Réttur - 01.07.1972, Síða 48

að hinum síðarnefndu er eftirlátinn nálega allur
atvinnurekstur, sem er arðvænlegur á hverjum
tíma, og opinber fyrirtæki eru einatt yfirtekin
af þeim, ef gróði er I veði og valdahlutföll
leyfa. Opinbert eignarhald á framleiðslutækjum
og afskipti af efnahagslífinu yfirleitt eru þess
vegna engin trygging fyrir sósíalískum áhrifum,
heldur aðeins forsenda, sem verður því aðeins
að veruleika, að aukin völd og áhrif færist í
hendur verkalýðsstéttarinnar.
SAMEIGINLEGAR ÞARFIR
VANRÆKTAR —
INNRÆTING „NEYTENDA“
Undir slíkum kringumstæðum breyta víðtæk rík-
isafskipti af efnahagslífinu heldur ekki þeirri stað-
reynd, að sameiginlegar þarfir, sem ekki verður
fullnægt eftir hreinum markaðslögmálum, eru látn-
ar sitja á hakanum fyrir hinum, sem einkafram-
takið getur haft að féþúfu. Með vexti bæja og
iðnaðar koma margs konar nýjar þarfir til sögunn-
ar, miðað við sveitaþjóðfélag fyrri tíma, samþjapp-
aður atvinnurekstur I þéttbýli spillir náttúrulegu
umhverfi manna og breytir ýmsum náttúrugæðum
sveitarinnar (t.d. vatni og jafnvel lofti) i markaðs-
vöru, skapar þarfir fyrir aukið hreinlæti og hress-
ingu (hvíld), kallar á vélvæðingu heimilishaldsins
svo að konan geti tekið þátt í atvinnulífi, og farar-
tæki vegna vaxandi fjarlægðar milli vinnustaðar og
heimilis. Auðvaldsskipulagið neyðir almenning til
þess að fullnægja þessum þörfum, sem spretta af
kapítalískri þjóðfélagsþróun, með einkaneyzlu —
einstaklingsbundinni fjöldaneyzlu. Frá sjónarmiði
þess eru einstaklingarnir fyrst og fremst neytend-
ur, hverra smekk og langanir er hægt að móta —
með markaðskönnunum og auglýsingatækni — í
samræmi við hlutlægar kröfur skipulagsins um há-
marksgróða. Með þvi móti er hægt að innræta
neytandanum nýjar og nýjar þarfir, sem hafa auk-
in útlát í för með sér án þess að líf hans verði að
sama skapi léttara eða innihaldsríkara. I vitund
neytandans hefur varan (hlutirnir) tilhneygingu til
þess að öðlast gildi I sjálfu sér, óháð beinu nota-
gildi. Hún verður stöðutákn, enda ekkert til spar-
að að gera hana sem girnilegasta á ytra borði.
Skipan húsnæðismála hér á landi er glöggt dæmi
um það, hvernig auðvaldsskipulagið knýr almenn-
ing til að fullnægja þörf, sem er orðin félagsleg I
eðli sínu, með einkaframtaki í þágu einkagróða. I
stað þess að tryggja almenningi öruggt húsnæði
gegn sanngjörnu leigugjaldi, gefur það honum kost
á að kaupa íbúðir eins og hverja aðra markaðs-
vöru eða búa ella við öryggisleysið, sem fylgir
leiguhúsnæði í einstaklingseigu. Hver meðalfjöl-
skylda er þannig knúin til þess að stofna fjárhag
og félagslegri tilveru sinni I háska til þess eins að
„eignast þak yfir höfuðið" — með öllum búnaði
sem fylgir heimilishaldi nú á tímum. Gróðahags-
munir skipulagsins stuðla jafnframt að þvi, að hin
fámenna borgarafjölskylda (tveggja-ættliða-fjöl-
skylda) verði sem sjálfstæðust rekstrar- og félags-
eining, er fullnægi sem flestum þörfum sínum inn-
an veggja heimilisins. Sambýlishættirnir draga
dám af eignaskipaninni; í skjóli einkaeignarinnar,
sem fjölmargir verða að gjalda fyrir með heilsu-
tjóni, þrífst útúrboruháttur og smámunaleg ein-
staklingshyggja, sem girðir fyrir að menn nýti kosti
sambýlis og grannskapar, að því er varðar matseld,
barnagæzlu og ýmis félagsleg samskipti. Með því
að standa sýknt og heilagt gegn félagslegri lausn
á húsnæðismálum eru fulltrúar skipulagsins ekki
einasta að tryggja einkaframtakinu gróðaaðstöðu,
heldur einnig að stuðla að því, að menn tileinki
sér viðhorf „prívatmannsins" í öllum samskiptum
við náungann.
Sama máli gegnir um flestar aðrar þarfir manna
í auðvaldsskipulagi, fyrir þeim einum er séð ríku-
lega — með framboði á markaðsvöru — sem
einkaauðmagnið getur grætt á. Það sér engan hag
í að búa borgarbúum fagurt umhverfi, með nægum
gróðri og athafnarými, þrátt fyrir margskonar spjöll,
sem starfsemi þess veldur á umhverfinu. Það býð-
ur fram gnótt einkabíla án tillits til þess, hvort um-
gerð borgarinnar og éstand þjóðvega leyfir umferð
þeirra, svo ekki sé talað um mengunarhættu eða
hagkvæmni fyrir notendur, miðað við stórbætta
þjónustu almenningsfarartækja. Það framleiðir allt
sem getur svalað skartgirni efnaðra borgara eða
„létt störf' húsmóðurinnar, en það álítur ekki arð-
vænlegt að reisa leikskóla og dagheimili fyrir
börn — svo að húsmóðirin geti látið þjóðfélagið
njóta góðs af starfsmenntun sinni — og ekki heldur
veita fé til heilbrigðis- og menningarstofnana —
176