Morgunblaðið - 31.01.2006, Blaðsíða 21
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 31. JANÚAR 2006 21
MENNING
Það verður æ sjaldgæfara aðá mannamótum sé efnt tilalmenns söngs. Þessari
fullyrðingu er slegið hér fram
ábyrgðarlaust, en í óformlegu
spjalli við vini og kunningja og af
reynslu bendir flest til þess að
hún sé því miður sönn.
Þá sjaldan að sungið er á
mannamótum verður það æ al-
gengara að heyra að fólk kann
ekki lengur texta að algengustu
lögum, og skrönglast í gegnum
þau í mesta basli og leikrænum
tilþrifum, til að upp um kunn-
áttuleysið komist ekki. Algeng-
ustu lögum – við skulum segja
lögum sem hvert mannsbarn
kunni fyrir um þrjátíu árum.
Kannski er það goðgá að ætla að
lög sem voru sungin í mínu ung-
dæmi lifi um eilífð, en hvaða lög
hafa komið í staðinn? Engin!
Ég hef það á tilfinningunni að
hefð, sem varð til á 19. öld og
reis hátt með ungmennafélags-
andanum í byrjun þeirrar 20., sé
að líða undir lok. Ef til vill er
skýringin sú, að fólk finnur ekki
til þeirrar sameignar sem fólk
áður fyrr átti í lögum sem allir
kunnu. Önnur skýring er örugg-
lega sú, að miklu minna er sungið
með börnum en áður var gert. Þó
held ég að leikskólar standi al-
mennt vel að söngiðkun sinna
nemenda, en um leið og í grunn-
skóla er komið, dalar almenn
söngiðkun illu heilli. Kórstarf
nýtur vinsælda, og margir kunna
að fá útrás fyrir söngþörfina á
slíkum vettvangi. Það kemur þó
ekki í staðinn fyrir gleðina sem
fylgir almenna söngnum, þar sem
allir eru með burtséð frá hæfi-
leikum, söngrödd og öðru. Músík-
neysla fólks ef svo má kalla það,
hefur líka breyst gríðarlega síð-
ustu ár með nýrri tækni; músík-
upplifun felst mun meira í
hlustun í dag, heldur en á beinni
iðkun. Það er ekki allskostar
gott, þótt fagna megi því að tón-
list sé almennt aðgengilegri þeim
sem á hana vilja hlusta. Það jafn-
ast ekkert á við að „gera sjálfur“.
Svo virðist líka almennum óform-
legum heimsóknum fólks hvað til
annars stöðugt fækka og fólk
hittist sjaldnar gagngert til þess
að kankast á og hlæja.
Skítt ef þessi hefð deyr út. Ef
hún á að lifa, er ljóst að það þarf
að endurnýja söngvana í sameig-
inlegu alþýðusöngvasafni þjóð-
arinnar og bæta við lögum sem
orðið hafa til síðustu áratugi. En
það þarf líka að minna á að það
er góð aðferð við að rækta sam-
veruna og njóta samvista, að
syngja saman – hvað svo sem
sungið er. Söngur er ekki bara
fyrir „efnilega“ og „raddgóða“ –
hann er fyrir hvern sem er. KK
og Maggi Eiríks unnu þarft verk
með því að minna á rútubíla-
söngvana, og margir þeirra henta
vel til samsöngs á hvers konar
mannamótum. Ættjarðarlögin eru
mörg hver sígild, og nátt-
úruljóðin sem við eigum í tuga-
tali. Svo er það allt hitt – öll þau
ósköp sem samin eru af indælli
og söngvænni tónlist. Það er bara
að telja í og brýna svo raust-
ina …
’Það þarf líka að minna áað það er góð aðferð við
að rækta samveruna og
njóta samvista, að syngja
saman.‘
begga@mbl.is
AF LISTUM
Bergþóra Jónsdóttir
Morgunblaðið/Ásdís
Við göngum mót hækkandi sól, sól, sól …
Hin gömlu kynni
ÞESSA dagana eru 250 ár frá fæð-
ingu Mozarts og er af því tilefni
fagnað um allan heim. Sinfón-
íuhljómsveit Norðurlands tók þátt í
veraldartónveislunni með þessum
tónleikum og má segja að fulltrúi af-
mælisbarnsins síunga hafi verið óbó-
konsertinn en þó svignaði veislu-
borðið mest af hinum makalausu
tónaréttum úr eldhúsi Jóhannesar
Brahms, þar sem sinfónía hans nr. 1
var á borð borin.
Óbókonsertinn var á huldu í ein
170 ár og uppgötvaðist um 1950 og að
Mozart hafði aldrei þessu vant átt í
erfiðleikum með að ljúka samningu
annars af tveimur pöntuðum flautu-
konsertum og hafi stytt sér leið með
því að taka óbókonsert sinn í C-dúr
og tónflytja hann í D-dúr þar sem
hann hefur verið mikið fluttur með
heitinu KV 314. Óbókonsertinn hafði
þegar notið mikilla vinsælda um 1780
og m.a. í Mannheim, háborg hljóm-
sveitanna þá.
Allavega hljómaði óbókonsertinn
mjög sannfærandi í túlkun Sinfón-
íuhljómsveitarinnar og Daða, undir
stjórn Guðmundar Óla. Verkið er
kröfuhart á óbóeinleikinn og fer upp
á efstu tóna, en tæknileg vandamál
reyndust Daða auðleysanleg og túlk-
aði hann konsertinn af miklu öryggi
og næmi. Einstaklega áhrifamikil er
smálenging á upphafstónum aðalstefs
rondo-þáttar nr. 3, en þar var sam-
band hljómsveitarstjóra og einleikara
framúrskarandi. Daði lék ein-
leikskadensur í köflunum þremur,
sem kennari hans, hinn gengni enski
óbósnillingur Sydney Sutcliffe samdi.
Þessar kadensur veita verkinu meiri
dýpt. Eins og með mörg verk Moz-
arts er stutt á milli grallarans og al-
vörumannsins og styrktu kadens-
urnar framsögn alvörumannsins.
Glerárkirkja er gædd miklum end-
urhljómi, sem kom flutningi á
Brahms-sinfóníunni mjög til góða, en
var Mozart óhagstæðari. Þannig varð
bassinn í Mozart stundum of sterkur í
mínum eyrum og sum tónstigahlaup
hljómsveitar þámuð.
Sjálfsagt er vart hægt að hugsa sér
meiri andstæður í tónsmíða-
vinnubrögðum en á milli Mozarts og
Brahms. Hjá Mozart virtust verkin
oft flæða í gegnum hugann eins og
lækur í vorleysingum og stundum í
þeim mæli að erfitt var að hafa undan
við að festa flóðið á nótnablað. Hjá
Brahms var hugarflæðið nóg, en lítið
brot af því var sett á blað og síðan röt-
uðu mörg þeirra blaða í ruslakörfuna.
Örugglega þætti okkur í dag mikið
varið í sumt af því sem meistarinn
henti.
Þrátt fyrir það að margir vinir,
m.a. Schumann, hvettu Brahms tví-
tugan til að semja sinfóníu, þá liðu
tuttugu ár þangað til fyrstu sin-
fóníunni af fjórum var lokið. Hann
bar því m.a. við að erfitt væri að
semja sinfóníu og heyra stöðugt ris-
ann Beethoven ganga fyrir aftan sig,
en þar voru Brahms hugstæð áhrifin
sem níunda sinfónían hafði á hann.
En með sinfóníu nr. 1 slær hann
samt það nýjan tón að sinfóníuheim-
urinn varð aldrei samur eftir.
Og enn flæðir þessi sinfónía yfir
mann og streymir inn í allar flóðgátt-
ir.
Þessi endalausu púlsslög pákunnar
með smástígum tónaröðum sem vísa
upp til ljóssins og niður í heitt myrkr-
ið.
Svona er hægt að telja upp: pákus-
lögin í lok fyrsta þáttar eins og ör-
lagaslögin í fimmtu sinfóníu Beethov-
ens, hækkun tóntegunda um stóra
þríund milli kafla úr c-moll í E-dúr í
As-dúr í c-moll, svo ekki sé talað um
litauðgina og litlu einföldu bygging-
arsteinana sem raðast saman í ein-
faldleika upp í það að verða glæsihöll.
Verkið gerir gríðarlegar kröfur til
hljóðfæraleikaranna og hafa hornin,
sellóið og tréblásturshljóðfætin oft
mjög vandasama einleikshluta. Horn-
in eru þar í sérhlutverki og var horna-
kórinn í lokakafla hreinn og fallega
hljómandi, sem var svo undirstrikuð
með snilldarbragði Brahms að spara
básúnurnar fram að þeim stað. Sin-
fónían stefnir allan tímann að sama
marki og eftir að níundusinfóníulíka
stefið hefur verið leikið sundur og
saman kemur málmblásarakórallinn
og kórónar sköpunarverkið.
Svona verk, vel æfð og stjórnað,
hleypa eldmóði í flytjendur, svo þeir
fara nánast fram úr sjálfum sér, það
gerðist hér.
Nú á Sinfóníuhljómsveit Norður-
lands eftir að flytja þriðju sinfóníu
Brahms og vonandi verður það sem
fyrst.
Veisluborðið
svignaði
TÓNLIST
Glerárkirkja, Akureyri
Óbókonsert í C-dúr eftir Mozart og Sin-
fónía nr. 1 í c-moll eftir Johannes Brahms.
Flytjendur: Sinfóníuhljómsveit Norður-
lands, einleikari á óbó, Daði Kolbeinsson.
Stjórnandi: Guðmundur Óli Guðmunds-
son. Sunnudagurinn 29. janúar kl. 16.
Sinfóníutónleikar
Jón Hlöðver Áskelsson
JENNY Lind er vafalítið ein mesta
goðsögn söngsögunnar. Hún hafði
svo fagra rödd að fólk féll í stafi og
komst við af hrifningu, og söng trill-
ur og söngflúr svo listilega vel að
fyrir vikið fékk hún viðurnefnið næt-
urgalinn. Hún var elskuð og dáð, og
tónskáldin kepptust um að semja
fyrir hana – jafnvel heilu óperu-
hlutverkin. Meðal vina hennar voru
margir þeir listamenn sem mestrar
hylli nutu á 19. öld, þar á meðal
Schumannhjónin, Verdi, Mendels-
sohn og H.C. Andersen.
Í kvöld verða tónleikar í Salnum,
þar sem Sólrún Bragadóttir sópr-
ansöngkona og Thomas Lander
baríton syngja lög og óperuaríur
sem tengjast ferli Jennýjar, en Anna
Guðný Guðmundsdóttir leikur með
þeim á píanó.
Vinátta Jennýjar Lind og H.C.
Andersens var innileg, og á tónleik-
unum verða flutt lög við ljóð And-
ersens og verk tónskálda sem uppi
voru um þeirra daga.
Jenny Lind fæddist í Stokkhólmi,
6. október 1820. Sólrún segir okkur
söguna af því hvernig stúlkan, sem
hét reyndar Jóhanna María, var
uppgötvuð.
„Hún var ekki nema níu ára, þeg-
ar hún sat eitt sinn út við glugga og
söng. Ballettdansari úr Konunglega
ballettinum í Stokkhólmi átti leið hjá
heyrði í barninu og fór og sagði vin-
konu sinni, sem var söngkona, frá
henni. Hún sagði að röddin hefði
verið svo undurfögur, að hún hefði
ekki getað annað en tárast. Vinkon-
an var vantrúuð, en lét til leiðast að
fara og hlusta líka. Hún lét líka
heillast, og varð svo hrifin að hún
kom því í kring að telpan syngi fyrir
músíkmeistarann í Konunglegu
óperunni. Hann komst svo við, að
hann fór að skæla. Jenný Lind bjó
við erfiðar aðstæður, móðir hennar
var skapstór, en úr varð að leikhúsið
tók hana alveg upp á sína arma, og
greiddi götu fjölskyldunnar fjár-
hagslega, til að Jenný gæti helgað
sig söngnum. Hún var svo bara sex-
tán ára þegar hún debúteraði í Kon-
unglegu óperunni sem Agatha í
Freischütz og eftir það tók ferill
hennar flugið. Fyrst söng hún að-
allega í Svíþjóð og svo í Kaupmanna-
höfn en þaðan lá leiðin til Þýska-
lands, Englands og svo Ameríku. Í
millitíðinni fór hún til Parísar til að
mennta sig meira. Þar kynntist hún
óperutónskáldinu Meyerbeer, og
söng Alice í Robert le Diable og Val-
entine í Húgenottunum, hlutverk
sem urðu fræg í hennar túlkun.“
Þótt ótrúlegt megi virðast um
goðsögn sem öðlaðist svo mikla
frægð, þá var Jenný Lind ekki nema
29 ára þegar hún hætti að syngja á
óperusviði. Þá átti hún mjög glæstan
feril að baki. „Hún hætti vegna þess
að hún trúlofaði sig og maðurinn og
fjölskylda hans lögðust gegn því að
hún ynni í leikhúsinu – það þótti ekki
fínt þrátt fyrir allan hennar frama.
Hún var því þvinguð til að hætta og
tilkynnti formlega að hún væri hætt.
Trúlofunin fór reyndar út um þúfur
en hún stóð við ákvörðun sína. Það
reyndu margir að telja henni hug-
hvarf en Jenný Lind varð ekki þok-
að.“
Verdi samdi henni hlutverk
Óperuhlutverk Jennýjar Lind
voru mörg um dagana. Auk frönsku
hlutverkanna, var hún þekkt sem
Norma í samnefndri óperu Bellinis –
líka Lucia di Lammermoor og La
sonnambula; Mozarthlutverkin
Donnu Önnu, Pamínu, Greifafrúna,
Súsönnu hafði hún fullkomlega á
valdi sínu, og sjálfur Verdi samdi
óperuhluverk sérstaklega fyrir
hana. Það var aðalhlutverkið í óper-
unni I masnadieri – en sú ópera er
sjaldan flutt í dag. Þau Sólrún og
Thomas Lander ætla þó að leyfa
gestum Salarins að heyra atriði úr
þessari gleymdu Verdi-óperu, sem
samin er undir áhrifum af söng
Jennýjar Lind og fyrir hana.
Jenný Lind fluttist til Bretlands
og tók virkan þátt í tónlistarlífi þar.
Hún hélt áfram að syngja á tón-
leikum og kenna söng þótt hún hefði
yfirgefið óperuhúsið fyrir fullt og
allt. Sólrún segir að hún hafi þótt
skapmikil en þó ákaflega hjartahlý
og góð. „Hún studdi fólk fjárhags-
lega, þar á meðal Robert og Clöru
Schumann, en hún efnaðist vel af
söng sínum. Samt var hún aldrei
upptekin, hvorki af peningunum né
ferli sínum. Það var fallegt sem H.C.
Andersen sagði um hana, að söngur
hennar gengi beint inn í hjarta þess
sem hlustaði – og þetta sögðu fleiri.
Hún þótti harður kennari því hún
leitaði eftir röddum sem sungu frá
hjartanu. Frægðin og peningarnir
breyttu henni aldrei, og hún þoldi
ekki söngvara sem voru eins og
söngmaskínur. Bertil Thorvaldsen
myndhöggvari var svo heillaður af
henni að hann sagði að hver einasta
hreyfing hennar á sviðinu væri eins
og módel að mynd. Málarar keppt-
ust um að mála myndir af henni, og
þær eru til margar. Tónskáld og
ljóðskáld kepptust um að semja fyrir
hana lög og texta, og söngvurum er
hún enn í dag mikill innblástur. Hún
var einstök.“
Fyrir hlé verða sænsk, norræn og
þýsk lög á dagskránni, meðal annars
eftir Lindblad, Grieg og Mendels-
son, en efnisskráin eftir hlé er helg-
uð aríum og dúettum úr óperum eft-
ir Verdi, Bellini, Mozart, Donizetti
og Meyerbeer. Tónleikarnir hefjast
kl. 20.
Tónlist | Sólrún Bragadóttir, Thomas Lander og Anna Guðný
Guðmundsdóttir með dagskrá um næturgalann Jenny Lind
Var kölluð næturgalinn,
en þoldi ekki söngmaskínur
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
Morgunblaðið/ÞÖK
Sólrún Bragadóttir, Thomas Lander og Anna Guðný Guðmundsdóttir.