Morgunblaðið - 29.01.2006, Page 32

32 SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Þeir eiga að halda áfram, það er þaðeina sem gildir“ segir Ingólfur Sigfús-son fiskeldisfræðingur, sem starfaðhefur við laxeldi Sæsilfurs í Mjóafirði
frá upphafi. „Það er búið að taka okkur fimm
ár að koma þessu eldi á rétt ról og þess vegna
finnst mér mjög hart að þurfa að hætta þessu.
Persónulega hef ég lagt mig allan fram og
margt hefur spilað inn í og gert eldið erfitt.
Menn fóru of geyst af stað, eins og að ætla sér
að setja næstum því tvær milljónir fiska á eina
staðsetningu þar sem eru kannski sextán kvíar
og þurfa setja yfir hundrað þúsund fiska í
hverja kví. Það er ekki raunhæft. Menn lögðu
of mikið undir í byrjun og svo þegar ytri að-
stæður verða erfiðar og áföll eins og seiðaveiki
kemur upp, þá er búið að sóa of miklu. Það var
lán í óláni að innst í firðinum, þar sem eldið
gengur best í dag, komu milljón seiði í stað
þeirra 1.800 þúsunda sem áttu að fara þar í
kvíar.“ Ingólfur segir að eftir fimm ára rann-
sóknir og þróun lausna á m.a. aukningu vaxt-
arhraða og fóðurnýtingu telji hann búið að
vinna bug á öllum helstu vandamálum í eldinu.
„Reynslan hefur nýst okkur og allt byggist á
henni. Við viljum hiklaust leggja að eigendum
Sæsilfurs að endurskoða ákvörðun sína.“
Ingólfur segir vanda Sæsilfurs mega rekja
til þess er upp kom nýrnaveiki í seiðastöðv-
unum Íslandslaxi og Silfurstjörnunni, sem sjá
áttu Sæsilfri fyrir laxaseiðum. Árið 2004 fengu
Mjófirðingar þriðjung þeirra seiða sem til stóð
að setja í kvíar og 2005 komu engin seiði. Þetta
hafi verið mikið áfall og nú blasi við að þau 600
þúsund laxaseiði, sem tiltæk séu, fari til Fær-
eyja en ekki í kvíar í Mjóafirði. Þangað þurfi
að flytja þau í nokkrum ferðum í ferskvatni og
reynsla gefi til kynna að afföll verði mjög mik-
il. „Mér skilst á framkvæmdastjóranum að
þeim finnist ekki svara kostnaði að koma með
þau hingað til að ala upp og framhaldið sé ekki
gott heldur í þessu. Það er lítið af hrognum til
að búa til ný seiði og þeir sjá ekki fram á að
verði nema svipaður skammtur þar næsta ár.
Það er eins og þeir hafi bara gefist upp. Það er
spurning af hverju þeir bíða ekki og sjá, með
allar þær fjárfestingar sem lagðar hafa verið í
þetta. Seiðaflutningur hefur farið handaskolum
hjá þeim og afföll verið of mikil, vandræði hafa
verið með seltumagn í seiðastöðvum og menn
ekki vandað nægjanlega til verka. Í fyrstu hef-
ur Samherji sjálfsagt ætlað sér að græða á
þessu strax frá upphafi og svo komist að því
þetta væri nú kannski ekki svo einfalt í raun-
veruleikanum, að henda bara einhverjum
hundrað þúsund stykkjum í kví og fá upp úr
því fleiri hundruð tonn af fiski. Það er ekki
raunhæft. En vel er hægt að láta þetta bera
sig og græða ágætis pening á því. “
Ingólfur segir hundruð milljóna króna liggja
í seiðum, kvíum og búnaði í Mjóafirði. Engin
von sé til að Mjófirðingar geti haldið áfram á
eigin spýtur en spurning hvort fyrirtæki eins
og HB Grandi vilji koma að málum. Þeir séu
með eldi í Berufirði, hafi farið hægar í sakirnar
og hafi kannski meira þanþol. Þá sé þorskeldi
ekki raunhæfur kostur fyrir Mjófirðinga, því
rannsóknir séu allt of skammt á veg komnar til
að byggja megi á slíku eldi.
„Þeir eiga að
halda áfram“
Morgunblaðið/Steinunn Ásmundsdóttir
Telur rétt að halda áfram. Ingólfur Sigfússon fiski-
fræðingur á leið að kvíunum í Ekru, ásamt Erlendi
Jóhannssyni við stýrið.
hún hugsanlega eykur bolfiskvinnslu á móti því þegar laxaslátrun hættir,
sem gerist þó ekki fyrr en 2008.“ Um hvort Samherji verði krafinn um mót-
vægisaðgerðir líkt og gerðist á Stöðvarfirði þegar fyrirtækið hætti vinnslu
þar, segir Smári það verða rætt við forsvarsmenn Samherja. „Það er full
ástæða til að hafa áhyggjur. Þetta var atvinnugrein sem menn bundu mikl-
ar vonir við.“ Jón Einar Marteinsson, framkvæmdastjóri Fjarðanets hf.,
sem rekur m.a. þvottastöð vegna fiskeldispoka á Reyðarfirði, segir lokun
Sæsilfurs munu hafa mikil áhrif á rekstur Þvottastöðvarinnar og þau komi
fram á næstu mánuðum.
„Við þurfum að skoða hvort við höldum áfram
rekstri stöðvarinnar. Fjárfesting í henni var á milli
60 og 70 milljónir króna, verkefnin eru bundin við
fiskeldið og við höfum haft tvo menn í vinnu. Ef til þess kemur að rekstur-
inn hætti missa mennirnir þó ekki vinnuna, við höfum vinnu fyrir þá á öðr-
um af okkar starfsstöðvum.“ Fjarðanet hefur framleitt alla fiskeldispoka
fyrir Sæsilfur í Mjóafirði. Hafnfirska fyrirtækið Tempra setti upp starfs-
stöð í Fjarðabyggð vegna fiskeldisins og hefur framleitt frauðplastkassa
undir ferskfisk til útflutnings. „Lokun Sæsilfurs gæti verið dauðadómur yf-
ir starfsstöð okkar fyrir austan“ segir Páll Sigvaldason, framkvæmda-
stjóri. Einn maður hefur unnið við framleiðsluna. „Við getum nýtt tæki og
tól annars staðar og leigjum húsnæði undir framleiðsluna. Það var alltaf
vitað að þetta gæti farið á hvorn veginn sem væri, en menn voru mjög
bjartsýnir eftir því sem vaxtarhraði jókst og unnið var gríðarlegt þrekvirki
í stofnbótum á þessum fiski og það hefði aldrei verið hægt nema vegna þess
að menn fóru í annan fisk en íslenskan eins og frægt er orðið.“
V
ilhjálmur Hjálmarsson frá Brekku í Mjóafirði, fyrrum ráðherra
og alþingismaður, segir ákvörðun Samherja afar slæma nið-
urstöðu fyrir Mjófirðinga. Þarna sé mönnum sagt upp sem hafa
fasta búsetu á staðnum. Miklar fjárfestingar hafi verið í sjó en
engar á landi, Hafnarsjóður Fjarðabyggðar hafi rokið til og
byggt upp höfn. Nú sé þetta allt glatað ef fram fer sem horfi.
Viðmælendur Morgunblaðsins innan verkalýðsforystunnar eystra segja
dómgreindarskort hjá eigendum Sæsilfurs að byrja á að segja upp fjöl-
skyldumönnum sem flust hafi með fjölskyldur sínar
til Mjóafjarðar vegna vinnu við eldið. „Það er spurn-
ing hver siðferðileg og samfélagsleg ábyrgð fyrir-
tækisins er þegar settur er upp atvinnurekstur á
litlum stað eins og Mjóafirði, fólk flytur þangað í kjölfarið og fjárfestir í
húsnæði. Mjóifjörður er sérstakur partur af Íslandi vegna þess að þó þetta
sé hér á Mið-Austurlandi, með kraftmikla bæi hægri og vinstri, er þetta
fólk í algerri einangrun. Hvort einhverjir tveir bændur halda áfram að lafa
þarna eða trillukarl, það getur vel verið, en þetta er vanhugsað af fyrir-
tækinu, sérstaklega af því að þetta eru engin smáfyrirtæki sem standa að
því heldur tveir risarnir í útgerðarbransanum.“
„Þetta eru mikil vonbrigði,“ segir Smári Geirsson, forseti bæjarstjórnar
Fjarðabyggðar. „Menn munu ræða þetta við forsvarsmenn fyrirtækisins og
komast að raun um það hvað þarna er á seyði. Auðvitað verður rætt hvort
einhverjir möguleikar séu á því að þessi afstaða breytist. Málið er ekki að-
eins Mjófirðinga, heldur er einnig um að ræða á annan tug ársverka sem
tengd eru laxaslátruninni. Spurning er hvað Síldarvinnslan gerir, hvort
Slæm niðurstaða

undir lok, að þetta sé náðarhöggið“
segir Sigfús. „Ég ætla ekki að verða
hér aleinn eftir, það er alveg á hreinu.
Hins vegar er eldið nú ekki slegið af
fyrr en 2008. Það getur allt gerst. Það
má semja um ýmislegt á þessum tíma.
En Samherji græðir ekki á þessu
núna og hefur auðvitað fullt leyfi til að
hætta þessu, það er ekkert við því að
segja.“Jóhanna segist hafa búið í
Mjóafirði í fjörutíu ár og skipst hafi á
skin og skúrir á þeim tíma. „Stundum
hefur manni nú ekki fundist neitt
framundan á þessum árum. Það er
samt svo skrýtið að það er eins og allt-
af hafi ræst úr því. Vissulega hefur
maður haft meiri væntingar núna
heldu r en nokkurn tíma áður, ekki
síst af því að börnin okkar eru hérna.
Það er ekki gott að segja hvað gerist.
Þau hafa svo sem engan áhuga á að
fara héðan, en eitthvað verður fólk að
hafa að gera.“
„Ég veit ekki hvort hægt er að
leysa þetta með einhvers konar þrýst-
ingi,“ bætir Sigfús við. „Kannski er
hægt að fá einhverja fleiri eða aðra til
að koma að málinu. Þetta hlýtur að
vera alveg ofboðslegur kostnaður ef
þeir ætla að flytja þetta allt burt. Og
fjárfestingarnar í Fjarðabyggð eru
miklar, hundruð milljóna króna í slát-
urhúsi, laxatanki, þvottastöð fyrir kví-
arnar á Reyðarfirði og plastkassa-
verksmiðju. Tækin í sambandi við
slátrunina nýtast vart í annað. En
kannski má nýta húsin eitthvað.“
Stundum staðið naumt
Mest bjó af fólki í Mjóafirði, rúm-
lega 400 manns, um aldamótin 1900. Í
kringum 1950 fluttu flestir á brott.
Þau Sigfús og Jóhanna segja ástæður
þess m.a. vera þær að fólkið sem bjó
þar hafi verið orðið fullorðið og börnin
hafi verið að fara. Menn sem fóru burt
á vertíðir, jafnvel suður með sjó, gáf-
ust upp á að vera langdvölum að
heiman. „1880 voru Norðmenn með
síldarsöltun og heilmikla síldveiði í
Mjóafirði og stóð það framundir alda-
mótin nítjánhundruð,“ rekur Sigfús
um sögu fjarðarins. „Þá komu Norð-
menn með hvalveiðina og hvalstöð og
var það í tólf ár en kláraðist alveg upp
úr því. Svo komu kreppuárin og voru
framundir seinni heimsstyrjöld þegar
fór að réttast úr kútnum og þá fór
fólkinu á landsbyggðinni að fækka
verulega. Síðan var voðalega lélegt
hér alveg fram undir 1965, þegar
komu hér menn og reistu söltunar-
stöð og fóru að salta síld. Það var
meira að segja búið að festa kaup á lít-
illi bræðslu úti í Svíþjóð sem átti að
setja upp hér, en þá hvarf allt í einu
síldin. Þá var það búið. Það sem eftir
stóð var Sólbrekka og úr henni voru
gerð skóli og gistiaðstaða fyrir ferða-
fólk, sem og skólastjóraíbúð. Svo kom
laxinn, sé sagan tekin í stórum stökk-
um, og þá nýttust gistiaðstaðan og
mötuneytið fyrir það. Þar hafa starfs-
mennirnir búið og borðað í mötuneyt-
inu. Þegar húsnæði fór að vanta
byggði sveitarfélagið svo þrjú hús í
tengslum við eldið á fjórum árum.
Höfnin var einnig stækkuð og endur-
byggð á kostnað Hafnarsamlags
Fjarðabyggðar, sem við erum aðilar
að.“
Húsin þrjú kostuðu hreppinn yfir
fjörutíu milljónir króna auk ýmiss
aukakostnaðar sem fylgt hefur fleira
fólki og meiri umsvifum. Hreppurinn
hefur á milli 15 og 17 milljónir í
tekjur, skatttekjur hafa þrefaldast
með tilkomu Sæsilfurs og að auki
koma inn einhverjar leigutekjur fyrir
húsakost. Fram til þess að húsin þrjú
voru byggð hafði hreppurinn ekki
verið skuldsettur, en það hefur
breyst.
„Samherji er með heilt byggðarlag
í greipum sér,“ segir Sigfús. „Fram-
kvæmdastjórinn, Simin Pauli, sagði
fyrir jólin að þetta gengi vel og að ef
ekkert kæmi upp á yrði fyrirtækið ef
til vill í plús eftir slátrun í ár. Þegar
fyrirséð var að seiðin kæmu ekki kom
framkvæmdastjóri Sæsilfurs hingað
síðastliðið sumar, ansi brattur, og
sagði að menn væru ekkert að hætta
þessu eða gefast upp. Hann sagði nóg
vera að gera og að ég gæti treyst því
að Samherji væri ekkert að hætta.
Svo dúkkaði hann hér upp á miðviku-
dagskvöldið og sagði mér að þeir
væru að hætta, sló þann varnagla að
ef fiskurinn sem á að slátra hér bráð-
um kæmi mjög vel út væri ekki loku
fyrir það skotið að þeir héldu áfram.
Það hefur sjálfsagt bara verið til að
hugga okkur. Það er ekkert að marka
þetta.“