Morgunblaðið - 09.02.2006, Blaðsíða 8

8 FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Sama verð, en þið getið valið um að tengjast við venjulega lampa, vatnsþétta, jarðtengda
innstungu, ameríska eða þá gömlu góðu íslensku, þar sem við snúum bara vírana saman.
Áhrif nýskógræktarhér á landi á fugla-líf hafa orðið til-
efni umræðu meðal vís-
indamanna og
skógræktarfólks. Þannig
velta menn fyrir sér hvort
hún geti haft alvarleg áhrif
á líffræðilegan fjölbreyti-
leika hér á landi, aðallega
hvað varðar mófugla. Með-
al þeirra tegunda sem
áhyggjur hafa kviknað
vegna eru heiðlóa, spói,
stelkur, jaðrakan, hrossa-
gaukur, tjaldur, lóuþræll
og kjói. Nær allar þessar tegundir
forðast skóglendi og hefur reynsla
úr svipuðu landslagi erlendis sýnt
að gengið var nærri mörgum mó-
fuglum þegar opnum búsvæðum
var breytt í skóg.
Í nýútkominni grein sem Tómas
G. Gunnarsson líffræðingur skrif-
ar í tímaritið Biological Conserva-
tion ásamt öðrum vísindamönnum,
m.a. Arnþóri Garðarssyni, pró-
fessor í dýrafræði við HÍ, og Hersi
Gíslasyni, jarðfræðingi hjá Vega-
gerðinni, er fjallað um hugsanleg
áhrif nýskógræktar á mófugla-
stofna. Flestar tegundir mófugla
velja sér varpsvæði á opnu lág-
eða votlendi en forðast skóglendi,
að hrossagauk undanskildum, en
hann nýtir sér hvort tveggja,
skóglendi og skóglaus gróður-
lendi. Þá segir í greininni að fáein-
ar tegundir, einkum spóar og kjó-
ar, séu verulega háðar grónum
áreyrum stóráa, en virkjanafram-
kvæmdir breyti gróðursamfélög-
um þessara svæða, m.a. með því að
tempra vatnsstöðusveiflur og hafi
því líklega talsverð áhrif á þessa
stofna.
„Almennt séð erum við að tala
um nytjaskógrækt þegar verið er
að taka nyt af og plægja gróið
land. Það er nú farið að brjóta
þetta dálítið upp, en þetta hafa
hingað til verið beinar raðir af
trjám,“ segir Tómas. „Birkiskógar
og plöntun í hlíðum hafa hins veg-
ar sáralítil áhrif á fuglalíf.“ Tómas
segir umræðuna hingað til hafa
verið afar einhliða og tilhneiging
ríkt til að vaða út í hlutina án gagn-
rýni. „Almenningur hefur ekki átt-
að sig á því að þegar land er tekið
undir nytjaskóga er öðru fórnað,“
segir Tómas og bætir við að rök-
semdir um að líffræðileg fjöl-
breytni aukist gangi illa upp, þar
sem inn komi frekar algengar teg-
undir fugla í stað tiltölulega sjald-
gæfra tegunda. Til dæmis beri Ís-
lendingar ábyrgð á um helmingi af
heimsstofni sumra vaðfugla.
Áhrif skógræktar enn lítil
Starfsmenn Skógræktar ríkis-
ins hafa dregið þá ályktun, m.a. af
grein Tómasar og félaga sem birt-
ist í fyrra, að hægt sé að forðast
möguleg neikvæð áhrif á mófugla
með áherslu á nýskógrækt í
brekkum, hæðóttu eða vangrónu
landi og með því að forðast að taka
flatlenda hrísmóa og óframræst
votlendi til nýskógræktar. Að
sögn Ingimundar Stefánssonar,
hjá Skógrækt ríkisins, hefur til-
mælum í þá veru þegar verið beint
til þeirra sem vinna að gerð rækt-
unaráætlana í skógrækt.
Ingimundur segir ennfremur
gleymast í umræðunni að í nýleg-
um rannsóknum Náttúrufræði-
stofnunar Íslands (NÍ) hafi komið
í ljós að varpþéttleiki fugla hafi ríf-
lega þrefaldast í kjölfar skógrækt-
ar. Þá hafi við skógræktina aukist
mjög hlutdeild tiltölulega sjald-
gæfra spörfugla landsins á kostn-
að ákveðinna tegunda algengra
mófugla.
Skógrækt ríkisins telur áhrif
skógræktar á stofna mófugla hér-
lendis verða litla ef nokkra, sökum
núverandi áherslu á skógrækt í
brekkum og halla og einnig út af
litlu hlutfallslegu umfangi skóg-
ræktar. Þannig sé langt í að mark-
mið um skógvæðingu á a.m.k. 5%
láglendis fyrir árið 2040 náist. Nú
séu aðeins um 0,5% láglendis vax-
in gróðursettum skógi.
Ingimundur segir ennfremur
ljóst að skynsamlegt sé að bregð-
ast við þegar rannsóknir styðji
rök, t.d. með því að beina ræktun
nýrra skóga í auknum mæli að
landgerðum sem ekki teljast mik-
ilvægustu búsvæði mófuglateg-
unda. Sömuleiðis megi nefna að
unnið sé að rannsóknaverkefninu
Skógvist, í samstarfi vísinda-
manna hjá Skógræktinni og NÍ,
sem m.a. hefur það markmið að
kanna áhrif nýskógræktar á við-
gang fuglastofna.
Jóhann Óli Hilmarsson, formað-
ur Fuglaverndar, segir ljóst að
ekki verði bæði sleppt og haldið í
skógrækt. Ef verið sé að rækta
skóg í mólendi sé kjörlendi mó-
fugla í húfi. „Enginn skógræktar-
blettur hefur farið í umhverfismat
það sem af er,“ segir Jóhann Óli.
„Það er heldur enginn að setja út á
skógræktarfélögin sem slík, en
það eru bændaskógarnir, nytja-
skógarnir sem ná yfir mjög stór
svæði og geta þannig valdið mikl-
um umhverfisáhrifum.“
Jóhann Óli segir ljóst að margar
tegundir komi í staðinn með til-
komu skóganna, en landsmenn
beri gífurlega ábyrgð á mófuglum
landsins, m.a. lóu og spóa. „Þessi
ríkisstyrkta skógrækt er næstum
eins og þegar verið var að ræsa
fram mýrarnar í gamla daga,“ seg-
ir Jóhann Óli.
„Því verður að skoða vel hvar er
verið að planta skógi og fara mjög
vandlega í val á landi undir skóga.“
Fréttaskýring | Áhrif skógræktar á fuglalíf
Ástæða til
varkárni
Huga ber sérstaklega að helstu varp-
svæðum og búsvæðum mófuglategunda
Glókollurinn kom til landsins og fór.
Fleiri tegundir fylgja
fjölbreyttari lífsvæðum

Að sögn fuglafræðinga hafa
nokkrar nýjar tegundir fugla lát-
ið sjá sig hér á landi undanfarin
ár í kjölfar vaxandi skógræktar.
Þannig reyndist hin hvimleiða
sitkalús hreinasta lostæti fyrir
glókolla, en koma þeirra hingað
til lands var íslenskum fugla-
áhugamönnum himnasending.
Þá hafa m.a. orpið hér eirugla og
glóbrystingur auk þess sem
skógarsnípa hefur sést í birki-
skógum.
Eftir Svavar Knút Kristinsson
svavar@mbl.is
alltaf á sunnudögumFERÐALÖG