsa og
mannvirkja.
Sér i lagi verður þessi mót-
mælendaflokkur aö vera á verði
gegn hópvinnu arkitekta og
samþykktum meirihluta bygg-
inganefnda.
Jónas Guðmundsson