Réttur - 01.01.1953, Page 63

RETTUR
63
sterkari og jaínframt því harðnaði i sífellu stéttarbaráttan innan
sjálfra auðvaldsríkjanna. Árið 1920 skall á kreppa og enn önnur
haustið 1929. Sú kreppa varð hin mesta er gengið hefur yfir'hinn
kapítahstiska heim. Hún risti dýpra en fyrri kreppur höfðu gert,
hún breiddist víðar út en áður hafði tíðkazt, hún stóð lengur yfir
en dæmi eru til.
Kreppan lýsti sér í gifurlegri minnkun framleiðslunnar, í sölu-
tregðu, í stórfelldum verðlækkunum, í minnkandi verðgildi pen-
inganna, í eyðileggingu margskonar verðmæta og síðast en ekki
sist í stórkostlegu atvinnuleysi
Iðnaðarframleiðslan í Bandaríkjunum fór þannig árið 1934 niður
í 54% miðað við árið 1929, í Bretlandi niður í 77%, í Þýzkalandi
niður í 61 % og í Frakklandi niður í 70%.
Á milli 40 og 50 milljónir manna urðu algjörlega atvinnulausir
og a. m. k. jafnmargir höfðu aðeins atvinnu 2—3 daga í viku hverri.
Þegar verst var voru 34 algerir atvinnuleysingjar af hverjum 100
verkamönnum í Bandaríkjunum, 22 af hverjum 100 í Bretlandi,
40 af hverjum 100 í Þýzkalandi.
Á sama tíma og eymd og örbirgð varð þannig hlutskipti hundruð
milljóna manna voru óhemju verðmæti — m. a. algengar neyzlu-
vörur — eyðilögð af ráðnum hug.
Þegar síðari heimsstyrjöldin hófst haustið 1939 ríkti enn kreppu-
ástand í auðvaldsheiminum, að vísu ekki eins magnað og það hafði
verið á fyrstu árunum eftir 1929.
Þessi styrjöld var bein afleiðing af hinni almennu kreppu auð-
valdsskipulagsins. Meðal auðvaldsríkjanna höfðu myndast tvær
ríkjasamstæður, annarsvegar Bandarikin, Bretland og Frakkland,
hinsvegar Þýzkaland, Ítalía og Japan. Hvor ríkjasamstæðan fyrir
sig vildi koma hinni á kné í styrjöld með það fyrir augum að
komast yfir nýja erlenda markaði og hráefnalindir, einmitt til að
bjarga sér frá kreppunni. Undir niðri var lokamarkið hjá hvorum
aðilanum fyrir sig að ná heimsyfirráðum, hvorugur hafði gert sér
grein fyrir styrkleika Sovétríkjanna.
Styrjöldin fór á annan veg en til var ætlazt. Þýzkaland, Ítalía
og Japan urðu að vísu undir í hildarleiknum, en bæði Bretland
og Frakkland töpuðu þeirri stórveldaaðstöðu er þau höfðu haft.
Aðalatriðið var þó að Sovétríkin, sem á hafði verið ráðizt —
og sem goldið höfðu meira afhroð en flestir aðrir — komu þrátt
fyrir allt styrkari út úr styrjöldinni, en þau höfðu áður verið.
Þar við bættist, að Austur-Evrópuríkin og Kínaveldi höfðu brotizt
undan helsi auðvaldsins. í efnahagslegu tilliti varð upplausn órofins