Morgunblaðið - 29.01.2006, Page 36

36 SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Lauk síðasta pistli mínum með því aðvísa rétt aðeins til dáðrekkis kven-þjóðarinnar og forsetakosninganna íChile. Sigur sósíalistans og trúleys-
ingjans Michele Bachelet á auðkýfingnum Seb-
astian Piñera var í meira lagi athyglisverður,
einkum sökum þess að ekki varð betur séð en
frambjóðendurnir væru hnífjafnir í skoðana-
könnunum þremur eða fjórum vikum fyrir
kosningar. En þá yfir lauk hafði Bachelet vinn-
inginn með meiri mun en nokkur frambjóðandi
frá falli herforingjastjórnarinnar, og þrátt fyrir
að bæði kaþólska kirkjan og fjármagnið stæði
þétt að baki keppinautnum sem til viðbótar
hafði til að bera mikinn þokka og flutti mál sitt
af prúðmennsku og áberandi sannfæringar-
krafti. En það var fólkið sem kaus Bachelet,
hún hafði þjóðarsálina og hin skapandi öfl sem
lágu ekki á liði sínu með sér, og hér hefur mun-
að um framlag þjóðlagasöngkonunnar Isabel,
dóttur goðsögunnar Violetu Parra, og félaga
hennar. Þessi Parra-fjölskylda skipar alveg
sérstakan sess í seinni tíma menningarsögu
Chile og þannig mun hinn aldni Nicanor Parra
(f. 1914) hafa verið orðaður við Nóbelsverð-
launin fyrir ljóð sín og þó frekar andljóð sem
sumum þykja jafnvel ekki ómerkari en margt
sem Mistral og Neruda létu eftir sig.
Starfssvið forseta Chile er á svipuðum nót-
um og í Bandaríkjunum, þar af leiðandi mikið í
húfi, um leið mikill hiti í kosningunum eins og
þar. Í þessu tilviki var það grasrótin sem
flykkti sér um Bachelet, sem er umhverfis-
sinni, hafði hin mýkri gildi og græna byltingu á
stefnuskrá sinni. Ekki vanþörf á þar sem hin
hörðu gildi erlendra stórfyrirtækja og einka-
væðing hafa leikið landið grátt og borið með
sér mengun og óþrif sem eru sívaxandi vanda-
mál. Af vissum öflum hér á landi væri Bachelet
vafalítið úthrópuð ofverndunarsinni jafnframt
titluð fleiri báglegum nafngiftum, en að því
kemur óhjákvæmilega að við þurfum að kljást
við sömu vandamál ef heldur fram sem horfir.
Síðla dags rétt fyrir kosningar var ég stadd-
ur aleinn á Armas-torgi í Santiago og fékk þá
hugmynd að skoða mig um enn vestar og kom
þá í alveg nýjan borgarhluta hvar fyrir var gíf-
urlegur mannfjöldi líkt og á breiðgötum New
York þá mest er um að vera. Þar mátti sjá
uppákomur ýmiss konar og sums staðar veif-
uðu menn myndum af frambjóðendunum og
var áberandi að áhangendur Piñera höfðu sig
meira í frammi enda kominn í minnihluta í
skoðanakönnunum. Þetta áberandi fínt borg-
arhverfi með mörgum sallafínum kaffihúsum,
þó einungis fyrir skyndisopa, bara stæði við
flott, vel hönnuð og aflöng borð en hvergi sæti,
gjarnan holdfríð fljóð við afgreiðslu. Kominn
aftur til Viña horfði ég svo á kosningaúrslitin í
sjónvarpinu á sunnudagskvöldi. Reyndist mik-
ilsháttar sjó að fylgjast með hinum mikla og
einlæga fögnuði sem braust út í Santiago og
Antofagasta þegar ljóst var að Bachelet hafði
sigrað, og gat maður ómögulega annað en látið
hrífast með. Piñera stóð sig karlmannlega þeg-
ar hann viðurkenndi ósigurinn og hélt firna-
langa tölu svo naumast var maðurinn af baki
dottinn.
Þótt misskipting sé öllu meiri og fátæktsýnilegri ásamt meðfylgjandi betli ogfjölmörgum klækjum og sniðugheit-um einstakra til að verða sér úti um
peninga er í raun furðumargt líkt með Chile og
Íslandi. Báðar þjóðirnar til skamms tíma mjög
einangraðar, önnur langt úti á Ballarhafi en
hina skilur Andesfjallaraninn heila 4.000 kíló-
metra frá öðrum löndum álfunnar, sums staðar
rís hann meira en 6.000 metra yfir sjávarmál og
víðast nær ókleifur. Í báðum tilvikum rufu
skipaferðir einangrun og þarnæst flugið, vega-
samband komst að vísu á milli Santiago og
Buenos Aires, en svo hlykkjótt að í samanburði
voru Kambarnir þegar þeir voru erfiðastir sem
flatlendi, og einn hæsti ef ekki hæsti fjallaveg-
ur Evrópu, Gross Glockner í austurrísku Ölp-
unum, trúlega mun viðráðanlegri. Þá er hætta
á ef eitthvað kemur fyrir á leiðinni að menn
frjósi í hel, raunar ekki langt síðan herflokkur á
æfingu varð slíkum örlögum að bráð. Sonur
minn, sem fyrir nokkrum árum fór í stjörnu-
skoðunarferð rúma 2000 metra upp í Andes-
fjöllin, segist aldrei gangast undir slíka raun
aftur. Þetta er þannig eitt af því sem menn láta
sér detta í hug að gera einu sinni, eins og til að
mynda að ganga upp alla stigana í Kirkju
Frelsarans á Amager, kominn niður heitir
margur sér að gera slíkt ekki öðru sinni.
Bæði löndin rík að náttúrugæðum og hér
hefur Chile vinninginn því að auk ómældrar
orku í iðrum jarðar er gróðursæld víða mikil,
jarðmöttullinn frjósamur og gjöfull. Þaðan
koma og bestu vín álfunnar sem landsmenn
hafa góðar tekjur af ekki síður en gulli, kopar,
nítrati og öðrum verðmætum málmum og efna-
samböndum. Þá má ekki gleyma fiskimiðunum
í hafinu, laxeldi né hinum mörgu baðströndum.
Viña del Mar, Vínbjargið við hafið, er sér á báti
þar sem einnig er um borg að ræða sem býður
upp á frábæran arkitektúr og nokkur söfn.
Húsagerðarlistin heldur áfram í Renace, fram-
lengingu Vina lengst við enda lónsins, byggðin
liggur hærra og slær öllu við um fjölþætt og
ævintýraleg hótel og í björgin ofan hennar gæti
nafngiftin Viña del Mar verið sótt. Þá skiptir
fljótið Marga Marga borginni, einkum til frá-
sagnar að í því mun hafa fundist gull! Báðar
þjóðirnar hafa af lítilli fyrirhyggju ausið upp úr
hafinu sem um ótæmandi auðlindir væri að
ræða og einkum er ástandið slæmt í Norður-
Chile þar sem grípa hefur þurft til róttækra
ráðstafana. Þá ber á frumstæðum hugsunar-
hætti hjá báðum þjóðunum og tilhneigingar til
bruðls og rangsnúins verðmætamats og ekki
laust við að dömurnar renni hýru auga til út-
lendinga einkum séu þeir ljósir eða blakkir yf-
irlitum. En að þeir í Chile skuli hafa slíka yf-
irburði yfir okkur í nútíma arkitektúr má rekja
til þess að húsameistararnir hafi meiri skilning
á þýðingu eldri gilda og staðbundnum um-
hverfisþáttum. Frá fyrri tíð var og er ennþá til
mikið af fallegum húsum, einkum þeim sem
innflytjendur frá Evrópu, helst Þýskalandi,
byggðu, og kauphöllin gamla í Santiago ber
sterk evrópsk einkenni frá tíma barokksins.
Annað líkt með þjóðunum er nánasar-semi hins opinbera við listir og lista-söfn og hér hafa einkaaðilar ekkistyrkt skapandi athafnir í sama mæli
og víða gerist, má þó vera skiljanlegt í ljósi
stjórnarfarsins á síðustu öldum ásamt erlend-
um yfirráðum. Til að mynda er aðkoman í
mörgum safnanna í Chile næsta ömurleg og
allri kynningu mjög ábótavant eins og áður
hermir. Þá er næstum jafn erfitt að gera sér
grein fyrir stöðu myndlistar í Chile í Bella
Arte, Listasafninu í Santiago, og stöðu ís-
lenskrar listar á Listasafni Íslands. Þekkingu
almennings á sjónmenntum er takmörkuð og
fólk kaupir frekar myndefni og/eða frásögn en
málverk, innri lífæðar listaverka þeim lokuð
bók. Það sagði okkur listakona nokkur, Paulete
að nafni, sem við hittum á krá við höfnina í
Valparaiso, að 90% almennings keyptu götu-
list, en hvað hin 10% snerti réði klíkuskapur
frama myndlistarmanna, nokkrir væru í sviðs-
ljósinu en fleiri settir hjá. Tveir málarar teljast
bera höfuð og herðar yfir aðra og hafa báðir
sótt frama sinn til útlandsins. Skal fyrstan
nefna Roberto Matta, sem fann sinn eigin stíl
sem er eins konar sambland af abstrakt og hjá-
stefnu, og þarnæst Claudio Bravo, sem málar í
stíl ofurraunsæis, þó án þess að styðjast við
ljósmyndir, og mun ég kynna þá báða á næst-
unni.
Það er meira en athyglisvert að þrátt fyrir að
bókabúðir séu lítið áberandi og þær flestar litl-
ar státar Chile af tveimur og hérumbil þremur
nóbelshöfundum, sem undirstrikar rækilega að
gæði eru eitt en magn annað. Til sanns vegar
má færa að það er gríðarleg lifun og hún eftir
því lærdómsrík að koma á þessar slóðir, Róm-
anska Ameríka alveg sérstakt fyrirbæri á
hnettinum. Menning hennar og arfleifð um-
heiminum stöðugt ljósari og meira umhugsun-
arefni eftir því sem hátækninni tekst að draga
fleiri tjöld frá fortíðinni. Svo er það ekki einasta
sorgarsaga hvernig farið hefur verið með alla
þessa frjósömu heimsálfu, sem með regnskóg-
um sínum er lífæð heimsbyggðarinnar, heldur
einnig menningararfleifð, óhemju ríkidæmi
flutt til Evrópu en græðgin samt svo mikil að
meira kann að liggja á hafsbotni.
Einstakt að hafa fengið tækifæri til aðheimsækja öll þrjú húsin sem hiðmikla skáld og þjóðhetja Pablo Ne-ruda byggði og setja sig inn í dag-
legt líf hans og umhverfi, einkum magnað að
koma í draumahúsið við Isla Nera. Neruda var
afar sterkur og litríkur persónuleiki sem rækt-
aði öðru fremur geð heimahaga í ljóðum sínum
eins og allir sannir listamenn. Var maður gleði
og alvöru, dálítið sérvitur og þannig hélt hann
því staðfastlega fram að vatn bragðaðist betur í
lituðum glösum, hafði sinn háttinn á við ljóða-
gerðina, notaðist aldrei við ritvél, lét sér nægja
blýant, pennastöng og grænt blek og var alltaf
með græna blekbyttu í farteskinu.
– Minnist þess að níu ára sonardóttir mín var
alveg heilluð og sagði: „Afi, þetta var aldeilis
gaman.“ Um leið kemur heimsþorpið og sam-
hæfing náms upp í huga mér. Er kvöldaði vor-
um við að snæðingi á veitingastað við strönd-
ina. Þá bar að fjórtán ára hálfíslenska hnátu
sem tyllti sér hjá okkur. Þegar hún heyrði
nafnið Isla Nera var hún alveg gáttuð og spurði
hvað það nú væri, við sögðum það heiti á
ströndinni neðan draumahúss Pablos Neruda,
og þá hrökk út úr henni: „Hvaða kall var nú
það?“
Fjörutíu dagar í Chile
SJÓNSPEGILL
BRAGI ÁSGEIRSSON
Ljósmynd/ Símon Bragason
Pistilhöfundur við gröf Pablo Neruda og þriðju eiginkonu hans, Matilde Urrutia, Isla Nera.
Ljósmynd/ Bragi Ásgeirsson
Skáldlegar formanir hafs og hauðurs, Isla Nera.
Allt um íþróttir
helgarinnar