Morgunblaðið - 03.10.2006, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. OKTÓBER 2006 27
Í Morgunblaðinu sl. laugardagbirtir Kjartan Ólafssongrein, sem ber hið und-arlega heiti „Um vopnabúr
Þórs Whiteheads“. Þess er ekki
getið að höfundurinn er fyrrver-
andi framkvæmdastjóri Sósíal-
istaflokksins 1962–1968, þingmað-
ur Alþýðubandalagsins
og ritstjóri Þjóðvilj-
ans, sem þá var mál-
gagn bandalagsins en
áður sósíalista og
kommúnista. Sósíal-
istaflokkurinn og
Þjóðviljinn koma mjög
við sögu í grein, sem
ég ritaði nýlega í
tímaritið Þjóðmál, en
þar rifjaði ég upp ým-
islegt úr fortíð flokks
og blaðs. Þessi upp-
rifjun hefur valdið því
að Kjartan veitist
harkalega að mér bæði í Morg-
unblaðinu og Spegli ríkisútvarps-
ins og sakar mig um sögufalsanir.
Kjartan segir í upphafi að ég
hafi verið spurður að því í sjón-
varpi ,,hvort íslenskir komm-
únistar hefðu verið vopnaðir“ og
svarað ,,hiklaust játandi“. ,,Ekki
var annað að heyra á prófess-
ornum,“ segir Kjartan, ,,en þar
væri m.a. átt við okkur sem kall-
aðir vorum svo á árunum milli
1960 og 1970“. Lítum nú á svar
mitt við spurningu sjónvarpsins:
„Sagan hjá mér hefst á þriðja
áratug og þar dreg ég fram heim-
ildir í fyrsta skipti sem sýna það
að kommúnistar … voru að reyna
að safna hér að sér vopn-
um … Hér er um að ræða lítið af
vopnum en það sýnir sem sagt í
hvaða átt þetta var að fara. Það
var verið að koma upp liði í land-
inu, sem gat gert byltingu vegna
þess að Kommúnistaflokkurinn
var byltingarflokkur. Hann setti
sér það markmið að steypa hér
lýðræðisskipulaginu með byltingu,
opinberlega … framhaldið af
þessu má rekja svo í kalda stríð-
inu, þar sem menn óttast einmitt
að þessi harði kjarni af komm-
únistum og sovétvinum í landinu
muni undir ákveðnum kring-
umstæðum geta gengið hér erinda
Sovétríkjanna, sérstaklega ef ráð-
ist verður á landið … Hitt er ann-
að mál að hér var starfandi flokk-
ur, Sósíalistaflokkurinn, sem var
ekki með byltingu á stefnuskrá
sinni, hins vegar í stefnuskrá
flokksins var aldrei útilokað að
hann myndi beita ofbeldi … Ég
nefndi dæmi um þetta ofbeldi, því
hafi verið beitt og í rauninni þá er
ég að fjalla hér um viðbrögð rík-
isvaldsins hér við þessum tveimur
flokkum og reyndar einnig Fylk-
ingunni, sem svo kom til á sjö-
unda áratugnum og var með … of-
beldi á sinni stefnuskrá …“
Hér er gerður greinarmunur á
Kommúnistaflokki Íslands, sem
var deild í Alþjóðasambandi
kommúnista (1930–1938) og arf-
taka hans, Sósíalistaflokknum
(1938–1968), sem laut í raun
lengst af forystu kommúnista í
nánum tengslum við Sovétríkin og
síðar Austur-Þýskaland. Frá því á
þriðja áratug síðustu aldar bjóst
hópur ungkommúnista skotvopn-
um á undan Reykjavíkurlögregl-
unni (þetta var áður en Kjartan
Ólafsson var í heiminn borinn eða
þegar hann var enn að slíta barns-
skónum), og á fjórða áratug kom
Kommúnistaflokkurinn sér síðan
upp liðsveit, eins og síðar greinir,
en hún var helmingi fjölmennari
en lögregluliðið í Reykjavík og var
einkum vopnuð bareflum. Yf-
irvöldum stóð að vonum sérstök
ógn af slíkum öfgamönnum á upp-
hafsárum kalda stríðsins 1946–
1951, þegar heimsstyrjöld vofði
yfir og engar hervarnir voru í
landinu.
Allt er þetta skýrt fram dregið í
Þjóðmálagrein minni, svo og í við-
tali við sjónvarpsstöðina NFS. Þar
komst ég svo að orði að ráðamenn
hefðu aldrei óttast Sósíalistaflokk-
inn ,,í heild“, heldur aðeins kjarna
kommúnista í flokknum. Í öllum
þeim fjölmörgu heimildum, sem
nú eru tiltækar um samskipti for-
ystumanna flokksins við ráðamenn
austantjalds, lýsa þeir flokknum
einmitt á þann veg fram undir
endalokin að hann lúti komm-
únískri stjórn, þ.e. stjórn manna,
sem séu reiðubúnir að steypa hér
lýðræðisskipulaginu
með ofbeldi, eins og
leiðtogi þeirra
Brynjólfur Bjarna-
son lýsti t.d. op-
inberlega yfir 1952.
Í trausti þessa jusu
sovéskir komm-
únistar úr einum
sjóði sínum tugmillj-
ónum króna í Sósíal-
istaflokkinn 1956–
1966, svo sem stað-
fest er í óyggjandi
gögnum, en því fé
komu leyniþjón-
ustumenn KGB m.a. til skila á
þeim árum, þegar Kjartan Ólafs-
son var framkvæmdastjóri flokks-
ins. Til viðbótar þessu hlutu sósí-
alistar síðan margs konar annan
fjárhagsstuðning og fyrirgreiðslu
sovétstjórnarinnar við hlið-
arsamtök sín og Þjóðviljann.
Sögufölsun?
Kjartan segir enn: ,,Staðhæf-
ingin um vopnabúr íslenskra
kommúnista … er grófari sögu-
fölsun en nokkur önnur sem hér
hefur verið borin á borð.“ Nokkr-
um línum neðar bætir Kjartan við:
,,Þetta er þó eina dæmið hjá Þór,
sem ef til vill er hæpið að vísa
með öllu á bug.“ Látum þessa
þverstæðu liggja á milli hluta, en
snúum okkur að þeirri fullyrðingu
Kjartans að ég hafi það eitt fyrir
mér um upphaflega vopnasöfnun
ungkommúnista, sem ,,Þorsteinn
Pétursson, aldraður frammámaður
í Alþýðuflokknum“ hafi sagt mér
um þetta æskuathæfi sitt. Hér fer
Kjartan með bein ósannindi, því
að í Þjóðmálagreininni vísa ég til
skriflegrar heimildar um áskorun
Þorsteins til félaga sinna um að
búast vopnum. Heimildin er:
Fundargerðarbók Félags ungra
komúnista, 31. ágúst 1924. Þor-
steinn leyfði mér að ljósrita þá
bók, en hann ætlaði að færa Al-
þýðusambandinu hana að gjöf, þó
að ég viti ekki hvort af því varð.
Kjartan er sjálfur sagnfræð-
ingur að mennt og ég þarf því
ekki að segja honum, að fyrsta
boðorð þeirra, sem þann lærdóm-
stitil bera, er að vísa rétt til heim-
ilda. Jafnvel ævareiði afsakar það
ekki að fullyrða að færsla í fund-
argerðarbók frá forvera Komm-
únistaflokks Íslands sé ekki annað
en vafasöm endurminning gamals
manns eða einungis uppspuni
minn. Í orðum hans er fólgin gróf-
asta aðdróttun, sem ég hef orðið
fyrir á starfsferli mínum, en allir
eiga þó rétt á að leiðrétta orð sín
– einnig Kjartan.
Svo vill til, eins og fram kemur
í Þjóðmálagreininni, en Kjartan
minnist ekki á, að 1932 varð Þor-
steinn Pétursson yfirmaður yfir
svonefndu Varnarliði verkalýðsins,
en Kommúnistaflokkurinn ætlaði
þessu einkennisbúna liði að vera í
fararbroddi byltingar og bardaga
við lögreglu, fram til 1938, þegar
Þorsteinn var 32 ára gamall.
Hann gegndi því aðalhlutverki á
þessu sviði og upplýsingar, sem
hann gaf mér um að allt að 15
manna hópur kommúnista hafi bú-
ist skotvopnum, m.a. að hans
hvatningu, sem færð er í fund-
argerðarbók, er því bæði traust
og trúverðug. Þetta er einnig
óbeint staðfest með bréfi frá ís-
lenskum kommúnistum í skólum
Alþjóðasambands kommúnista í
Moskvu, en þar kemur fram að
leynilið ,,byltinga bardagamanna“
1931 var forveri að stofnun Varn-
arliðs verkalýðsins og hafði það að
markmiði að gera félagana hæfari
,,í hinni teknisku baráttu“, þ.e.
skotfimi og bardögum undir
stjórn manns, sem numið hafði í
Moskvu. Hvernig skyldi Kjartan
ímynda sér að sú ,,tekniska“ þjálf-
un hafi farið fram á Íslandi án
skotvopna? Kjartan notar hins
vegar bréf byltingarnemanna til
að reyna að afsanna að komm-
únistar hafi vígbúist, vegna þess
að nemarnir mæltu gegn því að
þessi byltingarsveit flokksins
starfaði leynilega og ólöglega hér
á landi.
Kjartan staðhæfir að eina dæm-
ið sem ég hafi fram að færa um
að kommúnistar hafi notið þjálf-
unar í vopnaburði í leyniskólum í
Moskvu, sé ,,frá dr. Benjamín Ei-
ríkssyni,“ en hann hafi verið í fé-
lagsskap þýskra útlaga. ,,Í Norð-
urlandadeild Lenínskólans,“ segir
Kjartan, ,,þar sem flestir hinna Ís-
lendinganna í Moskvu voru við
nám, voru þeir og Skandinavarnir
hins vegar búnir undir að starfa í
löglegum flokkum sinna heima-
landa og þjálfun í hernaði ekki á
dagskrá.“ Enda þótt bókleg bylt-
ingarfræði hafi verið í fyrirrúmi í
Vesturháskólanum (þar sem dr.
Benjamín nam) og Lenínskólanum
verður Kjartani hált á því að
byggja málflutning sinn á skrifum
Jóns Ólafssonar. Jón studdist í
skrifum um byltingarnámið m.a.
við dagbók Lenínskólanemans
Andrésar Straumlands. En tvær
mikilvægar færslur í dagbókinni,
sem nú er geymd í Þjóð-
skjalasafni, duldust Jóni af ein-
hverjum ástæðum. Þó höfðu þær
birst nokkrum árum fyrr í bókinni
Liðsmenn Moskvu (1992), en þar
segir Árni Snævarr að fáeinum
dögum eftir komu til Moskvu hafi
Andrés sótt ,,,,tíma í meðhöndlun
vopna“, eins og hann orðaði það í
dagbók sinni.“ Einn dag kallaði
Andrés líka ,,Vopnadag“, en þá
hefur ,,væntanlega átt að æfa
vopnaburð“, svo sem Árni ályktar.
Helga heitin Guðmundsdóttir
frá Siglufirði sagði mér einnig svo
frá 1979 að bróðir hennar, Þór-
oddur Guðmundsson, en hann var
í Norðurlandadeild Vesturháskól-
ans, hefði sagt henni að skotæf-
ingar hefðu verið hluti af náminu
eystra. Þeir Andrés og Þóroddur
(sem fékk inngöngu í sovéska
Kommúnistaflokkinn og varð
þingmaður Sósíalistaflokksins)
urðu síðar báðir flokksbræður
Kjartans Ólafssonar, en hann seg-
ir að fyrrverandi byltingarnemar
hafi fullyrt við sig að þeir hafi
aldrei komið nærri vopnum. Þó
hafa hér nú verið taldar upp þrjár
heimildir því til staðfestingar, að
skotfimi og vopnaburður hafi svo
sannarlega verið ,,á dagskrá“ ís-
lenskra byltingarnema þvert á
ákafar fullyrðingar Kjartans í út-
varpi og Morgunblaðinu. Skyldi
Kjartan nú vilja leiðrétta missagn-
ir sínar um byltingarnámið í blöð-
um og útvarpi eða munu þær
standa eftir óleiðréttar af hans
hendi?
Ofbeldi í orði og verki
Lýsing Kjartans á atlögu sósíal-
ista að Alþingi, þegar þar voru
greidd atkvæði um inngöngu í Atl-
antshafsbandalagið 30. mars 1949,
er afar villandi. Hann minnist
ekki á hótanir sósíalista um að
koma í veg fyrir að yfirgnæfandi
meirihluti Alþingis samþykkti inn-
gönguna, hvað þá um hótun
Brynjólfs Bjarnasonar að láta
þingmenn annarra flokka sæta í
framtíðinni sömu meðferð og
kvislingar nasista, sem líflátnir
voru tugþúsundum saman í stríðs-
lok. ,,Fólkið“ (þ.e. andstæðingar
bandalagsaðildar), reiddist, að
sögn Kjartans, þegar það sá að
sjálfstæðismenn höfðu tekið sér
stöðu til varnar Alþingishúsinu:
,,Fáeinum mönnum varð það á að
kasta mold af Austurvelli og jafn-
vel steinum að þessari fylkingu“,
en unglingar eggjum. Í raun hófst
grjótkastið að húsinu og ein af
mörgum árásum á forystumenn
Sjálfstæðisflokksins daginn áður
en menn tóku sér þar stöðu til
varnar. Eins og fram kom í
hæstaréttardómi og rækilegri
réttarrannsókn er ljóst að Sósíal-
istaflokkurinn skipulagði ekki fyr-
irfram, hvernig atlögu að Alþingi
skyldi háttað, en eftir að fólk
hafði safnast saman við Alþing-
ishúsið að hans áskorun, urðu þar
samtök ,,í verki um að veitast með
ofbeldi að Alþingi.“ Þessi samtök
birtust í því að frammámenn úr
Sósíalistaflokknum komu á vett-
vang með hátalarabúnað flokksins
og básúnuðu þann uppspuna út til
æsts mannfjölda að þingmenn
sósíalista væru fangar í þinghús-
inu. Þá magnaðist grjóthríðin að
Alþingishúsinu, svo að lífi og ör-
yggi þingmanna var stefnt í bráð-
an voða (fyrir ótrúlega mildi slas-
aðist aðeins einn þingmaður –
raunar sósíalisti) og jafnframt
reyndi mannfjöldi ,,að ráðast inn í
húsið til að hindra glæpinn með
valdi“, eins og flokksfélagi Kjart-
ans orðaði það síðar. Fimm lög-
regluþjónar slösuðust í þessum
átökum, einn svo alvarlega að
hann varð að hætta störfum, en
það var ekkert einsdæmi: 1932
lágu t.d. nítján lögregluþjónar,
meira en helmingur Reykjavík-
urlögreglunnar, illa slasaðir eftir
árás kommúnista á bæjarstjórn
Reykjavíkur undir forystu ,,Varn-
arliðs verkalýðsins.“
Af „heiðruðum félögum“
Mér þykir skörin færast upp í
bekkinn, þegar Kjartan líkir var-
úðarráðstöfunum lögreglunnar
gegn flokkum, sem skipulögðu eða
boðuðu slíkt ofbeldi við ,,persónu-
njósnir STASI [leynilögreglunnar]
í Austur-Þýskalandi“. Sá flokkur,
sem Kjartan var framkvæmda-
stjóri fyrir, var um árabil í
bræðralagstengslum við Samein-
ingarflokk sósíalista, þ.e. austur-
þýska kommúnistaflokkinn, sendi
tugi ungra flokksmanna sinna til
náms og starfa í þýska ,,alþýðu-
lýðveldinu“ (bréf frá Kjartani til
sinna ,,heiðruðu félaga“ um slíkt
nám og flokkstengsl eru varðveitt
í skjalasafni í Berlín) með það fyr-
ir augum að þeir tækju við for-
ystu Sósíalistaflokksins og stuðl-
uðu að því að koma á sósíalisma
að austrænni fyrirmynd á Íslandi.
Austur-þýski ,,bræðraflokkurinn“
tók jafnvel að sér að kosta flokks-
skóla fyrir Sósíalistaflokkinn í
Austur-Þýskalandi, borga kostnað
fyrir flokksfélaga sem þaðan ferð-
uðust til að kjósa utan kjörstaðar
í alþingiskosningum á Íslandi og
greiða fyrir útgáfu á ritum Marx
og Engels á Íslandi. Íslenskir
sósíalistaforingjar voru árlegir
vildargestir þýskra komm-
únistaleiðtoga, sem héldu þegnum
sínum í heljargreipum Stasi, lok-
uðu þá inni á bak við múrvegg og
létu landamæraverði skjóta til
bana tæplega eitt þúsund menn,
þegar þeir reyndu að flýja einræð-
ið, sem Sósíalistaflokkurinn ís-
lenski og Þjóðviljinn lofuðu og
prísuðu fram eftir sjöunda áratug-
inum. En 1968 réðust herir aust-
antjaldsríkjanna inn í Tékkóslóv-
akíu og það gat þorri sósíalista á
Íslandi ekki sætt sig við, vegna
þess að innrásinni var beint gegn
endurbótasinnaðri komm-
únistastjórn en ekki ,,auðvalds-
ríki“. Eftir það átti Kjartan Ólafs-
son, eins og margir vita, góðan
þátt í því að slíta opinber tengsl
Sósíalistaflokksins við innrás-
arríkin. Því er nú fremur leitt að
þurfa að standa í þessari orðræðu
við hann um efni, sem ég hélt satt
að segja að hann liti nú allt öðrum
augum í ljósi reynslunnar.
Að fortíð skal hyggja
Eftir Þór Whitehead » Í orðum hans erfólgin grófasta að-
dróttun, sem ég hef
orðið fyrir á starfsferli
mínum, en allir eiga þó
rétt á að leiðrétta orð
sín – einnig Kjartan.
Þór Whitehead
Höfundur er sagnfræðingur.
a hausti.
kill akkur
essu
ra tveir
rvard til
i fyrir
ur síðan í
reynd kennt í samvinnu við Har-
vard-háskóla og það verður bæði
fólk héðan og frá þeim sem mun
kenna. Við munum bjóða nám-
skeiðið, ekki bara okkar nemendum
heldur öllum meistaranámsnem-
endum við Háskóla Íslands.“
Háskóla Íslands
nn
n
ráðherra og Kristín Ingólfsdóttir, rektor HÍ,
að taka við þessari nafnbót,“ sagði Porter.
u WEF
andanna
sam-
ess að
nds sé
ika í
ugleiki
kenndur
hann
öxtum. Í
nd í 58.
nburð-
mta sæti,
í fjór-
da.
nauðsyn-
ram-
Mann-
andi og í
Norð-
ri lægra
i í há-
landa-
þó farið
gir að
m hafi
beitt sér fyrir að efla menntun á öll-
um stigum, sérstaklega þó rann-
sóknatengt framhaldsnám í vís-
inda- og tæknigreinum en á Íslandi
sé rannsóknatengt framhaldsnám
skemmra á veg komið. Hvað fram-
haldsmenntun og þjálfun varðar er
Ísland í 13. sæti og er mun neðar en
samanburðarlönd. Finnland er í
fyrsta sæti, Danmörk í öðru og Sví-
þjóð í því þriðja. Aðgengi að starfs-
þjálfun er einnig minna hér en hjá
öðrum Norðurlandaþjóðum.
Að lokum segir í skýrslunni að
veikleika sé að finna á sviði nýsköp-
unar. Nýsköpunargeta þjóða sé háð
því að stoðkerfið sé styrkt og ríkið
styðji við hátækni- og sprotafyr-
irtæki. „Stoðkerfi annarra Norð-
urlandaþjóða er þróaðra en Íslend-
inga að hluta vegna langrar
iðnsögu.“ Ísland er í 17. sæti þegar
kemur að nýsköpun og þróun-
arþáttum og er mun neðar en sam-
anburðarlönd. Svíþjóð er í fimmta,
Finnland í sjötta og Danmörk í því
sjöunda.
Morgunblaðið/Sverrir
ð lof fyrir kenningar um samkeppnishæfni.