Morgunblaðið - 28.05.2006, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 28. MAÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Í
síðasta pistli tók ég í
meginatriðum fyrir aðsókn
á tvö heimslistasöfn sem í
víðtækustum skilningi
rækta þá hlið sjónmennta/
sjónlista er snýr að fag-
urfræði. Innan handar var að
nefna einnig British Museum í
Lundúnum, en þangað liggur einn-
ig leið milljóna frá öllum heims-
hornum ár hvert og ekki síður
ævintýri að sækja heim. Þó öðru
fremur um að ræða fornminja- og
þjóðháttasafn og sem slíkt eitt hið
viðamesta og áhugaverðasta í ver-
öldinni. Til enn meiri aðgreiningar
mætti hér nefna safn Viktoríu og
Alberts, og í næsta nágrenni þess
Náttúrusögusafnið svo og Vís-
indasafnið og þangað streyma líka
milljónirnar. Allt saman gjörólík
söfn en eiga það sameiginlegt að
heyra undir hugtakið sjónmenntir/
sjónlistir því þangað leitar fólk til
að sjá og upplifa það sem sjón-
himnan nemur eins og það er orð-
að. Og þótt ekki sé um fagur-
listasöfn í orðsins eiginlegasta
skilningi að ræða eru innan þeirra
hlutir sem tengja má hugtakinu
eins og það var formað og skil-
greint á tímum endurfæðing-
arinnar. Fagurfræðina skilgreina
menn svo sem vísindi hinnar skyn-
rænu lifunar, þekkingar og dóm-
greindar. Sjálft hugtakið fag-
urfræði og hið tilheyrandi
lýsingarorð fagurfræðilegt er
margþætt reikult og fljótandi í
notkun. Almennt skilið er fag-
urfræði ígildi einhvers sem er fal-
legt eða andlegur munaður í návist
hluta eins og til að mynda mál-
verks eða einhverra grómagna
jarðar, þjónar í stuttu máli jafnt
samræðu leikmanna sem orðræðu
lista- og vísindamanna um ímynd
og eðli fegurðar og nokkuð mál að
skilgreina hugtakið til hlítar.
Á stundum umdeilanlegt hvar
handverkinu og hönnuninni slepp-
ir, dýpri sértækari og óáþreif-
anlegri skynvíddir hugarflugsins
taka við, menn leggja til að mynda
tvennan skilning á handverk; þ.e.
sköpun og eftirgerð, í fyrra fallinu
frumgerð (módelsmíði) en í því
seinna eftirgerð og fjöldafram-
leiðslu, upprunalega var hugtakið
list í stórum dráttum skilgreint
sem hugvísindi og æðra stig hand-
verks, snertir samræðuna um fag-
urfræðina að því leyti að eitt er
framlenging handarinnar og skyn-
hrifa í teikningu, annað vélræn
eftirlíking, áunnin og stöðluð
tækni.
Vitaskuld undir sjónþroskahvers og eins komiðhvernig einstaklingurinnmeðtekur safngripi, eins
og allt sem fyrir auga ber undir
sólinni, hér dugir ekki að viðkom-
andi hafi heilbrigða sjón ef þessi
sértæki skynræni þroski er á
frumstigi, hefur verið afræktur og
af þeim sökum að mestu háður
ytra áreiti, auglýsingaskrumi og
tísku. Þá ber að minna á að sjónin
mun það skilningarvit sem lengst-
an tíma tekur að þroskast til fulln-
ustu, og barnið nemur fyrst níu
ára rúmtak hluta í heild sinni.
Hins vegar hefur náttúran séð fyr-
ir því að heyrnin þróast í móð-
urkviði og sem slík fullþroska við
fæðingu, þar um útvörð allra ann-
arra skilningarvita manneskjunnar
að ræða. Náttúran hefur svo séð
fyrir því að hvorutveggja skilning-
arvitin, sjón og heyrn, megi þroska
ósjálfrátt og kerfisbundið sem ger-
ist stundum til mikilla afreka eins
og sagan hermir. Eðlilega nærtæk-
ara að þróa heyrnina og hér kemur
tónsviðið til sögunnar, þjálfun
heyrnarminnisins sem á upphafs-
reit er frumskilyrði þess að barnið
læri að tala, en eitthvað hafa menn
verið seinni til í menntakerfum
þjóða um vægi sjónarinnar, innra
auga. Börn eru iðulega snillingar í
teikningu, en ekki munu allir leiða
hugann að því, að þar koma skyn-
færin meira við sögu en augun,
börnin vinna nefnilega mun meira
með skynfærunum en sjóninni,
þannig eru fyrstu strik þeirra
endurvarp hjartaslaganna og hug-
arástandsins sem þau eru í hverju
sinni sem auðvelt er að greina, riss
þeirra nokkurs konar sálartákn,
semiotik. Kannski ennþá athygl-
isverðara að einhvern veginn
skynja þau andstæður í litum,
rautt er til að mynda jafnaðarlega
nálægt grænu og gult bláu í mynd-
um þeirra og þessi kennd skilar
sér einnig í blöndun lita hvar sam-
ræmið getur verið sláandi. En
þessari meðfæddu og skynrænu
náttúrugáfu glata flest börn með
aldrinum þegar vitsmunastigið
verður meira og öll áhersla beinist
að því að auka við skilning þeirra á
almennum fyrirbærum með skóla-
lærdómi, bókin þar í fyrirrúmi en
sköpun og skynjun mæta afgangi.
Gerir að verkum að þeir sem
leggja út á myndlistarbrautina
komnir til vits og ára eru allflestir
alveg úti að aka í þessum málum
og uppgötva fljótlega að vitsmun-
irnir duga skammt ef skynjunin er
ekki með í leiknum.
Myndlistin hefur frá því íárdaga og þeirri stunder frummaðurinnþrykkti lófaför sín á
hellisveggi sótt eldsneyti til skyn-
færanna, og skynjun hans á um-
heiminum hélst í hendur við þróun
vitsmunanna, sköpunargleðin
grunnur og kjölfesta þeirra. Við
sjáum þetta ennþá í klæðaburði og
litagleði fólks í fátækustu og
vanþróuðustu löndum heims. Það
kann ekki að lesa en býr yfir ríkri
sköpunargleði sem fær útrás í
sjálfsprottnum leikjum, dansi,
form- og litagleði, ásamt dular-
fullum athöfnum í bland við óræð
öfl. Hér eru hinir hálærðustu
spekingar sem eru á höttunum
eftir að afhjúpa sannleika lífsins
með reiknistokknum og hátækni
eins og álfar úr hól enda ná fræði
þeirra engan veginn yfir þessa hlið
tilvistarinnar.
Þessi viðteknu sannindi komu
upp í hugann varðandi óvænta út-
gáfu á þeirri hlið svissnesk-franska
arkitektsins Charles-Edouard
Jeanneret (1887–1965), er lítur að
athafnasemi hans í myndverkinu.
Heimurinn þekkir manninn mun
betur undir tökunafninu Le Corb-
usier sem hann upprunalega notaði
sem áritun á málverk. Um að ræða
tvö digur bindi: „Le Corbusier.
Catalogue raisonné de ‘la æuvre
peint Tome I-II“, sem vísindaparið
Naima og Jean-Pierre Jornod
stóðu að í sameiningu. Útgáfan er
að því leyti óvænt, að flestum inn-
vígðum var meira en kunnugt um
þennan hliðargeira arkitektsins, en
öllu síður hið mikla umfang hans,
enda fór arkitektinn leynt með að
hann gekk nær daglega að málara-
trönunum. Hélt tvær sýningar
1918 og ’21, en þær hlutu dræmar
undirtektir honum til mikilla von-
brigða, og liðu ár og dagar áður en
hann sýndi myndverk sín aftur
opinberlega.
Le Corbusier var vígður
náttúrusköpunum og skynfær-
unum í öllu lífsverki sínu, líf hans
barátta við heimska stjórnmála-
menn og andsnúna starfsbræður. Í
lok ævi sinnar var hann orðinn
svartsýnn á framtíðina og mæltist
svo í viðtali: „Á stundum örvænti
ég, menn eru svo heimskir að það
gleður mig að senn verð ég allur,
allt líf mitt hefur verið reynt að
brjóta mig niður. Fyrst var ég
nefndur skitinn verkfræðingur, svo
málari sem reyndi að verða arki-
tekt, næst arkitekt sem reyndi að
mála, þarnæst kommúnisti og loks
fasisti. En sem betur fer hafði ég
járnvilja.“
Alveg rétt, Le Corbusier var
framsýnn hugsjónamaður gæddur
járnvilja og leit á sig sem frelsara,
sem með húsagerðarlist sinni og
borgarskipulagi hefði því mikil-
væga hlutverki að gegna, að
bjarga manninum frá martröð iðn-
væðingarinnar. Hann vildi fá ljós
og loft inn í vistarverurnar, opin
svæði og trjágróður utan þeirra og
þakgarða á háhýsi, jafnframt að-
skilja bílaumferð og vegfarendur,
koma henni sem mest yfir og undir
gangandi fólk. Menn löngu búnir
að sjá að hann hafði rétt fyrir sér
en þá var það að miklu leyti of
seint, bílaumferðin orðin að
óstöðvandi og mengandi ófreskju.
Þó hefur þetta gerst sums staðar,
einkum í miklu þéttbýli, minnist
þess helst frá Osaka í Japan þar
sem umferðin brúsaði einnig í allar
áttir yfir höfði manns…
Fyrirbærin sjón og heyrnhafa verið rannsökuð í kjöl-inn með hátækni nútímans,vísindamenn þekkja þau
orðið til minnstu smáatriða. Þann-
ig séð verður vitneskjan um ytra
og innra byrði auga og eyra ásamt
starfsemi sjónar og heyrnar meiri
með ári hverju. En á einn veg
standa vísindamenn á gati sem er
skynjunin að baki, sálin eða ósýni-
legar rafeindir sem gera skilning-
arvitin virk og bera í sér þau mögn
og þann kjarna lífsandans er gæðir
jafnvel minnstu lífverur einhverri
tegund sjálfsvitundar. Skynjunin í
eðli sínu nútímamanninum um
margt jafn mikil ráðgáta og frum-
manninum í árdaga og borin von
um að hún verði nokkurn tímann
leyst til fullnustu. Að öllum lík-
indum til farsældar, því skyldu
ekki hinir óræðu leyndardómar
vera sjálf kvikan, aflgjafinn og
undirstaðan sem gerir lífið þess
virði að vera lifað? Grunnur for-
vitni og eftirvæntingar um allt það
sem leynast kann að baki næsta
kennileitis?
Af sjónmenntum/sjónlistum
Ljósmynd/Bragi Ásgeirsson
Talið er að fyrst við níu ára aldur sé sjón barnsins fullþroska, sjái rúmtak hluta í algjörleika sínum. Telpan á myndinni sem
af óræðri forvitni horfir mót lesandanum er einmitt við þau aldursmörk.
SJÓNSPEGILL
Bragi Ásgeirsson
Allt um
íþróttir helgarinnar
á morgun