Fréttablaðið - 04.05.2007, Síða 73

Fordómar er hug-tak sem er neikvætt
í eðli sínu. Enginn fæð-
ist með fordóma í garð
eins eða neins. Um er að
ræða áunnið fyrirbæri.
Áhrifabreytur eru ýmsir
umhverfis- og uppeld-
isþættir og persónuein-
kenni.
Fordómar eru eins og orðið
gefur til kynna „fyrirfram gerðir
dómar“. Fordómar geta beinst að
nánast hverju sem er, oft ákveðn-
um minnihlutahópum, eða ein-
hverju tilteknu þjóðfélagi, þjóð-
erni, kynþætti eða kyni svo fátt eitt
sé nefnt. Önnur hugtök yfir for-
dóma eru staðalmyndir eða staðal-
ímyndir. Stundum eru fordómar al-
mennir, þ.e. stór hópur deilir þeim
á meðan aðrir eru einstaklings-
bundnir eða finnast meðal fárra.
Fordómar eru einnig misskaðlegir,
sumir rista grunnt, aðrir djúpt.
Fordómar geta birst með ólíkum
hætti t.d. túlkaðir í „gríni“, í atferli
en án orða eða einfaldlega birst
í heift og fyrirlitningu gagnvart
því/þeim sem fordómarnir beinast
að. Einnig er hægt að dulbúa for-
dóma t.d. með því að setja þá í um-
búðir skreyttar kærleik eða öðrum
fögrum boðskap.
Fæstir vilja lýsa sér sem for-
dómafullum. Þó eru margir tilbún-
ir að opinbera fordóma sína í hópi
vina. Því hefur verið haldið fram að
ekki sé hægt að vera með öllu for-
dómalaus. Stundum er fordómum
ruglað saman við viðhorf til aðila
eða hópa sem hafa brotið gegn ríkj-
andi hefðum eða lögum landsins.
Margir hafa t.d. neikvætt viðhorf í
garð afbrotamanna án þess að vera
tilbúnir að samþykkja að þeir séu
haldnir fordómum í garð þeirra.
Upphaf fordóma í huga
einstaklingsins.
Sagt er að fyrstu upp-
lýsingarnar skipti höfuð-
máli því á þeim byggjum
við skynjun okkar, skoð-
anir og ályktanir. Séu
fyrstu upplýsingar nei-
kvæðar, er hætta á að við-
horf okkar litist og for-
dómar fæðist. Fordómar
sem fest hafa rætur geta
verið afar þrautseigir í
hugum þeirra sem þá hafa. Það er
ekki fyrr en margar nýjar gagn-
stæðar upplýsingar liggja fyrir
sem við e.t.v. samþykkjum að
endurskoða viðhorf okkar.
En hvað rekur fólk til að vilja
flokka aðra, fara í manngreinar-
álit, upphefja suma en setja aðra
skör lægra? Ein kenning er sú að
með því að flokka fólk eða hluti,
einföldum við tilveru okkar.
Flokkunin auðveldar okkur að
finna þá sem við eigum eitt og
annað sameiginlegt með s.s. þá
sem hafa ámóta gildismat, hefð-
ir, áhugamál og framtíðarsýn og
við sjálf. Með því að líka vel við
þá sem líkjast okkur, hlýtur okkur
að líka vel við sjálf okkur? Rann-
sóknir á þessu sviði hafa sýnt fram
á að fordómar finni sér frekar far-
veg hjá einstaklingum sem eru
með lágt sjálfsmat, óöruggir með
sjálfa sig, eru bitrir og vonsvikn-
ir. Andleg vanlíðan sem þessi leið-
ir gjarnan til þröngsýni, dómhörku
og ósveigjanleika í hugsun. Þetta
eru meðal helstu áhættueinkenna
fordóma. Annað einkenni þeirra
sem fylla hóp fordómafullra er
ótti við fræðslu, höfnun nýrra upp-
lýsinga og nýjunga. Margir eru
sammála um að eitt helsta nær-
ingarefni fordóma sé fáfræði og
þekkingarleysi.
Höfundur er sálfræðingur.
Fordómar frá sál-
fræðilegu sjónarmiði