Fréttablaðið - 14.03.2009, Blaðsíða 16

16 14. mars 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
Fljótur að gleyma?
Framboð Magnúsar Þórs Hafsteins-
sonar til formennsku í Frjálslynda
flokknum er æði sérstök ákvörðun.
Fyrir það fyrsta metur Magnús það
svo að hann njóti slíks stuðnings í
flokknum að hann geti veitt honum
forystu á landsvísu. Þegar Magnús til-
kynnti um framboð sitt var hins vegar
ekki liðinn nema hálfur annar dagur
frá því að varaformaðurinn sjálfur
beið afhroð í prófkjöri
flokksins í Norðvestur-
kjördæmi og hafnaði
þar í fjórða sæti. Þetta
kallar maður að efl-
ast við mótlætið,
þótt deila megi
um dómgreind-
ina sem að baki
liggur.
Litli hjálpari stingur af
Þar að auki ákveður Magnús að fara
fram gegn vinsælum sitjandi for-
manni, Guðjóni Arnari Kristjánssyni.
Það væri fyrst og fremst kokhreysti
en ekki bara skrítið ef ekki væri fyrir
þá staðreynd að Magnús Þór er í
fullu starfi sem aðstoðarmaður Guð-
jóns á Alþingi og hlítir þar fyrirmæl-
um hans lögum samkvæmt. Ætla
má að andrúmsloftið verði lævi
blandið á skrifstof-
unni hjá þeim
næstu daga
og vikur.
Séra sér að sér
Karl V. Matthíasson, sem kjörinn
var á þing fyrir Samfylkinguna árið
2007, fór aðra leið en Magnús.
Hann bauð sig til dæmis ekki fram
til formennsku í Samfylkingunni
eftir að hafa verið hafnað rækilega í
prófkjöri – jafnvel þótt þar sé nú öllu
meiri spurn eftir formannsefnum en
í Frjálslynda flokknum. Presturinn tók
krók á móti bragði, hafnaði kjósend-
unum sem höfnuðu honum og
hljóp í faðm Guðjóns og Magnús-
ar. Það verður spennandi að sjá
hvort Magnús velur sömu leið og
séra Karl komi til þess að
flokkurinn hafni honum
í annað sinn. Eða hvort
hann þarf þriðju afneitun-
ina til að forða sér í tíma.
stigur@frettabladid.is
Þessi spurning virðist fljótt á litið fjarstæðukennd en við
lifum einfaldlega á fjarstæðu-
kenndum tímum. Í kjölfar heims-
styrjaldarinnar síðari ríkti mik-
ill ótti í Bandaríkjunum vegna
útbreiðslu kommúnismans. Rúss-
ar voru komnir með kjarnorku-
vopn og Maó orðinn formaður í
alþýðulýðveldinu í Kína. Marg-
ir stjórnmálamenn og fjölmiðl-
ungar reyndu að ávinna sér hylli
almennings með því að berjast
hatrammlega gegn kommúnist-
um. Þar eð lítið var um alvöru
kommúnista í Bandaríkjunum,
þurfti einfaldlega að búa þá til.
Fremstur í flokki í þessari „bar-
áttu“ var öldungardeildarþing-
maðurinn Joseph McCarthy.
Hann tók fjölda kunnra einstakl-
inga fyrir í yfirheyrslum, greina-
skrifum og ræðum og vændi alla
miskunnarlaust um kommúnisma.
Hugtakið kommúnisti var víkkað
út að geðþótta ákærendanna.
Hæpnar alhæfingar
Ótta- og spennuþrungið andrýmið
í bandarísku þjóðfélagi á þessum
tíma var mjög móttækilegt fyrir
umræðu sem þessari og margir
af þeim sem urðu fyrir barðinu á
McCarthy biðu þess aldrei bætur.
Sá sem kallaður var kommún-
isti nógu oft af stjórnmálamönn-
um og fjölmiðlum, var einfaldlega
stimplaður kommúnisti af alþjóð
og honum í raun útskúfað úr þjóð-
félaginu. Alhæfingar og sleggju-
dómar voru skilgetið afkvæmi
einsleitrar upplýsingamiðlun-
ar sem skorti í senn hlutlægni
og dýpt. Loks hristu fjölmiðl-
ar þó af sér doðann og tóku að
spyrja gagnrýnna spurninga um
aðferðir McCarthy og hvort hinn
eða þessi væri í raun kommún-
isti. Að lokum sáu allir í gegnum
McCarthy. Fall hans var að sönnu
mikið en hann naut líka mikillar
lýðhylli þegar hæst stóð.
Íslensk þjóð á í miklum erfið-
leikum nú um stundir. Þjóðin er
skuldug og atvinnuleysi blasir
við mörgum. Stjórnvöldum hefur
ekki enn auðnast að skilgreina
orsakir efnahagsvandans og það
hvarflar lítt að stjórnmálamönn-
um og embættismönnum að líta í
eigin barm enda stutt í kosning-
ar. Fjölmiðlar horfa til þess sem
best lætur í eyrum í stað þess að
brjóta málin til mergjar. Í slíku
andrými ábyrgðarleysis og óvissu
kraumar reiði og þjóðin er enn
stödd þar í sorgarferli kreppunn-
ar sem leitað er blóraböggla.
Hin gullna regla réttarríkis-
ins að fólk teljist saklaust þar til
sekt þess er sönnuð, á eðlilega erf-
itt uppdráttar við slíkar aðstæð-
ur. Hið sama gildir um gagnrýna
hugsun sem felst í því að efast um
fullyrðingar annarra – og jafn-
vel sínar eigin ályktanir – að trúa
aldrei í blindni. Það þarf góða
dómgreind og þroska til að taka
ekki þátt í þeirri keðjuverkun við-
tekinna fullyrðinga sem ganga
ómeltar milli manna undir æsi-
legum formerkjum og bjóða upp á
þægilega yfireinföldun á orsaka-
samhengi hlutanna. Ef við höfum
verið blind í trú okkar á enda-
lausar framfarir, hagvöxt og góð-
æri í uppsveiflunni, er ekki síður
ástæða til að vara sig á blindri trú
á gróusögur sem vega að æru heilu
þjóðfélagshópanna. Öll kurl eru
einfaldlega ekki komin til grafar
í rannsókn á orsökum efnahags-
hrunsins á Íslandi. Til þess er
málið allt of víðfeðmt og flókið.
Svonefndir útrásarvíkingar eru
nærtækir blórabögglar. Annar
óvinahópur, sem auðvelt er að
skilgreina, er bankamenn. Enn
er alhæft og allir þeir sem komu
nálægt bönkum og útrás eru nú
úthrópaðir sem „glæpamenn“
og „landráðamenn“. Hugtakið
er víkkað út að geðþótta ákær-
endanna. Ekki er spurt að sekt
og sönnun, en hin tæra spurning
dagsins er „Hvernig getum við
náð peningunum af öllum þessum
stóra hópi glæpamanna sem komu
okkur í þennan vanda?“
Máttur ofurbloggara
Bloggið gerir berserkjum óhróð-
urs enn auðveldara fyrir en á
tímum McCarthy að eyðileggja
mannorð. Þar sjást menn lítt fyrir
og geta í skjóli nafnleyndar ausið
óhróðri yfir nafngreinda einstakl-
inga í boði ofurbloggarans. Ofur-
bloggarinn skrifar eiturpillu og
á örskotsstundu fljúga gífuryrð-
in um netið og millistjórnendur í
bönkum eru skyndilega orðnir að
stórglæpamönnum.
Mér er oft hugsað til Joseph
McCarthy þegar ég horfi á upp-
hrópanir sumra stjórnmálamanna
og fjölmiðlamanna þessa dagana.
Skyldi þeim sem hæst tala núna
einhvern tíma verða hugsað til
hans?
Höfundur er forstjóri Kjalars.
„Kommúnistar“ samtímans?
HJÖRLEIFUR JAKOBSSON
Í DAG | Bankamenn
UMRÆÐAN
Gunnar Tómsson skrifar um efna-
hagsmál
Á morgunfundi Viðskiptaráðs 18. nóv-ember sl. vék formaður bankastjórnar
Seðlabanka Íslands að stjórntækjum bank-
ans til „að halda verðbólgu í skefjum“ og
sagði stýrivexti vera „því sem næst eina
tæki[ð] sem honum var til þess fengið“. Það
er ekki rétt. Annað og öflugra stjórntæki er
heimild hans í 13. gr. seðlabankalaga að setja bönk-
um reglur um gjaldeyrisjöfnuð. Slíkar reglur gegna
lykilhlutverki í virkri peningastjórn í opnu hagkerfi
því innlend eignastaða viðskiptabanka er meiri eða
minni eftir því hvort gjaldeyrisstaða þeirra er nei-
kvæð eða jákvæð. Seðlabankinn hefur hins vegar
kosið að gera heimildina óvirka með glórulausri
útfærslu hennar, sbr. 2. gr. reglu, 4. júní 2008: „Til
gengisbundinna liða í reglum þessum skal telja eign-
ir og skuldir svo og liði utan efnahagsreiknings sem
eru í erlendum gjaldmiðli og liði í íslenskum krón-
um séu þeir með gengisviðmiðun.“ Bankarnir höfðu
sem sé ótakmarkaða heimild til erlendrar lántöku til
að fjármagna gengisbundin krónulán. Undir þetta
rituðu Davíð Oddsson, formaður bankastjórnar, og
Eiríkur Guðnason bankastjóri.
Formaður bankastjórnar sagði reglur um gjald-
eyrisjöfnuð „litlu máli skipta í því sem nú hefur
gerst“ – hruni bankakerfisins. Það er ekki rétt.
Með raunhæfri útfærslu á reglunni hefði
neikvæð gjaldeyrisstaða bankanna í sept-
emberlok 2008 í mesta lagi verið um 100
milljarða í stað 2.843 ma. Gengisbundin
krónulán hefðu verið nær þeirri upphæð í
stað 2.963 ma. (56% af innlendum útlánum
og kröfum bankanna). Fagleg útfærsla regl-
unnar hefði þannig (1) gert stýrivaxtatækið
óþarft, (2) tekið fyrir vaxtamunarviðskipti,
og (3) stemmt stigu við hágengi krónunnar
og meðfylgjandi viðskiptahalla. Í dag hefðu
allar aðstæður þjóðarbúsins því verið ólíkt
betri – og þjóðargjaldþrot ekki í myndinni.
Á fundinum leit formaður bankastjórnar yfir far-
inn veg og nefndi „dæmi um þung aðvörunarorð af
hálfu Seðlabankans“ og „margítrekaða umvöndun
yfir því að bankarnir skyldu vera að lána almenn-
ingi og fyrirtækjum í erlendum gjaldmiðli sem við-
komandi hafði ekki tekjur í. Vissulega komust marg-
ir þannig undan aðgerðum Seðlabankans til að knýja
verðbólguna niður. Þau undanbrögð urðu til þess
að vextir Seðlabankans urðu að vera hærri en ella
og standa lengur hátt. Á þessi aðvörunarorð var lítt
hlustað og því ekki eftir þeim farið. Og enn spyr ég
hvort ekki sé líklegt að það hefði fremur verið gert
ef fjölmiðlar landsins hefðu ekki verið í þeim heljar-
fjötrum sem þeir hafa verið í um alllanga hríð?“
Hver sem ábyrgð Baugsmiðla kann að vera þá
verður þeim ekki kennt um óreiðustjórn íslenzkra
peningamála síðustu árin.
Höfundur er hagfræðingur.
Glórulaus peningastjórn
GUNNAR
TÓMASSON
20%
afsláttur
af öllum vörum
fi mmtudag - sunnudags
Kringlunni • Simi 568 1822 og Smáralind • sími 564 1822
www.polarnopyret.is
F
orseti Alþýðusambandsins lýsti á dögunum vonbrigðum
með viðtal við fulltrúa Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Í því
hafði komið fram að óskýrar áætlanir eru um hvern-
ig koma má landinu úr fjötrum gjaldeyrishafta. Þetta
var réttmæt athugasemd í því ljósi að nú skiptir tvennt
mestu máli: Að varða þær leiðir sem fylgja á til að endurreisa
peningakerfið og ná jöfnuði í ríkisfjármálum.
Væntanlega er ríkisstjórnin búin að greina Alþjóðagjaldeyris-
sjóðnum frá áformum sínum í ríkisfjármálum. Þeim á hins vegar
að halda leyndum þar til eftir kosningar. Það þýðir að kjósendur
eiga ekki kost á að velja leið út úr þeim mikla vanda.
Ríkisstjórnin sýnir aukheldur engan vegvísi í peningamálum.
Þar af leiðir að þjóðin fær ekki að kjósa þar um og veita ríkis-
stjórninni skýrt umboð. Enn sem komið er hefur stjórnarand-
staðan ekki heldur sýnt endurreisnaráætlun. Ríkisstjórnin og
stjórnarandstaðan jóðla um evru og krónu án þess að taka af
skarið. Á meðan sekkur þjóðin dýpra í fenið. Öllum á þó að vera
ljóst að upp úr því kemst hún ekki án skýrrar framtíðarstefnu.
Forsætisráðherra hefur lagt frumvarp til stjórnskipunarlaga
fyrir Alþingi. Þar er ekki að finna heimild sem opnar möguleika
á aðild að Evrópusambandinu. Hitt er verra að í því er ákvæði
sem með rökum hefur verið bent á að beinlínis hindri að Ísland
geti tekið það skref og stefnt óhikað að upptöku evru.
För forsætisráðherra á fund Viðskiptaráðs er lýsandi fyrir stöð-
una. Þar kallar hann á Evrópusambandsaðild. Rakleiðis þaðan
heldur hann á Alþingi. Þar krefst hann þess að stjórnarskránni
verði breytt jafnvel þó að þar með sé settur Þrándur í Götu Evr-
ópusambandsaðildar.
Að verðleikum hefur forsætisráðherra unnið sér traust á mála-
sviði sínu fyrir stefnufestu. Í nýju hlutverki skipar ráðherrann
sér hins vegar á burstina við hliðina á vindhananum. Illa fer á
því. Hlutverk forsætisráðherrans er einfaldlega of stórt til að
eiga þar heima.
Með fullnýttum fiskistofnum leggur sjávarútvegurinn ekki
mikið til hagvaxtar á komandi tíð. Landbúnaðurinn eykur tæp-
lega framleiðslu með því að þjóðin borðar ekki mikið meira en
hún gerir. Báðar þessar atvinnugreinar þurfa á hinn bóginn að
auka framleiðni með færri framleiðslueiningum og færra fólki.
Hagvöxturinn verður að koma frá iðnaði og þjónustu. Þær
atvinnugreinar kalla á opið alþjóðlegt hagkerfi með gjaldgengri
mynt. Að öðrum kosti eiga þær takmarkaða vaxtarmöguleika og
skapa ekki ný störf í þeim mæli sem þörfin krefur. Vandinn er sá
að hvorki ríkisstjórnin né stjórnarandstaðan hafa sýnt þjóðinni
vegvísi að þessu viðskiptalega umhverfi.
Ríkisstjórnarflokkarnir hafa ríflegan meirihluta á Alþingi.
Skoðanakannanir sýna að hann mun fremur styrkjast en hitt.
Þar af leiðir að ekki er verið að kjósa til að gefa öðrum umboð. Á
hinn bóginn þarf að kjósa til þess að gefa fólkinu í landinu kost á
að segja til um hvaða leiðir á að fara. Það fæst ekki.
Forsætisráðherra virðist staðráðinn í því að sýna ekki á spil
ríkisstjórnarinnar, hvorki í peningamálum né ríkisfjármálum.
Stjórnarandstaðan er enn sem komið er í sömu sporum. Bjóði
stjórnmálin ekki upp á skýra vegvísa og trúverðuga framtíðarsýn
á slíkum örlagatímum er verið að svíkja kjósendur.
Stjórnmál án vegvísa og framtíðarsýnar:
Kosningasvik
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871