Réttur - 01.07.1974, Blaðsíða 34

og höfðingja gegn konungsvaldi. Landið byggist
vegna viðleitni þeirra að forðast það ofríki.
Þegar svo íslenskir höfðingjar vilja veita er-
lendum konungi og her hans aðstöðu til árása
og drottnunar í landinu rísa sjálfseignabændur
upp að ráði Einars þveræings og hindra þá her-
stöð. Þessi stétt sjálfstæðra vinnandi búandmanna
hindraði undir forustu Skafta Þóroddssonar lög-
sögumanns þróun höfðingjavalds í landinu. Ari
fróði segir um hann í Islendingabók: „Urðu
margir höfðingjar og ríkismenn sekir eða land-
flótta um víg eða barsmíðar af ríkis sökum hans
og landstjórn.“ Þessi stétt sjálfstæðra vinnandi
manna hindrar og í heila öld þróun kirkjuvalds
og ofstækisfullrar kreddutrúar, en mótar í til-
tölulega friðsælu bændasamfélagi þá manngerð,
sem verður aðal íslendinga: hinn sjálfstæða, höfð-
ingdjarfa vinnandi mann. Sú manngerð er and-
legur aflgjafi íslendingasagna, persónugerfingur
hugsjónarinnar um reisn hins vinnandi manns áð-
ur en ríkisvald drottnaranna kúgar hann og bælir,
og áróður yfirstéttar í trúar-formi eða kenninga
eitrar anda hans og niðurlægir. Þaðan er oss og
þrjóskan komin, er entist oss best á límum niður-
lægingarinnar undir erlendu valdi öldum saman.
Þegar svo stórhöfðingjavald og kirkjuvald rís
á 12. öld, sölsar undir sig jarðeignir bænda og svo
frelsi þeirra, er sýnt hvert stefnir: Þegar sterk
yfirstétt myndast á íslandi og alþýðan er bcygð
eða brotin, þá er og frelsi þjóðarinnar hætt. En
nöfn þeirra fáu yfirstéttarmanna, sem enn cru ís-
lendingar, er á reynir, geymir sagan og alþýðan
í þakklátum huga: Jón Loftsson veitti það svar,
sem oft skorti á síðustu tímum: „Heyra má eg
crkibiskups boðskap, en ráðinn er eg í að halda
hann að engu.“
Þegar yfirstéttin endanlega sveik landið undir
erlent konungsvald 1262—4, gerðu bændur lands-
ins síðustu tilraunina, til að kaupa þjóðina undan
landráðum höfðingjanna með „stórfé“ — eins og
Sturlunga segir. — En það var rétt eins og ís-
lensk alþýða nú færi að bjóða bandaríkjastjórn
stórfé, til að losna við herstöðina, sem borgara-
flokkar hefðu afsalað henni til áratuga eða alda.
Hún myndi svara sem Hallvarður gullskór forð-
um, að eigi væri það (auð-)konungs vilji að al-
þýðan væri pínd til svo mikils fégjalds, — heldur
vildi hann halda landinu. Hallvarður gullskór hét
í nafni konungs „hlunnindum og réttarbótum“ —
rétt eins og herinn vernd og vissum hlunnindum.
Þannig sveik sú yfirstétt, er tekist hafði að
sundra bændum og sigrast á þeim, þjóðina undir
meir en sex alda erlenda áþján, sem drap að vísu
yfirstéttina sjálfa, en alþýðan tórði af.
II.
Eftir að yfirstéttin hefur svikið landið undir
erlendan konung ,verður henni fyrst ljóst hvernig
komið er, — rétt eins og ýmsir íslenskir atvinnu-
rekendur hefðu rekið sig óþyrmilega á, ef full-
trúum þeirra hefði tekist að koma íslandi 1 Efna-
hagsbandalagið, eins og suma þeirra dreymdi um.
Það hófst viðnám í þrjár aldir gegn erlendu
valdi, þar sem yfirstétt og alþýða oft stóðu sam-
an, þótt hins vegar stéttabaráttan gengi sinn gang:
yfirstétt landsins sölsaði undir sig æ meiri auð
og jók kúgunina og sveitahöfðingjum landsins
tókst með taumlausu afturhaldi sínu að hindra
bæjamyndun á Islandi, þegar sjávarúlvegurinn
átti mesta möguleika á þessum öldum, og seinka
þannig þróun íslands um 300 ár.
Svo öflugt var viðnámið að með drápi ýmissa
slæmra erindreka afturhaldsins og útlends valds
(Lénharðs fógeta, Jóns biskups Gerrekssonar o.l'l.)
gátu íslendingar sér slíkan orðstír erlendis, að
erfitt reyndist danakonungi, að selja öðrum kóng-
um slíkt land (og síðan tókst ekki að selja það
land fyrr en bretar scldu það könum í neyð sinni
1941 — og seldu þó hvað þeir ekki áttu). Og
frelsisskrár islendinga frá þessum öldum (Arnes-
ingaskrár, Áshildarmýrarsamþykkt o.fl.) eru til
fyrirmyndar í frelsisbaráttu þjóðar, gcrólík t .d.
hinum „óuppsegjanlega“ uppgjafasamningi við
breta frá 1961.
íslensk alþýða bjó við þrefalda yfirstéttarkúgun
þessar aldir: veraldlega höfðingjavaldsins, kaþ-
ólska klerkavaldsins og erlendu kúgaranna — og
reyndi auðvitað oft að skýla sér á bak við eitt
valdið gegn öðru. En svo undarlega fóru leikar
að undir lokin varð einmitt fulltrúi harðvítugasta
kúgunarvaldsins af þessum þrem, kaþólska kirkju-
valdsins, leiðtogi síðustu andspyrnunnar, sem ís-
lendingar veittu á þessum öldum.
Lúterskan hóf feril sinn suður í Þýskalandi
sem róttæk uppreisn og bylting gegn drottnun
og arðráni kaþólsku kirkjunnar og jarðeignaaðals,
er að henni stóð. Fyrr en varði var lúterskan
170