Fréttablaðið - 20.09.2006, Qupperneq 74

MARKAÐURINN
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Hafliði Helgason RITSTJÓRN: Eggert Þór Aðalsteinsson, Hólmfríður Helga Sigurðardóttir, Jón Aðalsteinn Bergsveinsson, Jón Skaftason, Óli
Kristján Ármannsson AUGLÝSINGASTJÓRI: Anna Elínborg Gunnarsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF: 550 5006 NETFÖNG:
ritstjorn@markadurinn.is og auglysingar@markadurinn.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf.
dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift ókeypis með Fréttablaðinu á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Markaðurinn áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
eggert@markadurinn.is l haflidi@markadurinn.is l holmfridur@markadurinn.is l
jonab@markadurinn.is l jsk@markaðurinn.is l olikr@markadurinn.is
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
20. SEPTEMBER 2006 MIÐVIKUDAGUR12
S K O Ð U N
Margir velta ef til vill fyrir sér
hvernig einelti geti átt sér stað
á vinnustöðum og á meðal full-
orðinna og hvernig það sé skil-
greint. Algengara er að talað sé
um einelti meðal barna í skólum
en á meðal fullorðinna.
Byrjað var að rannsaka ein-
elti meðal barna snemma á átt-
unda áratugnum en einelti á
vinnustöðum í byrjun níunda
áratugarins. Þá komu upp spurn-
ingar um hvort einelti væri
nokkuð sem kæmi fyrirtækjum
og stofnunum við og hvort þau
þyrftu að bregðast við á ein-
hvern sérstakan hátt. Skv. reglu-
gerð nr. 1000/2004 um aðgerðir
gegn einelti á vinnustað kemur
fram að einelti sé: „Ámælisverð
eða síendurtekin ótilhlýðileg
háttsemi, þ.e. athöfn eða hegðun
sem er til þess fallin að nið-
urlægja, gera lítið úr, móðga,
særa, mismuna eða ógna og
valda vanlíðan hjá þeim sem hún
beinist að. Kynferðisleg áreitni
og annað andlegt eða líkamlegt
ofbeldi fellur hér undir.“
Einelti getur kostað fyrir-
tæki mikla fjármuni bæði vegna
kærumála og vegna áhrifa sem
það hefur á starfsfólkið. Einelti
getur haft áhrif á mætingu
starfsmanna, skilvirkni, eldmóð
og hvatningu. Áhrifin lýsa sér
m.a. í því að starfsmaður miss-
ir sjálfstraust, finnur til leiða,
sefur illa, fær höfuðverki og
hækkaðan blóðþrýsting.
Nýlega kom upp mál í Bretlandi
þar sem bankastarfsmaður hjá
Deutsche Bank í London fór í mál
við bankann fyrir að hafa ekki
varið sig gegn einelti sem átti sér
stað á vinnustað. Starfsmaðurinn
sagði fjóra starfsmenn hafa lagt
sig í einelti sem hefði endað með
taugaáfalli. Dómarinn dæmdi
starfsmanninum í hag 800 þús-
und pund eða yfir eitt hundr-
að milljónir íslenskra króna og
sagði að yfirmenn bankans hefðu
mátt vita af eineltinu og hefðu
átt að grípa inn í.
Sífellt fleiri fyrirtæki setja
nú í starfsmannastefnu sína
reglur um að starfsfólk skuli
vera meðvitað um hvernig
hegðun þeirra getur haft áhrif
á aðra og ennfremur að komið
skuli fram við alla starfsmenn
fyrirtækisins af virðingu. Þá
er í auknum mæli tekið f r a m
í starfsmannastefn-
um að einelti sé
ekki liðið og að
starfsfólk sem
lætur einelti við-
gangast eða tekur
þátt í því skuli
svara til saka.
Sif Sigfúsdóttir,
MA í mannauðs-
stjórnun
Einelti á
vinnustöðum
S T A R F S M A N N A M Á L
Actavis hefur ákveðið að hækka ekki boð sitt í króatíska lyfja-
fyrirtækið Pliva. Ekki vantaði áhugann á að eignast fyrirtækið
en niðurstaða stjórnenda Actavis er að hærra verð sé ekki rétt-
lætanlegt.
Ef að líkum lætur, þótt ekkert sé öruggt í þeim efnum, mun
bandaríska lyfjafyrirtækið Barr eignast Pliva. Auðvitað er ekki
gaman að lúta í lægra haldi og horfa á eftir eftirsóknarverðu
fyrirtæki í annarra hendur. Þetta eru þó ekki endilega slæmar
fréttir þegar til lengri tíma er horft.
Fyrirtæki gefa út stefnu og sýn á verkefni sín. Mat mark-
aðar á virði þeirra ræðst af þessari
framtíðarsýn og trúverðugleika henn-
ar. Þannig hefur Actavis marglýst yfir
að þrátt fyrir mikil fyrirtækjakaup á
undanförnum árum standi fyrirtækið
fast við skilgreiningar sínar á virði
fyrirtækjanna og flokki stíft kauptæki-
færi á markaði. Þannig lendi mörg til-
boð í ruslafötunni sem fáir vita um
aðrir en fólk í innsta hring viðskipta
fyrirtækisins.
Íslensk fyrirtæki hafa verið umsvifa-
mikil í erlendum fyrirtækjakaupum.
Flest þessi kaup hafa gengið vel, verið
vel ígrunduð og skilað hluthöfum mikl-
um ávinningi. Það fer hins vegar ekki
hjá því þegar lítið land verður sýnilegt
á alþjóðamarkaði að efasemdarradd-
irnar hljómi. Þannig hefur umræðan
snúist um að Íslendingar kaupi fyrst og
spyrji svo og gefið hefur verið í skyn
að um tilviljanakennd og illa ígrunduð
viðskipti hafi verið að ræða í mörgum
tilvikum.
Íslendingar hafa hins vegar kvartað
undan því að þeir hafi fundið fyrir því
að þessi orðrómur hafi gert það að verk-
um að seljendur fyrirtækja hafi reynt
að hækka verðið af því að Íslendingar
sýndu áhuga á að kaupa. Þetta hefur
stundum verið kallað Íslendingaálag
og byggðist á goðsögninni um að Íslendingarnir stjórnuðust af
kaupgleði fremur en hyggjuviti.
Í því ljósi er ákvörðun Actavis góðar fréttir. Fyrst og fremst
vegna þess að fyrirtækið sýnir með henni staðfestu og stefnu-
fylgni sem eykur trúverðugleika fyrirtækisins. Þetta mun án efa
halda aftur af verði í framtíðarkaupum fyrirtækisins til sóknar
í hóp þriggja stærstu samheitalyfjafyrirtækja heims. Almennt
mun þetta nýtast Íslendingum í framtíðarkaupum á erlendum
fyrirtækjum sem vísun í að menn séu einungis tilbúnir til að
greiða skynsamlegt verð í útrásinni. Því hvort sem okkur líkar
betur eða verr, þá er tilhneigingin sú að setja öll íslensk fyrir-
tæki að einhverju leyti undir sama hatt.
Var ákvörðun Actavis um að hækka ekki tilboð í Pliva
góðar eða slæmar fréttir?
Stríð vinnast þótt
orrustur tapist
Hafliði Helgason
Þannig hefur umræð-
an snúist um að
Íslendingar kaupi
fyrst og spyrji svo og
... að þessi orðróm-
ur hafi gert það að
verkum að seljendur
fyrirtækja hafi reynt
að hækka verðið af
því að Íslendingar
sýndu áhuga á að
kaupa. Þetta hefur
stundum verið kall-
að Íslendingaálag
og byggðist á goð-
sögninni um að
Íslendingarnir stjórn-
uðust af kaupgleði
fremur en hyggjuviti.
Háværar óánægjuraddir hafa hljómað
í kjölfar vaxtaákvörðunar Seðlabanka
Íslands í síðustu viku, en eins og kunn-
ugt er hækkaði bankinn vexti um 0,5
prósent, í 14 prósent Svo háir vextir
eru nánast einsdæmi í hinum vest-
ræna heimi og er skammtímavaxta-
munur við útlönd nú um 10 prósent.
Verðbólga hér á landi er þó einnig
töluvert meiri en í viðskiptalöndunum
og er raunvaxtamunurinn því nokkuð
minni. Þannig sýnir samræmd vísi-
tala neysluverðs í ágúst 7,1 prósent
verðbólgu hér á landi samanborið við
2,5 prósent í viðskiptalöndunum. En
hvernig sem horft er á málið, þá eru
vextir mjög háir hér á landi.
Undanfarna mánuði hefur
Seðlabankinn tjáð skoðanir sínar með
skýrum hætti og, ólíkt því sem áður
var, hafa aðgerðir fylgt orðum. Þetta
kemur hvað best fram í því að vaxta-
ákvörðun bankans í síðustu viku var
algerlega í takt við væntingar mark-
aðsaðila. Á fréttaveitu Bloomberg
spáðu alls átta bankar, þrír innlendir
og fimm erlendir, og minnist ég þess
ekki að spámenn hafi allir verið sam-
mála áður. Ástæðan er auðvitað ein-
föld: Seðlabankinn lagði fram ítarlega
greiningu í júlí og tók þá skýrt fram að
fyrirliggjandi verðbólguspá kallaði á
enn frekari vaxtahækkanir. Jafnframt
nefndi bankinn þau atriði sem hann
taldi geta dregið úr verðbólguþrýst-
ingi og atriði sem gætu aukið verð-
bólguþrýsting. Markaðsaðilar hafa
síðan fylgst grannt með hagvísum og
átt óvenju auðvelt með að geta sér
til um næstu skref bankans. Þetta er
einkenni gengsærrar peningastefnu,
sem jafnframt er mikilvæg forsenda
trúverðugleika og virkni peningastefn-
unnar.
TÓM VITLEYSA Í SEÐLABANKANUM?
Í ljósi þessa gegnsæis kom það mér
nokkuð á óvart hvers eðlis óánægju-
raddirnar hafa verið í vikunni. Þá á
ég við þá áherslu sem sumir gagn-
rýnendur leggja á að aðgerðir bank-
ans skorti trúverðugleika. Einnig þá
vaxandi tilhneigingu að gera lítið úr
kunnáttu starfsmanna bankans. Það er
sjálfsagt mál að gagnrýna bankann og
verðbólgumarkmiðið sem slíkt, en þær
áherslur sem hér hafa verið nefnd-
ar hljóta að verka öfugt. Umræða um
getuleysi Seðlabankans kann að hola
steininn og sannfæra einhverja um að
gerðir Seðlabankans séu tóm vitleysa
og virki ekki gegn verðbólgu. Ef svo er,
þá aukast verðbólguvæntingar, sem að
óbreyttu neyða Seðlabankann út í enn
meiri vaxtahækkanir en ella. Ég velti
fyrir mér hver sé tilgangur svona gagn-
rýni nú þegar stór hluti sérfræðinga á
fjármálamarkaði gerir ráð fyrir að stýri-
vextir hafi náð hámarki og verði ekki
hækkaðir meira. Ég sé ekki hver getur
haft hag af því að gera Seðlabankann
og aðgerðir hans ótrúverðugar, nema
menn vilji hreinlega leggja niður inn-
lenda peningamálastjórn − og það fljótt.
Snýst umræðan þá ef til vill ekki um
Seðlabankann, heldur um það hvort við
getum yfirleitt haldið í krónuna?
Þetta leiðir hugann að umræðunni
um nauðsyn þess að afnema verðtrygg-
ingu nú í sumar. Mikil verðbólga hefur
aukið skuldir heimilanna, enda eru ríf-
lega 90 prósent af skuldunum verð-
tryggð. Í mínum huga er það þó ekki
verðtryggingin sem slík sem er vanda-
málið, heldur verðbólgan. Ég er nefni-
lega sannfærð um að lántakendur munu
ekki fá neitt gefins þótt verðtryggingin
yrði afnumin. Verðbólgan yrði að mínu
mati innheimt í hærri nafnvöxtum. Þar
sem verðbólgusveiflur eru gríðalegar
hér á landi er líklegast að lán yrðu aðal-
lega veitt með breytilegum vöxtum. Þá
kæmu vaxtahækkanir strax fram í mjög
mikilli hækkun afborgana lána í stað
hækkunar á höfuðstóls í verðtryggðu
kerfi. Virkni peningamálastefnunnar
yrði að óbreyttu meiri í slíku kerfi, þótt
líklega myndi almenningur allur flýja
yfir í erlend lán og því tæplega hægt að
tala um „að öðru óbreyttu“.
En hvað sem því líður er afar áhuga-
vert að velta fyrir sér kröfunni um
afnám verðtryggingar. Ég hef velt
mögulegri framkvæmd töluvert fyrir
mér og eina raunhæfa leiðin sem ég sé
er að leggja niður krónuna og taka upp
aðra mynt. Snýst umræðan þá ef til vill
ekki um verðtrygginguna, heldur um
það hvort við getum yfirleitt haldið í
krónuna?
HVAÐA HLUTVERK HEFUR KRÓNAN?
Krónan spilar stórt hlutverk í óvenju
miklum sveigjanleika íslensks hag-
kerfis. Með nokkurri einföldun er
hagsveiflusagan eftirfarandi: Stórar
fjárfestingar og kerfisbreytingar
í fjármálakerfinu valda því að inn-
lend eftirspurn eykst langt umfram
framleiðslugetu og það sem opinber
fjármálastjórn ræður við. Aðhaldssöm
peningastefna veldur því að gengi
krónunnar styrkist. Styrkingin ýtir
undir innflutning, sérstaklega á fjár-
festingavörum og hálfvaranlegum
neysluvörum, og veldur miklum við-
skiptahalla. Undir lok hagsveiflunnar
fellur gengi krónunnar. Á sama tíma
verður mikill samdráttur í innflutningi
fjárfestingavara fyrir stóriðju. Þetta
tvennt veldur því að viðskiptahallinn
lækkar hratt og jafnvel hverfur á einu
til tveimur árum.
SAMSÆRISKENNING FÆÐIST
Hágengi síðustu ára dregur þróttinn
úr innlendri framleiðslu og hvetur eig-
endur fyrirtækjanna til að flytja fram-
leiðsluna úr landi. Gengissveiflurnar,
einar og sér, auka áhættu og fram-
leiðslukostnað innlendra fyrirtækja og
veikja þau í samkeppni við erlenda
keppinauta. Því er eðlilegt að menn
leiti leiða til að flytja inn stöðugleika.
Kannski er það þess vegna sem umræð-
an virðist í auknum mæli snúast um að
leggja niður krónuna. Getum við tryggt
okkur stöðugleika t.d. með upptöku
evrunnar?
Svarið við þessari spurningu ræðst
af efnahagshorfum næstu ára. Ef horft
er til þeirra stóriðjuáforma sem nú
liggja á teikniborðinu, þá er svarið
„nei“ í mínum huga. Til skemmri tíma
er þörf á krónunni, en þegar frá líður
er rétt að endurmeta stöðuna. Án krón-
unnar og peningamálastjórnunar yrðu
ríkisstjórn og sveitarfélög ein með hag-
stjórnarhlutverk og mótvægisaðgerðir.
Þótt fjármálastefna ríkis og sveit-
arfélaga geti tekið mun meiri þátt í
hagstjórninni en undanfarin ár, er
óraunhæft að gera ráð fyrir að þau
geti hjálparlaust veitt nauðsynlegt
mótvægi við þær stóriðjufjárfesting-
ar sem framundan eru. Í því sam-
bandi má benda á að þótt ríkið og
sveitarfélögin hættu við helming allra
fjárfestinga dygði það tæplega til að
sporna alfarið gegn verðbólgu. Þrátt
fyrir upptöku evru eru því miklar líkur
á að verðbólga og viðskiptahalli fari úr
böndunum. Við skilyrði fullrar atvinnu
veldur verðbólga launaskriði og dreg-
ur úr samkeppnishæfni Íslands. Þetta
mun draga úr innlendri framleiðslu
og fækka störfum, eins og hágengið
gerir í dag. Ef krónan er horfin er hins
vegar ekki hægt að „leiðrétta“ aukn-
ingu launakostnaðar með gengislækk-
un og erfiðara verður að endurheimta
störfin.
LISTFLUG KREFST SVEIGJANLEIKA
Það er pólitísk ákvörðun að nýta orku-
lindir Íslands og fjárfestingunum fylg-
ir gríðarlegt álag á hagkerfið allt. Við
slíkar aðstæður er sveigjanlegt gengi
kostur, en ljóst er að sá sveigjanleiki
er á kostnað fjölda atvinnugreina sem
fyrir eru. Pólitísk ákvörðun um stór-
aukna nýtingu orkulinda er því jafn-
framt ákvörðun um erfiðara rekstrar-
umhverfi fyrirtækja.
Mitt mat er það, að á meðan við
stöndum í stóriðjuframvæmdum sé
afnám krónunnar ekki leiðin að stöðu-
leika. Það er jafnvel óraunhæft að
gera yfirleitt ráð fyrir stöðugleika í
slíku umhverfi. Þess vegna finnst mér
samsærið gegn krónunni vanhugsað.
Eftir stóriðjukúfinn getur hins vegar
verið skynsamlegt að leggja krónuna
niður og þvinga þannig fram aukinn
aga í verðákvörðunum og hagstjórn.
Samsæriskenning um krónuna
Edda Rós
Karlsdóttir,
forstöðumaður
greiningardeildar
Landsbankans
O R Ð Í B E L G