Morgunblaðið - 31.01.2006, Blaðsíða 22
22 ÞRIÐJUDAGUR 31. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FRJÁLST SKÓLAKERFI
Skólar, sem reknir eru af öðrum ensveitarfélögunum, eru augljóslegaað sækja í sig veðrið hér á landi.
Það sást vel á myndarlegri ráðstefnu,
sem Samtök sjálfstæðra skóla héldu síð-
astliðinn laugardag. Þar var m.a. fjallað
um reynsluna af rekstri sjálfstæðra
skóla, bæði í Evrópu og í Bandaríkjun-
um.
Skilningur fólks á því að einkarekstur
í skólakerfinu þýðir ekki að verið sé að
einkavæða menntun í landinu, fer greini-
lega vaxandi. Það er víðtæk samstaða um
að hið opinbera eigi áfram að fjármagna
grunnskólamenntun. Hins vegar kemur
betur og betur í ljós að margvíslegir
kostir eru því samfara að fela fleirum en
sveitarfélögunum að sjá um að reka
þjónustuna. Margrét Pála Ólafsdóttir,
formaður Samtaka sjálfstæðra skóla,
sagði á ráðstefnunni að á Íslandi bæði
enginn um einkaskóla, þar sem foreldra-
framlög stjórnuðu ferðinni. „Hjá Sam-
tökum sjálfstæðra skóla trúum við því að
það séu framlög hins opinbera sem eigi
að standa straum af uppeldi og menntun
barna og það er enginn vafi í okkar huga
að það er jafnrétti barna og foreldra. Það
er aðeins áherslu- og útfærsluatriði
hvernig við stöndum að því máli,“ sagði
hún.
Raunar má segja að eina stjórnmála-
aflið, sem reynt hefur að búa til einka-
skóla fyrir börn hinna tekjuhærri, sé
Reykjavíkurlistinn, sem þrengdi svo að
fjárframlögum til sjálfstæðra skóla í
borginni að þeir neyddust til að hækka
skólagjöldin mjög verulega; um tugi þús-
unda á ári.
Margrét Pála fagnaði frumvarpi
menntamálaráðherra til breytinga á
grunnskólalögum, sem mun tryggja
sjálfstæðum skólum lágmarksfjárfram-
lag frá sveitarfélögum, sem á annað borð
samþykkja rekstur slíkra skóla innan
sinna vébanda. Athygli vekur að fulltrú-
ar stjórnarandstöðuflokkanna, sem töl-
uðu á ráðstefnunni, leggjast gegn frum-
varpinu.
Afstaða Vinstrihreyfingarinnar –
græns framboðs þarf út af fyrir sig ekki
að koma á óvart. Sá flokkur hefur alltaf
talið forsjá hins opinbera öllum fyrir
beztu. Svandís Svavarsdóttir, fulltrúi VG
á ráðstefnunni, talaði hins vegar um mik-
ilvægi þess að skólar nytu faglegs frelsis
til að velja á milli viðurkenndra skóla-
stefna og fjölbreytni yrði að vera í fyr-
irrúmi. Þá vaknar strax spurningin:
Hvað um foreldrana? Ef skólar eiga að
hafa frelsi til að velja á milli viður-
kenndra skólastefna, verða þá ekki for-
eldrar líka að hafa frelsi til að velja um
skóla fyrir börn sín, eftir því hvaða við-
urkennda stefna þeir telja að henti þeim?
Þetta er spurning, sem VG mun fá í að-
draganda borgarstjórnarkosninganna;
hvort flokkurinn sé reiðubúinn að leyfa
foreldrum að velja, eins og gert hefur
verið t.d. í Garðabæ og Reykjanesbæ.
Það kemur ekki heldur á óvart að Stef-
án Jón Hafstein, fulltrúi Samfylkingar-
innar, skuli vera andvígur frumvarpi
menntamálaráðherra. Hann hefur kallað
hugmyndir þeirra, sem vilja tryggja
starfsemi sjálfstæðra skóla, „hægri-
öfgastefnu í menntamálum“. Kannski
grillir hér í eina af fáum málefnalegum
átakalínum í baráttunni um fyrsta sætið
á lista Samfylkingarinnar fyrir borgar-
stjórnarkosningarnar; Stefán Jón hefur
áfram efasemdir um sjálfstæðu skólana,
en Steinunn Valdís Óskarsdóttir borgar-
stjóri hefur lýst því yfir að hún hafi öðl-
azt nýjan skilning á starfsemi þeirra eft-
ir að hafa kynnt sér hana með heim-
sóknum í skólana.
Komandi sveitarstjórnarkosningar
munu að talsverðu leyti snúast um af-
stöðu flokkanna til þess sem Margrét
Pála Ólafsdóttir kallar „frjálst skóla-
kerfi“.
TIL VARNAR TJÁNINGARFRELSINU
Tólf teikningar, sem birtust í danskadagblaðinu Jyllands-Posten 30.
september af spámanninum Múhameð og
voru endurbirtar 10. janúar í kristilegu
norsku tímariti, Magazinet, danska
blaðinu til stuðnings, hafa vakið harða
gagnrýni múslíma og nú er svo komið að
skorað er á arabaþjóðir og múslíma að
sniðganga danskar vörur auk þess sem
hvatt hefur verið til þess að ráðist verði á
norsk og dönsk skotmörk.
Teikningarnar vöktu þegar hörð við-
brögð og Jyllands-Posten hefur þráfald-
lega brugðist við, bæði með því að biðjast
afsökunar á því að hafa sært tilfinningar
lesenda með birtingu myndanna, ræki-
legri umfjöllun um málið og borgara-
fundum þar sem birtingin og samskipti
blaðsins við samfélag múslíma í Dan-
mörku hafa verið til umræðu. Í gær-
kvöldi birtist á vefsíðu Jyllands-Posten
bréf frá Carsten Juste, ritstjóra þess,
sem líta má á sem afsökunarbeiðni, þótt
ekki sé gengið alla leið og beðist afsök-
unar á birtingunni: „Teikningarnar 12
voru að okkar mati hófstilltar og þeim
var ekki ætlað að vera móðgandi. Þær
brutu ekki í bága við dönsk lög en margir
múslimar telja þær móðgandi og á því
viljum við biðjast afsökunar.“
Danska ríkisstjórnin hefur lýst yfir því
að skoðanir þær, sem fram hafi komið í
blaðinu, samræmist ekki hennar afstöðu,
en hún muni verja tjáningarfrelsið.
Málið hefur undið upp á sig jafnt og
þétt. Á sunnudag tilkynntu Líbýumenn
að sendiráði þeirra í Kaupmannahöfn
yrði lokað, danskar vörur hafa verið fjar-
lægðar úr hillum verslana víða við Persa-
flóann og fyrir utan höfuðstöðvar Evr-
ópusambandsins á Gaza birtust menn
með byssur á lofti og sögðu að Danir og
Norðmenn fengju ekki að fara á svæði
Palestínumanna fyrr en dönsk stjórnvöld
hefðu beðist afsökunar.
Hingað til hafa samskipti Dana og
Norðmanna verið góð við þau ríki, sem
nú bregðast hvað harðast við. Fárið
minnir um margt á upphlaupið þegar rit-
höfundurinn Salman Rushdie gaf út
skáldsöguna Söngvar Satans.
Í þessari deilu er í raun hægt að tala
um árekstur menningarheima. Á Vestur-
löndum ríkir tjáningarfrelsi og það nær
til allra skoðana, meira að segja efnis á
borð við myndirnar, sem deilan stendur
um og sýna meðal annars Múhameð með
túrban í líki tímasprengju. Tjáningar-
frelsið er ekki án ábyrgðar og meðferð
þess kallar á tillitssemi. Ekki síst þarf að
gæta þess að tjáningarfrelsið verði ekki
notað til þess að breiða út sleggjudóma.
Tjáningarfrelsið er einn af hornsteinum
vestræns samfélags og felur í sér að sjón-
armið á jaðrinum eru jafnrétthá á mark-
aðstorgi hugmyndanna og önnur.
Einu gildir hversu oft þess er krafist
að stjórnvöld í Danmörku og Noregi biðj-
ist afsökunar eða hverju þeim er hótað
verði það ekki gert, birting myndanna
kemur þeim ekki við. Það ástæðulaust að
lýsa velþóknun á birtingu teikninganna í
Jyllands-Posten, en það verður að standa
vörð um rétt blaðsins til að birta þær.
Starfsemi heimahjúkrunar á Suð-urnesjum jókst um 48% á milliáranna 2003 og 2004 og skjól-stæðingum fjölgaði um 30% á
því tímabili. Þjónustan var efld enn
frekar á síðasta ári. Rekstarkostnaður
hefur samhliða þessari uppbyggingu
aukist talsvert en er þó aðeins brot af
því sem hann væri þyrftu skjólstæðing-
arnir að liggja inni á Heilbrigðisstofnun
Suðurnesja (HSS).
Að mati Hildar Helga-
dóttur hjúkrunarforstjóra
HSS og Bryndísar Guð-
brandsdóttur deildarstjóra
heimahjúkrunar HSS, er
enginn vafi á því að þessi
uppbygging var þörf, tíma-
bær og þjóðhagslega hag-
kvæm. Auk þess mæti hún
sjálfsögðum réttindum
bæði aldraðra og þeirra
sem óska þess að dvelja
heima þrátt fyrir erfið
veikindi og yfirvofandi
andlát.
„Heimahjúkrunin bygg-
ist á þeirri hugmyndafræði
að það sé hagkvæmt og
mannúðlegt að gera öldr-
uðum kleift að dvelja sem
lengst heima hjá sér og fá
þangað þjónustu bæði
heimahjúkrunar og heima-
þjónustu,“ segir þær Hild-
ur og Bryndís.
Þær segja skjólstæðing-
inn vera í öndvegi í heima-
hjúkruninni og þarfir hans
ráða eins miklu og mögu-
legt er um hvar hann njóti
þjónustunnar. Skjólstæð-
ingurinn geti verið heima
eins lengi og hann og fjöl-
skyldan vilja og geta og
hann getur lagst beint inn
á sjúkradeild HSS þegar
þannig háttar.
„Það er svo mikilvægt að
nota hvert pláss á sjúkradeildum
sjúkrahúsanna rétt og vel af mikilli
skynsemi og að þar liggi enginn sem
gæti verið að fá annars konar þjón-
ustu,“ segir Hildur. „En það er auðvitað
líka mikilvægt að fólk þurfi ekki að
dvelja á sjúkrahúsi lengur en þörf kref-
ur. Svo má ekki gleyma því að það er
hagkvæmara að reka heimaþjónustu.
Kostnaður við heimaþjónustuna okk-
ar, sem sinnir um 120 einstaklingum að
jafnaði, er aðeins um 18% kostnaðar við
rekstur bráðadeildar á sjúkrahúsinu
þar sem eru 23 rúm.“
Áherslubreytingar
og endurskipulagning
Áherslubreytingar urðu í stafi heima-
hjúkrunar HSS veturinn 2003–2004 en
hún hafði þar til þá verið mjög hefð-
bundin. Við hana hafði starfað einn
hjúkrunarfræðingur og skjólstæðing-
arnir voru fyrst og fremst aldraðir.
Aðdraganda endurskipulagningarinn-
ar má rekja til uppsagna allra heilsu-
gæslulækna spítalans haustið 2002 en
þeir höfðu sinnt læknisþjónustu við
skjólstæðingana heimahjúkrunarinnar.
Í kjölfarið fylgdi uppstokkun sem m.a.
fól í sér samstarf við Sigurður Árnason
krabbameinslækni en hann hefur ára-
tuga reynslu af því að sinna sjúklingum
í heimahúsum. Smám saman bættust
fleiri krabbameinssjúklingar í hóp
skjólstæðinganna og líknandi meðferð í
heimahúsum varð hluti þjónustunnar.
Bakvakt var komið á og starfsfólki
fjölgað.
Á sama tíma og þessar hræringar
stóðu yfir átti sér stað mikil umræða
vegna nýtingar D-deildar HSS sem
margir töldu að ætti að verða hjúkr-
unarheimili. Þær hugmyndir ná áratugi
aftur í tímann en að sögn Hildar og
Bryndísar hefur sú hugmyndafræði
sem þjónusta við aldraða byggist á,
gjörbreyst á allra síðustu árum. Áður
var talið eðlilegt að meirihluti aldraðra
vistaðist á stofnun. Svo er hins vegar
ekki í dag.
„Við lítum svo á að fyrst og fremst
gjafar. „Svo fel
andlegum stuðn
Hún segir allan
stæðingarnir s
lagslega, en þei
nýta sér dagdv
þar sem m.a. e
mat, leikfimi og
Möguleiki er
lækningadeild e
HSS fyrir skjóls
ásamt heimahj
sjúklingnum til
lengur en annar
einstök þjónusta
ir Bryndís. Á m
byggja sjúklinga
líkamlega og aðs
Starfsfólk
Þeir sem sta
þurfa að hafa ák
enda er starfið a
sem unnin eru in
á sjúkrahúsinu e
maðurinn sem r
þar á sínum heim
„En þegar hann
fólksins snýst þ
brigðisstarfsmað
stæðingurinn sem
Sjálfstæði, fa
mannlegum sam
ilatriði í þessu
líka miklu meir
sjúklingsins í he
lægi á spítala.“
Starfsfólkið na
ar Hjúkrunarþj
um tíma en hún
unarfræðingum
langa reynslu af
veikra í heimahú
Hildur bendir
og heilsugæslan
land heimahjúkr
aðila sé gott og m
Náið samstarf
ar HSS hefur a
þess að sjúkrade
bráðadeild, þar
eigi að horfa til heimahjúkrunar en vist-
un á stofnun á að vera síðasta úrræðið,
sé það vilji einstaklingsins,“ segir Hild-
ur. Undir þetta taki flestir í dag, sér-
staklega þegar þeir setja sig sjálfir í
þau spor að þurfa að dvelja annaðhvort
á sjúkragangi eða heima hjá sér þegar
eitthvað fer að bjáta á. Nú hefur því
verulegur þungi af þjónustu HSS flust
til heimahjúkrunarinnar.
Sama þróunin hefur orðið víðar. Sem
dæmi má nefna að nýverið var samið
um aukna heimahjúkrun í Árborg og
vitjunum í sjúkrahústengdri heimaþjón-
ustu Landspítala – háskólasjúkrahúss
fjölgaði um 6,3% milli áranna 2003 og
2004.
Bryndís segir að barist hafi verið fyr-
ir aukinni heimaþjónustu í mörg ár. Því
hafi ákvörðun framkvæmdastjórnar
HSS verið tekið fagnandi. „Það var
löngu orðið tímabært að sinna t.d.
krabbameinssjúklingum heima betur.
Það var í raun þannig að við vorum að
vinna mikið í sjálfboðavinnu því það var
ekkert starfsfólk á bakvakt á kvöldin.“
Þetta hefur nú breyst og heimahjúkr-
un HSS sinnir í dag öllum sveitarfélög-
unum fimm á Suðurnesjum. Hjúkrunar-
fræðingar eru á bakvakt til kl. 22 á
kvöldin. Árið 2004 voru 5,9 stöðugildi í
heimahjúkruninni en er nú 7,7. Þrír
hjúkrunarfræðingar starfa við heima-
hjúkrunina, fjórir sjúkraliðar og þrír
ófaglærðir sem hafa starfað við heima-
hlynningu í áraraðir. Þetta hefur m.a.
haft það í för með sér að hægt er að
sinna um 110–120 einstaklingum á öll-
um Suðurnesjum á hverjum tíma en ár-
ið 2003 voru þeir 80–90. Um helmingur
skjólstæðinganna er yfir 80 ára. Þeir
þarfnast ekki allir daglegra heimsókna
heldur er farið í vitjanir allt frá einu
sinni í mánuði og upp í þrisvar á dag,
allt eftir þörfum hvers og eins.
Fjölþætt hlutverk
Hlutverk starfsfólksins er fjölþætt.
Það sinnir lyfjagjöf, sáraskiptingum,
ýmsum mælingum, auk böðunar og al-
mennrar aðhlynningar, fræðslu og ráð-
„Vistun á stof
vera síðasta ú
Umfang heimahjúkrunar á Suðurnesjum
mikið undanfarin misseri. Í dag sinna tíu
120 skjólstæðingum að jafnaði sem þurf
þjónustu að halda. Í hópi þeirra eru krabb
aldraðir og langveikir einstaklingar. S
Logadóttir tók púlsinn á heimahjúkruninn
Hildur Helgadóttir, hjúkrunarforstjóri Heilbrigðisstofnunar Suðurnesja
deildarstjóri heimahjúkrunar HSS, segja uppbyggingu heimahjúkrunar þ