Réttur - 01.10.1976, Side 26

var bannað það og flutt að tilhlutun Félags
róttækra háskólastúdenta opinberlega í
Reykjavík (bls. 45—58). Hann tekur undir
í anda með Einari er hann vitnar í „Vær-
ingja":
„Vor þjóð skal ei vinna með vopnanna fjöld,
en með víkingum andans um staði og hirðir".
★
Kristinn Andrésson varð þeirrar gæfu að-
njótandi að sjá þessa drauma sína og óskir
rætast. Island eignaðist ekki aðeins einn snill-
ing á borð við stórskáld heimsþjóðanna —
og ekki aðeins í bókmennmm — heldur
fleiri, þótt einn væri mestur listasmiður, ann-
ar mesti maðurinn. Og alþýðan, sem hann
setti von sína á, hjó þó af sér einn af fjötrum
kapítalismans, fjötur fátæktarinnar. I órofa
samheldni baráttunnar lituðu skáldin hans
Kristins og alþýðan, er hann ann, áratugina
fjórða og fimmta á þessari öld Islands rauða
með sókn sinni: Saman tvinnuðust hörðusm
stéttaátök Islandssögunnar og Salka Valka,
Olafur Kárason og Bjarmr, hvatningarljóð
Jóhannesar, ádeilur Þórbergs. Sósíalisminn
gæddi snilld skáldanna mætti og hreif al-
þýðu til þess stórvirkis, er hún vann á fimmta
áratugnum með skæruhernaði og nýsköpun.
Það er lærdómsríkt fyrir þá ungu í dag
að lesa túlkun Kristins á „Sölku Völku" og
„Sjálfstæðu fólki", nú þegar íslensk borg-
arastétt er að reyna að breiða blæju gleymsk-
unnar yfir hatur sitt á mesm snillingunum
og ofsóknirnar gegn þeim. Það er Kristinn,
sem skapar hjá alþýðunni skilninginn á Hall-
dóri Laxness, þegar rit hans voru bannvara
í bókasöfnum sveitanna og flestra burgeis-
anna, þegar borgaralegir bókaútgefendur
vildu ekki gefa hann út, — höfðu fengið
nóg af þessháttar með „Sjálfstæðu fólki" og
kommúnistarnir mynduðu forlag af fátækt
sinni, svo unt væri að Sagan af Ólafi Kára-
syni sæi heimsins Ijós. Og þá var Halldóri
jafnvel bannað að skoða altaristöflu í gam-
alli sveitakirkju, af því hann hafði „skrifað
svo illa um bændur," — í snjöllusm hetju-
sögu sem ort hefur verið um örlög hins fá-
tæka einyrkja í veröldinni.
Eins og Halldór gerði upp sakirnar við
aldakúgun einyrkjans í „Sjálfstæðu fólki,"
svo gerði Kristinn og reikningsskil við aftur-
haldsöfl þau, er kúguðu og ofsóttu skáldin
þá, í „Grasgarði forheimskunarinnar" (1940
bls. 191—204), öflin, sem síðan ætluðu að
fjötra verkalýðinn með gerðardómslögunum
— og biluðu þá. Smámennin, sem afmrhald-
ið tildraði þá upp til að skyggja á snillingana,
sem það óttaðist og hataði, — (þau lafa sum
uppi enn) — fá í þeirri kjarnyrm ádeilu
Kristins þá útreið, þann dóm, er þau verð-
skulda.
Þessi ár (1939—42) voru eldskírn mann-
dómsins, þegar þeir lítilþægu voru keyptir
fyrir fé og titla valdhafanna, en Joeir, sem
börðust fyrir rétti hins kúgaða, hvort heldur
var í riti eða verki, urðu að þola ofsóknir,
bannfæringar og bönn.
En það var líka sá tími, þegar skáldsnill-
ingurinn storkaði „höfðingjum þjóðarinnar"
og samsinnti draumi Kristins, með þessum
orðum:
„En andi hins fátæka alþýðuskálds, sem
hinir lærðu höfðu að eingu og stórskáldin fyr-
irlim, hefur búið með íslensku þjóðinni í þús-
und ár, í fastilju afdalakotsins, í snauðri ver-
búð undir Jökli, á hákarlaskipi fyrir Norður-
landi eftir að öll mið voru týnd í miðsvetrar-
svartnætti Dumbshafsins, í tötrum flakkarans
sein blundar við hlið fjallasauðarins í víði-
kjörrum heiðanna, í hlekkjum þrælkunarfang-
ans á Brimarhólmi; þessi andi var kvikan í
lífi þjóðarinnar gegnum alla sögnna, og það
er hann, sem hefur gert þetta fátceka eyland
226