Fréttablaðið - 21.02.2008, Blaðsíða 26

26 21. febrúar 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
Tveir af helztu frumkvöðlum atvinnulífsins létu nýlega falla
ummæli, sem hljóta að vekja
eftirtekt og umhugsun, hvor á sinn
hátt. Björgólfur Thor Björgólfsson,
annar aðaleigandi Landsbankans og
Straums, vakti í sjónvarpsviðtali
máls á þeim möguleika, að
Íslendingar taki upp svissneskan
franka í stað krónunnar til að draga
úr þeirri áhættu og óvissu, sem
krónan leggur akkerislaus á
efnahagslífið, af því að hún er
örmynt og má sín ekki mikils í
ólgusjó heimsfjármálanna.
Tillaga Björgólfs vitnar ekki um
glöggt hagskyn, enda hefur hún
engan hljómgrunn fengið, jafnvel
ekki meðal stjórnmálamanna.
Enginn málsmetandi viðskiptaleið-
togi í Noregi myndi tefla fram svo
fráleitri hugmynd í umræðum um
afstöðu Norðmanna til ESB, né
heldur heyrðust slík sjónarmið í
aðdraganda aðildar Finnlands og
Svíþjóðar að ESB á sínum tíma.
Hluthafar í fyrirtækjum þar gætu
ekki borið óskorað traust til
viðskiptaleiðtoga, sem léti svo
athugunarlaus ummæli falla um
svo mikilvægt mál. Stjórnmála-
menn leyfa sér að tala út og suður,
það er þeirra háttur sumra hér frá
gamalli tíð langt umfram nálæg
lönd, og enginn kippir sér upp við
það. En viðskiptaleiðtogar nýrrar
kynslóðar þurfa að standast
strangari kröfur.
Tillaga Björgólfs er fráleit vegna
þess, að með því að taka upp
svissneskan franka sem lögeyri
myndu Íslendingar kasta frá sér
öllum kostum fullrar aðildar að
ESB öðrum en föstu gengi og segja
sig um leið úr lögum við þær þjóðir,
sem við höfum allan lýðveldistím-
ann eða lengur haft nánast
samneyti við. Tillögu Björgólfs
svipar til furðuhugmynda í þá veru,
að Íslendingar taki upp evruna á
eigin spýtur líkt og Svartfellingar
og fáeinar aðrar utangarðsþjóðir.
Hún virðist hafa verið sett fram til
að koma til móts við sjónarmið
stjórnmálamanna, einkum í
Sjálfstæðisflokknum, sem mega
ekki til þess hugsa að missa andlitið
með því að láta af mosavaxinni
andstöðu sinni við inngöngu Íslands
í ESB.
Vandamál þjóðarinnar allrar?
Hin ummælin voru í Ríkisútvarp-
inu höfð eftir Jóni Ásgeiri Jóhann-
essyni, einum af óbeinum kjölfestu-
hluthöfum Glitnis: „Takist íslensku
bönkunum ekki að fjármagna sig er
það vandamál þjóðarinnar allrar.“
Þessa afstöðu bankahluthafans þarf
að skoða í ljósi ummæla forsætis-
ráðherra á Alþingi nýlega um
óbeina ábyrgð ríkisins á bönkunum.
Jón Ásgeir sagði, að það virtist
vera álit manna úti í heimi, að
íslensku bankarnir séu „hreinlega
gjaldþrota.“ Daginn eftir dró hann í
land og sagðist telja, að bankarnir
standi vel. Hann lýsti þeirri skoðun,
að Íslendingar þurfi að ganga í
ESB, svo að bankarnir geti haldið
áfram að vaxa. Jóni Ásgeiri er það
sýnilega jafnljóst og öðrum
málsmetandi viðskiptaleiðtogum í
nálægum löndum, að hag atvinnu-
lífsins er bezt borgið innan ESB.
Andstaða gegn aðild hlýtur að
berast úr öðrum áttum. En Samtök
atvinnulífsins geta samt í hvorugan
fótinn stigið nema kannski á
leynifundum, ekki frekar en Vörður
eða Hvöt.
Afsal ríkisábyrgðar
Eru bankarnir of stórir til að
standa á eigin fótum eða falla? –
eins og sagt var á sinni tíð um
Samband íslenzkra samvinnufé-
laga. Ég segi nei. Bankarnir verða
að standa á eigin fótum. Þeir geta
ekki verið þekktir fyrir að hlaupa
undir pilsfald ríkisins. Í fyrsta lagi
er beinni ríkisábyrgð á bönkunum
ekki lengur til að dreifa, enda eru
þeir nú í einkaeigu. Innstæður eru
tryggðar, en ekki til fulls; lögum
frá 1999 er ætlað að „veita
innstæðueigendum í viðskipta-
bönkum og sparisjóðum ...
lágmarksvernd.“ Í annan stað eru
íslenzku bankarnir nú með annan
fótinn í útlöndum. Hví skyldu
íslenzkir skattgreiðendur þurfa að
ábyrgjast viðskipti bankanna
erlendis?
Útrás bankanna til annarra
landa hlaut að fela í sér afsal
ríkisábyrgðar. Þessu afsali þurfa
bankarnir nú að gefnu tilefni að
gangast við vafningalaust. Í þriðja
lagi getur aðeins ein björgunarað-
gerð komið til greina af hálfu
ríkisins, skyldu bankarnir komast
í kröggur og kalla eftir hjálp. Það
er tímabundin endurþjóðnýting af
því tagi, sem grípa þurfti til í
bankakreppunni á Norðurlöndum
1988-93 og nú síðast fyrir nokkr-
um dögum á Bretlandi. Hafi
bankarnir farið sér svo óðslega, að
þeir reynist „hreinlega gjald-
þrota,“ eins og Jón Ásgeir
Jóhannesson ýjaði að, hlýtur
einkavæðing þeirra að teljast hafa
mistekizt svo hrapallega, að
nauðsyn beri til að koma bönkun-
um í betri hendur og draga
núverandi eigendur þeirra til
ábyrgðar frekar en skattgreiðend-
ur eða aðra saklausa vegfarendur.
Fari svo, hefur mikill vaxtamunur
– háir útlánsvextir, lágir innlán-
vextir – í vernduðu fákeppnisum-
hverfi ekki dugað bönkunum til að
spjara sig og ekki heldur forgjöfin
til eigendanna, sem fólst í
einkavæðingu bankanna langt
undir markaðsverði að mati
Ríkisendurskoðunar.
Vandamál hvers?
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
Bankarnir og þjóðin
UMRÆÐAN
Fiskveiðistjórnun
Ég er einn þeirra sem batt afar mikl-ar vonir við sameiningu landbúnað-
ar- og sjávarútvegsráðuneytisins en
með því gætu ferskir vindar leikið um
feyskna málaflokkana og þá sérstak-
lega veitir ekki af því við stjórn fisk-
veiða.
Flestum ber saman um að afar illa
hafi verið haldið á málum á umliðnum
árum, s.s. niðurskurður aflaheimilda og úrskurður
mannréttindanefndar Sameinuðu þjóðanna er óræk-
ur vitnisburður um. Nýlega hefur sjávarútvegráð-
herra látið hafa eftir sér að hann hafi mikið velt vöng-
um um hvort hann ætti að skera aflaheimildir þorsks
niður um 22% eða þá skera niður aflaheimildir um
35% en hann tók þá óábyrgu afstöðu að leyfa 35%
minni veiðar á þessu ári en því síðasta. Í viðtali í
Fréttablaðinu þann 10. febrúar sagði hann ástæðuna
fyrir svo grófum niðurskurði vera þá að ef ekki hefði
verið tekið svo stórt skerf niður á við væri hætta á að
það þyrfti að skera niður aflaheimildir enn og aftur á
því næsta.
Sjávarútvegsráðherra virðist trúa þeim kenning-
um að ef við drögum úr eða jafnvel hættum
veiðum á þorski fari að byggjast upp ein-
hver gríðarlegur lífmassi af þorski sem
muni síðan gefa af sér hlutfallslega enn
stærri lífmassa sem loksins verði hægt að
veiða úr.
Þessar kenningar um að veiða minna til
að veiða meira seinna hafa ekki gengið upp
hér við Íslandsstrendur sl. áratugi og hafa í
raun hvergi í heiminum gengið eftir. Í síð-
ustu ástandsskýrslu Hafró kemur fram á
bls. 20 að meðalþyngd flestra aldursflokka
þorsks er í eða við sögulegt lágmark, og í
rannsóknum á áti hrefnunnar má leiða að því líkum
að hún éti allt að tvöfalt meira af þorski en íslenskum
útgerðum er leyft að veiða í ár.
Hvað myndi bóndinn gera? Varla færi hann að
fjölga gripum á afrétt ef þeir héldu ekki eðlilegum
holdum og hvað þá að ætla að geyma þá til langframa
á beitilöndum þar sem stór hluti verður rándýrum að
bráð.
Nú er að vona að ráðunautar í landbúnaðarráðu-
neytinu sýni nýjum húsbónda að ekki gengur að halda
áfram með búskap sem þennan sem er líkastur því
sem bræðurnir á Bakka ráku hér norðanlands forðum
daga.
Höfundur er líffræðingur.
Búhyggindi ráðherrans á Bakka
SIGURJÓN ÞÓRÐARSON
Fylgst með framvindu
Björn Bjarnason, dóms- og kirkju-
málaráðherra, og Knut Storberget,
dómsmálaráðherra Noregs, hafa
komist að samkomulagi um samstarf
landanna um kaup og rekstur nýrra
langdrægra björgunarþyrla. Á heima-
síðu dómsmálaráðuneytisins kemur
fram að við verkefnið verði fylgt
reglum um opinber innkaup hér
á landi og á Evrópska efna-
hagssvæðinu. Enn fremur segir
þar að Norðmenn hafi opnað
vefsíðu um innkaupin þar
sem fylgjast megi með
framvindu þeirra. Það
hefði ekki verið verra
að bjóða upp á svo-
leiðis þegar Grímseyj-
arferjan var keypt.
Hátíðarhöld
Eins og þekkt er áttaði Björn Bjarna-
son sig á möguleikum internetsins á
undan öðrum íslenskum stjórnmála-
mönnum og sýndi þá makalausu
framsýni að byrja að blogga áður en
bloggið varð til. Fyrir vikið verður hans
án efa minnst sem afa bloggsins á
Íslandi. Heimasíða Björns átti þrettán
ára afmæli á þriðjudag og vitaskuld
lyfti forbloggarinn sér upp í tilefni
dagsins. „Daginn hélt ég hátíðlegan
með því að sitja fundi með bresk-
um ráðherrum og þingmönnum og
ræða við þá um fangelsismál,
lögreglumál og Scheng-
en-málefni.“ Það verður
ekki af Birni tekið að
hann kann að halda
upp á afmæli.
Kristján örláti
Samgönguráðuneytið hefur gefið
barna- og unglingageðdeild Land-
spítala tvær milljónir króna til kaupa
á íbúð í nágrenni deildarinnar fyrir
foreldra sem þurfa að fylgja börn-
um sínum utan af landi. Sannarlega
göfugt mál. En þyki Kristjáni BUGL fá
of lítið í fjárlögum en samgönguráðu-
neytinu ofskammtaðar tvær milljónir
væri þá ekki langeinfaldast
fyrir samgönguráðherra
að fá það leiðrétt?
bergsteinn@frettabladid.is
Samtök um sorg og sorgarviðbrögð
Fræðslufundur í Safnaðarheimili Háteigskirkju
í kvöld 21. febrúar kl. 20.
Fyrirlesari sr. Svavar Stefánsson. Allir velkomnir
Sorg í kjölfar sjálfsvígs
N
iðurstaða kjarasamninganna á almennum vinnu-
markaði var um margt merkileg. Pólitísk viðbrögð
við henni eru ekki síður athyglisverð og segja sína
sögu. Alkunna er að allar breytingar á hagstærðum
geta haft hættur í för með sér. Að öllu virtu er þó rétt
að líta á þessa samninga sem framlag til stöðugra ástands í þjóð-
arbúskapnum.
Það hefur lengi verið siður að ríkisstjórn kæmi að kjarasamn-
ingum. Á sinni tíð voru það kallaðir félagsmálapakkar. Þeim var
gjarnan spilað út í pólitísku auglýsingaskyni og stundum þó að við
blasti að verið væri að gera verðbólgusamninga. Seinna kom þjóð-
arsáttarhugtakið. Fyrsta alvöru tilraunin með það var gerð 1986.
Eftir nokkra þróun var best heppnaða tilraunin af þessu tagi gerð
1990.
Við eðlilegar aðstæður er sérstök aðkoma ríkisins hins vegar
óæskileg. Aðilar vinnumarkaðarins eiga á eigin ábyrgð að glíma
við þetta vandasama og mikilvæga efnahagslega hlutverk. Í því
ljósi má deila um hvort réttlætanlegt var af hálfu ríkisstjórnarinn-
ar að koma með jafn umfangsmiklum hætti inn í þessa samninga
og raun bar vitni.
Að sönnu er verulegur afgangur á fjárlögum þessa árs. Í ljósi
viðskiptahallans er hins vegar ljóst að sá afgangur má ekki minni
vera ef ríkissjóður á að teljast virkur þátttakandi í því að stuðla að
betra jafnvægi í þjóðarbúskapnum.
Sjálfsagt átti ríkissjóður ekki annarra kosta völ en taka þátt í
þessum samningum með auknum útgjöldum og lækkun skatta.
En frá kögunarhóli þeirra sem annt er um efnahagslegt jafnvægi
mátti ríkissjóður örugglega ekki ganga lengra við svo búið en
gert var. Talsmenn ríkisstjórnarinnar hefðu vel mátt gera gleggri
grein fyrir þeirri þröngu stöðu og rökstyðja efnahagslegt mikil-
vægi þess að setja aðkomu ríkissjóðs þröngar skorður við ríkjandi
aðstæður.
Talsmenn stjórnarandstöðuflokkanna eru að vísu ekki sam-
hljóma í afstöðu sinni. Það er eðlilegt þegar þrír flokkar eiga í hlut.
Kjarninn í gagnrýni þeirra allra felst þó í ádrepum á ríkisstjórnina
fyrir of háa verðbólgu og himinháa vexti. Um leið láta þeir það
álit í ljós að aðilar vinnumarkaðarins hefðu átt að semja um meiri
hækkun á heildarlaunakostnaði og ríkissjóður hefði átt að koma
með öflugri hætti að niðurstöðunni.
Hér verður ekki látið að því liggja að stjórnarandstöðuflokk-
arnir myndu lýsa afstöðu af þessu tagi væru þeir ábyrgir fyrir
landsstjórninni. Satt best að segja væri ósanngjarnt að núa þeim
slíku ábyrgðarleysi um nasir. En hjá því verður ekki komist að
benda á að það sem þeir leggja til að gert verði gengur þvert á þau
markmið sem þeir segjast stefna að og átelja ríkisstjórnina fyrir
að gera ekki af nægjanlegri röggsemi.
Þegar allt innra samhengi skortir í málflutning eins og í þessu
tilviki hefur hann óneitanlega litla vigt. Það er skaði því að ærin
ástæða er til að ræða efnahagsmálin á grundvelli dýpri og mark-
vissari röksemdafærslu. Það er einfaldlega hollt fyrir þessa ríkis-
stjórn eins og aðrar að málflutningur stjórnarandstöðunnar bíti.
Stjórnarandstaðan hefur til að mynda engar hugmyndir um lög-
bundið markmið Seðlabankans eða hvort styrkja þarf gjaldeyris-
varasjóð hans til að ná stöðugleikamarkmiðunum. Hvort tveggja
gæti þó verið gilt umræðuefni við ríkisstjórnina eða tilefni til pól-
itísks frumkvæðis. Fáliðuð stjórnarandstaða þarf ekki sjálfkrafa
að hugsa þröngt.
Viðbrögð við kjarasamningum:
Þversagnir
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871