Fréttablaðið - 16.12.2007, Síða 80

Fréttablaðið - 16.12.2007, Síða 80
44 16. desember 2007 SUNNUDAGUR Embla Ýr Bárudóttir og Ingólfur Örn Björgvinsson halda áfram að vinna með efni úr Njálu í mynda- sögum sínum: Hetjan er fjórða bók þeirra, að flestu unnin í sama stíl og fyrri verkin. Ritröðin öll er merki- legt framtak og á Mál og menning lof skilið fyrir aðkomu sína að verk- inu, enda hefur þeim höfundum og útgefanda verið sýndur ýmis sómi. Hér segir í nokkuð stóru riti frá Gunnari á Hlíðarenda og er að vonum mikið efni til myndrænnar túlkunar: hestaat, bardagar, þing- hald, ástarsenur og ofan í kaupið heldur flókin flétta sem verður að koma í bólur þar sem höfundar kjósa að grípa ekki í atvikslýsingar í frásögninni, sem hefði vafalítið aukið sögunni kraft. En virðum ákvörðun þeirra. Þetta er fallegt verk: litun með afbrigðum góð, stíleinkenni hrein og ekki lagst í tilraunir sem hefði oftar mátt nýta, hluti fyrir heild eykur tempó í mikilsverðum atrið- um. Sagan er ekki rofin í römmum, gengur fram með fastheldinni og nokkuð íhaldssamri skipan ramma á síðuflötinn. En þessir listamenn eru ungir og það er út af fyrir sig afrek að smíða alla atburðarásina inn í samtöl, þau hafa nógan tíma til að finna frekari leiðir til að glæða fornar sögur íslenskar lífi og lit. Ekki er mikið að gerast í íslenskri útgáfu á teiknimyndasögum: Fjölvi heldur enn úti Tinna-útgerðinni, Þórgnýr er kominn á íslensku, Þankastrik, Syrpur og Galdrastelp- ur halda sínu striki. Fyrir utan sögur Hugleiks eru verk Emblu og Ingólfs það eina sem hér er að ger- ast. Allt annað er frekar myndlýs- ing en beinlínis myndræn frásögn, þar eru fínir kraftar að starfi: Jean Antoine Osocco, Halldór Baldurs- son, Sigrún Eldjárn, Áslaug Jóns- dóttir og fleiri halda myndinni ferskri í íslenskum barnabókum, en landvinninga sjáum við ekki. Stíll á Hetjunni gæti verið harðari, það er fullmikill pempíuskapur á okkar tímum að hvergi sjáist í geirvörtu á Hallgerði fyrst Gunnar fær að fara úr að ofan. Landið er mildilega túlk- að, veður oftast heið og persónu- sköpun í andlitum ekki ýkt nema á stöku gamalmenni. Stundum skort- ir á mun milli svips og andlitsfalls manna sem er nauðsynlegur þáttur í svo stóru persónugalleríi sem Gunnars þáttur býr yfir. Málfar í bólum er eðlilegt: sögnin að grilla fær þegnrétt í Njálu og hefði eins mátt nota steikja. Þær aðfinnslur eru tittlingaskítur. Þetta er gott verk og þarft og stendur vel fyrir sínu – ef til vill vísar það ungum lesendum á bókina góðu sem er upphaf sögunnar. Páll Baldvin Baldvinsson „Einstaka sögur skynja og túlka á hverjum tíma hjartslátt tímans,“ (13) segir í nýútkominni bók Hjálmars Sveinssonar um Elías Mar skáld: Nýr penni í nýju lýð- veldi. Það er megintesa Hjálmars að Elías hafi skráð skamma stund í lífi borgarbarna uppúr stríðinu á fyrstu dögum lýðveldisins og af ýmsum ástæðum sem Hjálmar rekur hafi rödd hans þagnað, en eftir standa verkin fjögur, Eftir örstuttan leik, Man ég þig löng- um, Vögguvísa og Sóleyjarsaga sem vörður í sögunni, en utan alfaraleiða, gleymd en mikilvæg verk. Stúdía Hjálmars, hann kall- ar verkið fléttubók – hugtak sem komið er úr útvarpsþáttagerð – er beint áframhald á fyrri verkum hans og Geirs Svanssonar um Rósku, Megas og Dag, uppreisn- arfólkið í íslenskri list. Þær bækur eru mikilvæg og glæsileg lykil- verk um endurskoðun á íslenskri menningarsögu á sjötta og sjö- unda áratugnum. Verk Hjálmars um Elías er brýnt, og sömu gerð- ar. Nú er engum blöðum um það að fletta að Elías Mar var mikilvæg- ur höfundur: fáum kunnur eftir 1960, kafnaði eða lenti undir fargi módernismans að hluta og áköf- um áróðri fyrir einveldi Halldórs Laxness í íslenskri menningarpól- itík. Hann var ekki síður utan- garðs í samviskulítilli menningar- pólitík Viðreisnar sem byggðist að hluta til á upphafningu ein- stakra listamanna eins og útskúf- un annarra, bæði vegna fagur- fræðilegra sjónarmiða og pólitískrar afstöðu: „... það voru alls fimmtán vinstri sinnaðir höf- undar sem féllu í ónáð um 1960,“ segir Elías (145). Skipulagðar atvinnuofsóknir gegn vinstri sinn- uðum þjóðræknismönnum – „kommum“ – á viðreisnarárunum eru einn stærsti glæpur Alþýðu- flokks og Sjálfstæðisflokks á síð- ustu öld. En líka má til þess líta að sú unglingamenning sem hér spratt upp í velferð stríðsáranna og inn- spýtingi af afþreyingu, kvikmynd- um, tónlist og tískuvörum, og náði strax til allra stétta, tók ekki að birtast á meginlandinu fyrr en eftir stríðið. Hér voru ýmis merki um unglingamenninguna, en það fólk óx úr grasi, varð fullorðið fljótt, byggði úthverfin, hlíðar, haga og heima – Kópavoginn. Og upplifði harða efnahagslega kosti hafta, skömmtunar og Kanaþjónk- unar sem allt var að kæfa: líka unglingamenningu. Þegar skömmt unin var laus við fár stríðsóreiðunnar og komst í fasta spennu kaldastríðsóttans fraus allt. Það gilti allt fram á sjöunda áratuginn og losnar ekki um fyrr en um hann miðjan. Var nokkur von til þess að Elías, sem hafði verið innan um krakka fyrstu árin eftir stríðið, skilið þá og lýst, gæti lifað af langan vetur frá ´49 til ´58, nema eins og hann lýsir raunar manna best í Sóleyj- arsögu, og síðan endurnýjast og komið fram aftur og í beinu sam- bandi 1963? Það var vonlaust, rétt eins og hjá Colin McInnes sem átti bara sinn stutta tíma en ekki meir með Lundúna-þríleiknum 58 til 60. En hvers vegna var Elías þá þagaður í hel í þessi fimmtíu ár? Það er reyndar hefð í íslensku menningarlífi að þegja menn, þagga þá gersamlega. Og þeir þurfa ekki að vera einhleypir, bisexual, einstakir heiðursmenn til þess. Margir félagar og sam- ferðamenn Elíasar vissu mætavel hver vikt hans var en töldu hann aldrei með. Það hefði þó staðið mörgum nærri: til dæmis skjól- stæðingi hans Guðbergi, nú eða Degi, að minna menn á Elías. Eða þá allt liðið sem þáði af honum prófarkalesturinn. Víst má telja það ógæfu hans og líkast til fleiri, Jónasar Svafár, Steinars, Ástu, jafnvel Dags, að útgefendur voru fáir, bókmennta- markaður vanþróaður, útvarpið íhaldssamt, dagblöðin flokkspés- ar: Mogginn svona stór eins og hann líka var. Og nýjar kynslóðir vildu allra síst tengja sig ein- hverju „gömlu“. Það er skelfilegt til þess að hugsa að stóra bókin með báðum helmingum Sóleyjar- sögu hafi legið í haugum í Bókfelli meðan seinna bindið í kiljuútgáfu var gefið á bókamörkuðum fram yfir 1980 og það fyrra hvergi finn- anlegt. Ef rit eldri höfunda eru ekki aðgengileg í útgáfum erum við glötuð. Íslensk kiljuútgáfa verður að ná þeim þroska að verk eldri höfunda verði á öllum tímum fáanleg – eða svo við tölum umbúðalaust: útgefendur verða að ná þeim þroska. Greining/lýsing Hjálmars er inngangsverk, fallega frágengin bók af Harra, upplýsandi, með korti af sögusvæðinu merktu punktum án númera svo það er gagnslaust, nokkrum endurtekn- ingum sem annar ritstjóri hefði mátt hreinsa út og fjölda mynda sem eru ekki merktar með full- nægjandi hætti. Bókin er svo illa prófarkalesin að hluta að Elías hefur snúið sér í gröfinni. Og hún er brýning þeim sem vissu um mikilvægi Elíasar Mar að stækka nú hans hlut: nú er að koma öllum bókum hans á prent á ný, bæði áður útgefnum og eins þeim sem bíða frumútgáfu. Páll Baldvin Baldvinsson Langt, fölt strá brothætt Á síðasta ári kom út hjá útgáfufé- laginu Uppheimar bókin Galdra- stelpan. Þeirri bók lýkur í miðri sögu af stúlkunni Mary, sem neyð- ist til þess fjórtán ára gömul að flýja frá Englandi eftir að hafa séð ömmu sína brennda á báli fyrir galdra. Mary flýr til Ameríku þar sem hún kemur sér fyrir í nýlendu ofsatrúarmanna. Galdrastelpunni lýkur á örlagaríku augnabliki í lífi Mary. Seiðkonan sem nú kemur út frá sama útgáfufyrirtæki tekur upp þráðinn þar sem Galdrastelp- unni sleppti. Seiðkonan er tólfta bók breska unglingabókahöfundarins Celiu Rees og kom út í Bretlandi 2002. Á íslensku hafa áður komið út tvær bækur eftir hana, áður nefnd Galdrastelpan og Sannleikann eða lífið sem kom út hjá Íslendinga- sagnaútgáfunni 2001. Kristín R. Thorlacius þýddi bækurnar á íslensku. Höfundurinn hefur reynslu af bókmenntakennslu fyrir unglinga sem hann nýtir sér við að vinna efni sem höfðar til ungs fólks. Seiðkonan er seinni hluti sög- unnar um Galdrastelpuna. Sagan er sögð frá sjónarhorni Mary, en er saga í sögunni sem skráð er af mannfræðingnum Alison Ellman. Það ljær sögunni trúverðugan ramma að láta líta út fyrir að hún sé skráð af vísindamanni en ekki skáldskapur unglingabókahöfund- ar. Þegar fyrri bókinni sleppir er Alison uppiskroppa með heimildir. Seinni bókin hefst á því að aðal- söguhetja ytri sögunnar í þetta skiptið lýkur við að lesa Galdra- stelpuna. Það er stúlka af frum- byggjaættum í Ameríku á okkar tímum. Hún kannast við ýmislegt sem talað er um í Galdrastelpunni úr þeim sögum sem henni voru sagðar í bernsku. Hún sér sig því knúna til þess að hafa samband við Alison Ellman og ræða við hana um Mary. Það verður að telj- ast snjöll leið hjá höfundi að lokka lesendur inn í sagnfræðilegan lestur með þessari tvöfeldni innan sögunnar. Útgefandi hefur kosið að hafa bækurnar tvær með sömu forsíðu- mynd, andlitsmynd af stúlku sem líklega er Mary, en sína í hvorum litatóni, vafalaust til þess að und- irstrika að um sömu sögu er að ræða. Í bresku útgáfunni er for- síðumynd seinni bókarinnar í anda þeirrar fyrri en á myndinni er önnur stúlka en Mary. Sú stúlka er greinilega af uppruna frumbyggja í Ameríku. Í fyrstu köflum bókar- innar er þó nokkuð vísað til þess- ara mynda, svo það er sérstakt að útgáfan hér skuli velja aðra for- síðumynd en notuð var ytra. Sagan öll er ákaflega dulmögn- uð, þar koma m.a. fyrir galdrar, andaflutningar og jurtalækningar og allt byggir það á sögu þjóða sem byggðu saman land fyrir nokkur hundruð árum síðan. Bókin vekur lesandann til umhugsunar um mannkynssögu og þær breyt- ingar sem orðið hafa á aðstæðum fólks á síðustu öldum. Seiðkonan er æsispennandi saga sem erfitt er að átta sig á hvort er sönn eða ekki. Hún segir frá afdrifum ungrar konu í fortíðinni en um leið tengslum hennar við nútíðina. Sagan birtist íslenskum lesendum í lipurri þýðingu Krist- ínar, orðanotkun er í anda þess tíma og dulúðar sem umlykur sög- una alla. Lesendur Galdrastelp- unnar verða ekki sviknir af þessu framhaldi. Hildur Heimisdóttir Sögu af stelpu lýkur Þorbjörg Br. Gunnarsdóttir list- fræðingur verður með leiðsögn um sýninguna Falinn fjársjóður sem stendur nú yfir á Kjarvals- stöðum. Leiðsögnin fer fram í dag kl. 15. Á sýningunni getur að líta ein- stæð verk sem Landsbankinn keypti á 120. afmælisári sínu í fyrra. Margt er þar fágætra verka, en að öðrum ólöstuðum ber þar hæst Hvítasunnumorgun Kjarvals sem notið hefur mikillar athygli, meðal annars vegna sér- stæðrar sögu sem verkið geymir. Hvítasunnumorgunn er eitt merkasta verk Kjarvals í kúbísk- um stíl en það kom í leitirnar í Kaupmannahöfn fyrr á þessu ári. Kjarval málaði Hvítasunnumorg- un þegar hann hafði nýlokið námi við Konunglegu dönsku listaaka- demíuna árið 1917 og færði það vinafólki sínu að gjöf. Kolateikningar Kjarvals, sem fundust á háalofti gamla Stýri- mannaskólans í Reykjavík sum- arið 1994, eru einnig á meðal fágætra verka á sýningunni. Sýningarstjóri er Aðalsteinn Ingólfsson listfræðingur. - vþ Leiðsögn um fjársjóð BÓKMENNTIR Hetjan Sögur úr Njálu Embla Ýr Bárudóttir og Ingólfur Örn Björgvinsson ★★★ Vandað verk og þarft Sagan af Gunnari bónda á Hlíðarenda BÓKMENNTIR Seiðkonan Celia Rees Þýðandi: Kristín R. Thorlacius ★★★★ Spennandi saga sem vekur lesandann til umhugsunar um framandi menn- ingarsvæði. BÓKMENNTIR Nýr penni í nýju lýðveldi - Elías Mar Hjálmar Sveinsson ★★★★ Merkilegt rit um mikilvægan mann BÓKMENNTIR Elías Mar fær loks skil- greindan stall í íslenskri menningarsögu. Myndin er tekin á 80 ára afmæli hans 2004. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA HVÍTASUNNUMORGUNN eftir Jóhannes Sveinsson Kjarval. Mini hafrafitness Holtagarðar & Smáralind & Kringlunni Nú er Jói Fel byrjaður að undirbúa jólin. Leggjum mikinn metnað í að vera með ferskt og gómsætt bakkelsi á boðstólnum fyrir viðskiptavini okkar.
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96

x

Fréttablaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.