Morgunblaðið - 29.01.2006, Síða 18

18 SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Alla jafna er fremur skjólgott á Hólumvegna fjallahringsins og Tröllaskag-ans, meira að segja fyrir norðanátt-inni, en þennan vetrardag í janúarer heldur næðingslegt á göngustígn-
um að Auðunarstofu. Þó að hvít breiða sé yfir,
hylur hún ekki söguna, jafnvel steinninn sem
gægist upp úr snjónum við stíginn á sér sögu.
„Þetta er fiskasteinninn; það eina sem eftir er
af hinum forna skóla Jóns Ögmundarsonar.
Skólapiltarnir börðu harðfiskinn sinn á þessum
steini um aldir,“ segir Jón Aðalsteinn Baldvins-
son, vígslubiskup á Hólum.
Fegursta biskupsstofan
Jón Aðalsteinn arkar snjóinn með blaðamanni
upp að voldugu timburhúsi og dregur úr pússi
sínu fornfálegan lykil sem gengur að Auðunar-
stofu, en það er endurgerð húss sem var reist á
þessum stað í kringum 1315 til 1317.
„Húsið er kennt við Auðun rauða kórbróður
frá Niðarósi, sem varð Hólabiskup árið 1313 og
flutti húsið með sér frá Noregi. Það stóð í fimm
hundruð ár og var biskupsstofa í þessum höf-
uðstað norðursins. Þegar þar var komið sögu
árið 1810 var staðurinn kominn í einkaeign. Allt
var í niðurníðslu og ekkert sem benti til að stað-
urinn risi til fyrri vegs. Eigendurnir gripu því
til þess óyndisúrræðis að rífa húsið og selja við-
ina. Hvarf stofunnar er eitt mesta menning-
arslys í seinni tíð.
En séra Bolli Gústavsson vígslubiskup fékk
þá snjöllu hugmynd að endurreisa Auðunarstofu
þegar biskupsstóll var endurheimtur að Hólum
og starfsaðstöðu vantaði fyrir biskupinn. Grafist
var nákvæmlega fyrir um hvernig gamla stofan
var, enda til góðar heimildir, og hefur nýja stof-
an ekki aðeins sama útlit, heldur var hún reist
með sama verklagi og verkfærum. Jafnvel við-
urinn kemur frá svipuðum slóðum í Noregi, en
Hólastaður átti skóg þar á sínum tíma.“
Jón er búinn að koma sér makindalega fyrir
ásamt blaðamanni á skrifstofu sinni í Auðunar-
stofu og lítur ánægður í kringum sig: „Húsið er
aldrei biskup hér en hafði biskupsvald í fjögur
ár, rétt fyrir miðja átjándu öld. Lúðvík beitti
sér fyrir fjársöfnun í Danmörku og Noregi til
að reisa kirkju. Thurah, konunglegi arkitektinn
í Kaupmannahöfn, teiknaði kirkjuna og bar
Gísli Magnússon biskup ábyrgð á framkvæmd-
um.
Eftir að kirkjan var gerð upp í lok síðustu
aldar, þá er hún í upprunalegri mynd og gull-
falleg, full af dýrgripum og kirkjulistmunum,
sem rekja má allt aftur til 13. aldar, eins og kal-
eikana fögru og patínurnar sem þeim fylgja og
talið er að séu frá því um 1280. Þá má nefna
hina miklu altarisbrík og fögru sem Jón biskup
Arason flutti til landsins laust eftir 1520. Að
ógleymdum skírnarsánum sem Guðmundur frá
Bjarnastaðahlíð skar svo listilega út í klébergs-
stein. Kirkjan er því söguleg gersemi og góð
tenging við söguna hér á Hólum. Ekki síst þess
vegna er Hólastaður óviðjafnanlegur og tekur
flestum stöðum fram.“
Endurreisn biskupsstólsins
En Hólar hafa einnig mikla þýðingu fyrir
kirkjustarf dagsins í dag.
„Hér er mikill vaxtarbroddur. Það má segja
að endurreisnin hafi hafist í lok 19. aldar með
Bændaskólanum, merkri stofnun sem borið hef-
ur ávöxt í háskólanum sem hér er. En samhliða
því hófst barátta fyrir endurreisn biskupsstóls-
ins, sem varð að veruleika í lok tuttugustu ald-
ar. Þar hafði Sigurður Guðmundsson vígslu-
biskup frumkvæði þegar hann sótti um stöðu
sóknarprests á Hólum árið 1986 og fékk. Hólar
urðu síðan ekki formlega að biskupssetri að
nýju fyrr en árið 1991. Þannig að staðurinn er
að rísa til þess vegs sem sagan ætlaði honum og
fékk honum og við erum stolt af þeirri framtíð-
arsýn sem við okkur blasir.
Það hefur mikla þýðingu að Hólar skuli vera
orðnir biskupssetur á ný. Það þýðir að hér verð-
ur uppspretta kirkjulegs starfs í Hólastifti, þá
ekki aðeins þess forna, því Austfirðir hafa bæst
við svo og Strandir. Umdæmi stiftisins nær því
vestur frá Ísafjarðardjúpi og austur í Álftafjörð.
Við vinnum markvisst að þessari uppbyggingu
og liður í því er Guðbrandsstofnun, sem sett
hefur verið á laggirnar.
Tækifæri til að byggja upp
Hér á að stofna til menningar- og fræðaset-
urs, sem mun hafa margháttuð áhrif í öllu stift-
inu. Þess vegna erum við að berjast fyrir því að
reisa hús fyrir stofnunina. Kirkjan og Hólaskóli
eiga öflugt samstarf í Guðbrandsstofnun ásamt
Háskóla Íslands. Við eigum vildarvini víða í
samfélaginu sem vilja styrkja okkur, eins og
mun koma fram þegar við ráðumst í þessar
miklu framkvæmdir.“
Jón var áður prestur í tvo áratugi í London.
Hvernig eru Hólar í samanburðinum?
„Ekkert síðri,“ svarar hann og hlær. „Þú sérð
að hér er mikil framrás. Og ég held raunar að
útrásarfyrirtækin muni sjá sér leik á borði að
gera sig gildandi hér ekkert síður en í London.
Og það er ágætt að það komi fram í viðtalinu –
hér er tækifæri til að byggja upp!“
því algjör gersemi sem dregur að sér athygli
fólks og þetta er prýðis vinnustaður – einhver
fegursta biskupsstofa í kristninni!“
Tengingin við söguna
Fólk sem á leið um Hóla getur ekki annað en
fyllst andakt þegar horft er yfir níu hundruð ár,
þar sem margir af atkvæðamestu biskupum og
lærdómsmönnum þjóðarinnar koma við sögu,
merkir viðburðir áttu sér stað, og vettvangur
skapaðist fyrir framfarir í þjóðmálum, menn-
ingu og listum – og síðan er það dómkirkjan!
„Saga Hóla er margslungin,“ segir Jón. „Ís-
landssagan er trúlega hvergi eins áþreifanleg
og hér á Hólum. Ef við tökum gömlu dómkirkj-
una, var hún vígð árið 1763 og er elsta stein-
kirkja landsins. Hún var byggð úr rauðum
sandsteini úr Hólabyrðu og var algjört stórvirki
á þeirri tíð. Þó er hún langminnst þeirra fimm
dómkirkna sem staðið hafa á Hólum. En það
voru hörmungartímar þegar kirkjan reis og
eignir staðarins orðnar arðlausar. Þess vegna
voru engin tök á því að endurreisa gömlu kirkj-
una, sem kennd var við Halldóru dóttur Guð-
brands biskups, en hún hafði veg og vanda af
byggingu hennar árið 1627.
Þá kom til sögunnar Lúðvík Harboe, sem
skildi eftir sig mikla arfleifð á Hólum. Hann var
900 ára afmælishátíð Hóla verður haldin með veglegum hætti á þessu ári
Morgunblaðið/RAX
Íslandssagan hvergi eins
áþreifanleg og á Hólum
Morgunblaðið/RAX
Óvíða á Íslandi verður saga þjóð-
arinnar jafnljóslifandi og á Hólum í
Hjaltadal. Og sagan gegnir lykilhlut-
verki í uppbyggingu og endurreisn
staðarins eins og í ljós kemur á afmæl-
isárinu. Pétur Blöndal ræðir við Jón
Aðalstein Baldvinsson, vígslubiskup,
og Skúla Skúlason, rektor Hólaskóla,
um 900 ára afmælishátíðina, menn-
ingar- og fræðasetrið sem á að rísa,
nýja starfsemi í gömlum húsum, og
margt fleira sem er í bígerð.
Jón Aðalsteinn Baldvinsson vígslubiskup segir að
Guðbrandsstofnun sé mikilvæg í uppbyggingu Hóla.
MIKIÐ verður um dýrðir á 900 ára
afmæli Hóla, sem haldið verður á
þessu ári, og nær afmælisdag-
skráin yfir allt árið með ráð-
stefnum, sýningum, tónleikum og
fjölskrúðugu helgihaldi.
Hólahátíð
Hólahátíð verður hápunkturinn á
afmælisdagskránni, en hún er
verður11. til 13. ágúst. Hún hefst á
föstudagskvöldi með sögusýningu í
Reiðhöllinni. Uppistaðan verður
flutningur karlakórsins Heimis í
Skagafirði á tónlist sem spannar
sögu Hóla í níu aldir og er hún sett
saman af Smára Ólafssyni, sem er
sérfræðingur í kirkjutónlistarsögu.
Þá verða helstu biskupar aldanna
leiddir fram og segja þeir söguna
milli tónlistaratriða, en utan um
það heldur Sveinn Einarsson, fyrr-
verandi þjóðleikhússtjóri.
Á laugardeginum verða farnar
fjórar pílagrímagöngur, þrjár heim
að Hólum yfir Heljardalsheiði,
Hjaltadalsheiði og frá Flugumýri,
svokallaða biskupaleið. Stefnt
verður heim að dómkirkjunni á
Hólum og síðan veittur beini um
kvöldið. Fjórða gangan verður
helgiganga í Gvendarskál í Hóla-
byrðu, sem kennd er við Guðmund
góða. Þar gekk hann til bæna við
mikið altari sem hann helgaði og er
ævinlega sungin messa þar á
Hólahátíð. Síðan verður samkoma í
kirkjunni þegar göngumenn koma
til byggða og grillveisla um kvöldið.
Á laugardeginum verður einnig
opnuð handverkssýning með
vinnustofu Norðmanna og Íslend-
inga, sem sýna tré- og járnsmíði
frá miðöldum svipað því sem finna
má í Auðunarstofu.
Á sunnudeginum verður hátíð-
armessa með fjölmörgum boðs-
gestum og verða í þeim hópi ís-
lenskir sem erlendir biskupar. Síðar
um daginn verður hátíð-
arsamkoma í reiðhöllinni vegna
þess mikla mannfjölda sem gert er
ráð fyrir á staðnum og verður fjöl-
margt á boðstólum. Hægt er að
fylgjast með afmælisdagskránni á
vefsíðunni holar.is.
Önnur dagskrá
Skólaráðstefna verður haldin í
lok apríl þar sem fjallað verður um
stöðu framhalds- og háskólastigs á
Íslandi, sögu, samtíð og framtíð-
arsýn.
Sýning tengd fornleifarann-
sóknum á Hólum verður opnuð í
Safnahúsinu á Sauðárkróki í vor.
Húsasögusýning verður opnuð í
nýja bæ í júní og tjaldasýning í
íþróttasal. Einnig verður haldin al-
þjóðleg ráðstefna um dýrlinga í
júní. Tónleikar verða um hverja
helgi yfir sumarið.
Alþjóðleg ráðstefna forn-
leifafræði verður í ágúst og ráð-
stefna um Arngrím lærða í október.
Dagskrá
afmælishátíðar