Morgunblaðið - 28.05.2006, Blaðsíða 60

60 SUNNUDAGUR 28. MAÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Sjónlistaverðlaun voru kynnt tilsögunnar í síðustu viku á Ak-ureyri, en verðlaunin eru
samstarfsverkefni Akureyrarbæjar,
Forms Ísland – samtaka hönnuða og
Sambands íslenskra myndlistar-
manna. Í kynningu á verkefninu
kemur fram að markmið þess er að
„veita verðlaun á sviði sjónlista og
beina þannig sjónum að framúrskar-
andi framlagi myndlistarmanna og
hönnuða starfandi á Íslandi og ís-
lenskra sjónlistamanna erlendis,
stuðla að aukinni þekkingu, áhuga
og aðgengi almennings að sjón-
listum og hvetja til faglegrar þekk-
ingarsköpunar og bættra starfs-
möguleika sjónlistamanna á
Íslandi“.
Þetta eru óneitanlega háleit
markmið enda svo sannarlega tíma-
bært að íslenskar sjónlistir séu hafn-
ar til vegs og virðingar með þessum
formlega hætti – ekki síst í ljósi þess
að aðrar listgreinar eiga nú þegar
hliðstæð verðlaun.
  
Það sem vekur þó helst athygli viðmarkmiðin er sú staðreynd að
þannig virðist að verðlaununum
staðið að full ástæða er til að ætla að
þau geti staðið undir þessum vænt-
ingum. Fyrst ber að nefna að pen-
ingaverðlaun að upphæð tvær millj-
ónir króna falla í skaut vinningshafa
í hvorum flokki. Þetta er umtalsverð
upphæð fyrir flesta sem starfa á
sviði myndlistar eða hönnunar og
getur hreinlega skipt sköpum fyrir
viðkomandi við framleiðslu sýningar
eða hönnunar sem nær þeim gæða-
flokki að eftir sé tekið hér á landi
eða erlendis. Sýningar sem ná hæsta
gæðaflokki í öllu faglegu tilliti og
umgjörð eru ekki algengar meðal ís-
lenskra listamanna, enda eru þeir of
oft augljóslega knúnir til að vinna
ýmist af vanefnum eða við erfiðar og
ófullnægjandi aðstæður – stundum
jafnvel hvort tveggja.
Annað sem skiptir miklu máli
varðandi ný Sjónlistaverðlaun er sú
staðreynd að ekki er einungis verið
að skoða sýningar hér á landi, held-
ur einnig sýningar íslenskra lista-
manna erlendis. Íslenskir listamenn
sýna í mjög auknum mæli á erlendri
grundu, en þeim sýningum er lítt
eða ekkert sinnt hér á landi nema í
undantekningartilfellum. Því skiptir
miklu að þeir sem sjá um tilnefn-
ingar til verðlauna á borð við þessi
fylgist vel með öllu sem fram fer –
en ekki bara því sem er að gerjast í
návígi hér heima.
Áhersla á þekkingarsköpun er
einnig eftirtektarverð þótt orðið sé
reyndar í tísku um þessar mundir.
Vonandi þó ekki hvað Sjón-
listaverðlaunin varðar því ekki er
vanþörf á umræðu, kynningu og
fræðastarfi á sviði sjónlista í landi
þar sem til að mynda er ekki gefið út
eitt einasta listtímarit. Raunveruleg
þekkingarsköpun verður – eins og
margir hafa bent á – ekki til nema
mat sé lagt á bæði list og hönnun frá
sem flestum sjónarhornum; að fram
komi greining á því sem skapað er
og það sett í hugmyndafræðilegt, fé-
lagslegt og fagurfræðilegt sam-
hengi. Eins og umræðu um listir og
hönnun er háttað hér á landi í dag er
þessi þekkingarsköpun ekki til stað-
ar.
Ef vel tekst til má gera ráð fyrir
að Sjónlistaverðlaunin og þekking-
arsköpun þeim tengd auki gæði á
báðum sviðum umtalsvert.
  
En – munu þá einhverjir spyrja –er þá hægt að tala um gæði á
sviði sjónlista, snúast sjónlistir ekki
fyrst og fremst um smekk? Í hátíð-
arræðu Roni Horn, bandaríska lista-
mannsins sem Íslendingum er að
góðu kunn, við útskrift nemenda
Listaháskóla Íslands á dögunum
ræddi hún m.a. um gildi gæða í list-
um. Horn bendir á að alþjóðleg við-
skipti með myndlist hafi þróast á
þann veg að verð á listaverkum hafi
náð stjarnfræðilegum upphæðum.
„Um leið og efnahagslegt verðmæti
lista eykst geta þær – þótt það hafi
ekki verið ætlunin – orðið betra tól
til að sýna pólitíska og siðferðilega
ábyrgð. Þetta á ekki síst við í þeim
listgreinum er ná til fjöldans svo
sem kvikmyndir, tónlist og bók-
menntir. Um leið verður þó til
óæskileg hliðarverkun, í það
minnsta í myndlist; nefnilega lít-
illækkun merkingar í list. Hún er af-
leiðing þessa nýja fyrirbrigðis, þess-
arar ýktu hlutgervingar,“ sagði
Roni Horn. Hún hnykkti síðan á orð-
um sínum með því að fullyrða að
innan listheimsins væri stærstur
hluti þess „sem framleitt er í dag
einungis til vegna þess að hægt er að
selja það. Mjög lítið af því sem er til
hefur kviknað af þörf einstakra
listamanna. Þegar listamaður lætur
áhorfendur sína stýra sér mótast
verk hans alltaf af málamiðlun“.
  
Svo mörg voru þau orð Horn erlutu að hættum þeim er bíða
listamanna á markaðstorgi því þar
sem viljinn til að láta peningana
vinna fyrir sig ræður ferð en list-
rænt innsæi, fagurfræði og hug-
myndafræðileg gildi eru fyrir borð
borin. Listinni verður sem sagt ekki
þjónað með merkingarlausu yfir-
borði þótt einhverjir láti glepjast og
borgi fyrir það peninga. Gæðin
hljóta að vera sú innistæða sem
skapar hinn raunverulega auð – í
það minnsta í menningarlegum
skilningi.
Spornað við lítillækkun merkingar í list
’Þegar listamaður læturáhorfendur sína stýra sér
mótast verk hans alltaf af
málamiðlun.‘
Morgunblaðið/Einar Falur
Unnið við uppsetningu verksins „Þetta er ég, þetta ert þú“ eftir Roni Horn fyrir sýningu í i8 árið 2003. Verkið er
sett saman úr 96 andlitsmyndum af táningsstúlkunni Georgiu Loy, systurdóttur listakonunnar.
fbi@mbl.is
AF LISTUM
Fríða Björk Ingvarsdóttir
NÝ SÝNING á verkum Sveins
Björnssonar málara verður opnuð í
dag í Sveinssafni í Krýsuvík. Yfir-
skrift sýningarinnar er „Siglingin
mín“ og fjallar um siglinguna út á
mið sköpunarvinnunnar, stef sem
iðulega var að finna í verkum
Sveins.
Sýningartími Sveinssafns hefst
árlega með vormessu í Krýsuvík-
urkirkju og lýkur í október á haust-
messu. Sveinn málaði altaristöflu
kirkjunnar og er hún sett upp að
vori en tekin niður að hausti og færð
á sinn vetrarsess í Hafnarfjarð-
arkirkju.
„Safnið var formlega stofnað 1988
á eins árs dánarafmæli listamanns-
ins. Safnið hefur aðstöðu á tveimur
stöðum: annars vegar í Hafnarfirði
þar sem mörg verk hans og gögn
eru geymd, og hins vegar í Krýsu-
vík þar sem Sveinn hafði vinnustofu
sína,“ segir Erlendur Sveinsson,
sonur listamannsins.
„Safnið er gríðarstórt í verkum
talið, og inniheldur 8000 verk þegar
smæstu myndir eru taldar með. Þar
á meðal er fjöldi verka eftir aðra
listamenn sem Sveinn safnaði.“
Sýningaraðstaðan í Krýsuvík er
tvískipt: „Annars vegar er húsið
sjálft sem við höfum reynt að halda í
því horfi sem Sveinn skildi við það.
Það hefur yfir sér þann skemmti-
lega blæ að virðist sem listamað-
urinn hefi rétt brugðið sér frá,“ seg-
ir Erlendur. „Þá innréttuðum við
tvö sýningarherbergi og gang á
fyrstu hæð þar sem haldnar eru
breytilegar sýningar, og er sýningin
sem nú verður opnuð sú fjórða frá
upphafi, en skipt er um sýningu á
tveggja ára fresti.“
Kynngimagnað andrúmsloft
Erlendur segir safnið vekja tölu-
verða athygli: „Við verðum vör við
að fólki finnst áhugavert að stíga
inn í þennan heim sem finna má inn-
an veggja safnsins, eftir að hafa
skoðað kynngimagnaða náttúruna
sem er allt um kring. Í safninu má
finna undraveröld, en um leið
skynja umhverfið gegnum glugga
hússins, eins og listamaðurinn virti
það fyrir sér þegar hann vann verk
sín. Það vekur oft miklar tilfinn-
ingar hjá fólki þegar það upplifir
þetta í fyrsta sinn.“
Sveinn Björnsson átti áhugaverð-
an feril en hann fór fyrst til sjós 14
ára gamall: „Hann var ungur orðinn
helsta fyrirvinna fjölskyldunnar, því
foreldrarnir skildu og móðirin var
með mikinn barnahóp. Í stríðinu
sigldi Sveinn á Skaftfellingi og lenti
í ýmsum ævintýrum en hann lauk
námi frá Stýrimannaskólanum 1948,
um það leyti sem nýsköpunartog-
ararnir streyma til landsins. Hann
hafði engan áhuga á myndlist en var
staddur á hafmiðum veturinn 1949
þegar hann virti fyrir sér ísrekið og
varð fyrir vitrun, að segja má, og
hóf að teikna á dýptarmælispappír.
Eftir það varð ekki við neitt ráðið
og fyrr en varði var hann farinn að
taka með sér striga um borð og
mála á frívöktum, skipsfélögunum
oft til mikillar mæðu,“ segir Erlend-
ur frá.
Árið 1954 ákveður Sveinn að fara
í land til að geta sinnt listinni betur.
Sama ár hélt hann sína fyrstu sýn-
ingu í Listamannaskálanum. Hann
gekk til liðs við lögregluna í Hafn-
arfirði, en málaði á kvöldin og á frí-
dögum.
„Hann náði ekki að mennta sig
nema einn vetur, við Listaakadem-
íuna í Kaupmannahöfn 1956 til 1957.
En hann sagði alltaf að sjórinn hefði
verið sín akademía, því sjómennsk-
an kenndi honum að vinna.“
Myndlist | Sveinssafn í Krýsuvík opnar sýninguna „Siglingin mín“
„Sjórinn var
mín akademía“
Eftir Ásgeir Ingvarsson
asgeiri@mbl.is
Sveinssafn er opið fram í október,
fyrsta sunnudag í hverjum mánuði
frá 13 til 17.30. Þá er tekið á móti
hópum á öðrum tímum eftir sam-
komulagi. Ekki er erfitt að finna
Sveinssafn, og blasir blátt húsið
við, skammt frá Grænavatni.
Verkið „Á leiðinni til guðs“ eftir Svein Björnsson, 1975–1980.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Sveinn Björnsson listmálari.