Morgunblaðið - 24.12.2006, Qupperneq 26

í heimi bókanna
26 SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
fleiri en í dag. Ég kynntist t.d. ungur
Árna Bjarnarsyni og líkaði alltaf
mjög vel við hann. Árni var mikill
dugnaðar- og hugsjónamaður sem
átti mjög létt með að græða peninga.
Hann setti þá hins vegar alltaf í sín-
ar hugsjónir og það gekk nú misjafn-
lega. Ég held t.d. að hann hafi fyrst-
ur manna stofnað hér flugskóla. Fór
vestur til Ameríku og keypti tvær
flugvélar en því miður var það of
dýrt fyrirtæki. Hann var lengi að
súpa seyðið af því.“
Hörður segir að Árni hafi einnig
verið drjúgur í samskiptum við Vest-
ur-Íslendinga. „Hann fór m.a. vestur
og safnaði íslenskum bókum sem ég
er viss um að hefðu farið forgörðum
ef hans hefði ekki notið við. Eitthvað
hefur hann kannski haft upp úr því
en þess er að geta að það var dýrt að
flytja bækur heim. Þannig að ekki
hefur gróðinn nú verið mikill. Þetta
gerði Árni fyrst og fremst af hug-
sjón.“
Einu sinni þegar Árni var á leið til
Ameríku lét Hörður hann hafa svo-
lítið fé og bað hann að kaupa eitt-
hvert smáræði fyrir sig vestra.
„Hvað heldurðu að karl komi með
heim? Það var þessi hérna,“ segir
Hörður og sýnir blaðamanni fallegt
eintak af Hvítum hröfnum eftir Þór-
berg Þórðarson. „Ég hef sjaldan
fengið jafn mikið fyrir peninginn og
þá.“
Hörður kveðst oft hugsa til þess
að árlega fari líklega mikið magn ís-
lenskra bóka í súginn vestur í
Bandaríkjunum. „Það er ekki vafi á
því að þar er fjársjóður af íslenskum
bókum en sagt er að á tímabili hafi
um 40% af allri íslenskri bóksölu far-
ið fram fyrir vestan. Nú er mikil
hætta á því að þetta glatist í eitt
skipti fyrir öll þar sem það eru svo
fáir eftir sem lesa íslensku.“
Annar merkur safnari sem Hörð-
ur nefnir er Jónas Jóhannsson, faðir
Stefáns Jónassonar bóksala. „Jónas
var frændi minn. Pabbi og Jónas
voru þremenningar og mamma og
Indíana, kona Jónasar, voru það
líka. Þannig að þetta er merkilega
tvinnað saman. Jónas lét mig hafa
margar góðar bækur. Einu sinni
keypti ég fyrsta árganginn af riti
sem heitir Perlur en sá enga leið til
að eignast annan árganginn. Þegar
ég greindi Jónasi frá þessu hló hann
og sagðist eiga tvö eintök af öðrum
árganginum og skyldi gefa mér ann-
að þeirra. Eftir að Jónas flutti til
Reykjavíkur hélt ég yfirleitt til hjá
honum þegar ég var fyrir sunnan.“
Átti fleiri tonn af bókum
Sigurður Draumland er Herði líka
minnisstæður. „Hann átti fleiri tonn
af bókum. Eftir hann var safnið selt
suður og mig minnir að það hafi ver-
ið fulllestaður vörubíll. Bókasafn
Sigurðar var sérkennilegt með það
að hann átti mörg eintök af ýmsum
bókum. Hann pakkaði bókunum allt-
af inn og setti þær í kassa þegar
hann var búinn að lesa þær og stafl-
aði svo kössunum upp. Sigurður bjó í
litlu húsi og þegar hann dó var það
massíft af bókum.“
Hörður kom stundum til Sigurðar
með bækur frá Amtsbókasafninu.
„Ég var alltaf að vona að hann byði
mér inn en það gerðist aldrei. Ég
komst ekki lengra en í dyrnar. Sig-
urður bjó einn og eitt haustið tókum
við eftir því að hann hætti að koma á
safnið. Þá var farið að athuga málið
og fannst hann dáinn í rúmi sínu
með bók á bringunni og gleraugu á
nefinu.“
Jón Sigfússon var enn einn
ástríðusafnarinn. „Það er sagt að
hrollur hafi farið um mannskapinn
þegar menn vissu að boðið var fyrir
Jón á uppboðunum. Jón sagði sínu
fólki bara að kaupa bókina og setti
ekkert þak á það. Hann átti mjög
gott og merkilegt safn.“
Hörður hefur áhyggjur af stöðu
bókasafnarans. Mönnum sem safni
bókum af alúð og ástríðu fækki með
hverju árinu. „Unga fólkið í dag
hugsar bara um tölvur og hljóm-
diska. Þótt margt sé komið í tölvu-
tækt form er mikið af bókum eftir.
Hvað verður um bókasöfn sem menn
eru búnir að leggja í mikinn tíma og
mikla fjármuni þegar þeir falla frá?
Hafa erfingjarnir einhvern skilning
á þessum verðmætum eða láta þeir
þetta bara fara út í veður og vind?
Ég er búinn að skipta mörgum söfn-
um úr dánarbúum og oft heyrist mér
fólk telja að þetta sé einskis virði.
Mér var kennt að bækur væru verð-
mæti og það væri synd að fara illa
með þær.“
Hörður telur þó ekki útilokað að
einhverjir taki við kyndlinum. „Sem
betur fer eru alltaf til einhverjir sér-
vitringar. Vonandi halda þeir bók-
inni áfram á lofti.“
Hafði ekki áhuga á búskap
Enda þótt Hörður sé uppalinn í
sveit stóð hugur hans aldrei til þess
að verða bóndi. „Ég var ekkert gef-
inn fyrir búskap en það var á for-
eldrum mínum að heyra að það væri
ekki annar atvinnuvegur til. Búið
var að byggja allt upp í Garðsá og
það hefði þannig lagað ekki verið
slæmt að taka við búinu en það kom
ekki til greina þar sem bakið á mér
gaf sig þegar ég var ungur maður og
ég gat fyrir vikið ekki unnið neina
erfiðisvinnu. Gat varla tekið upp fóð-
urblöndupoka.“
Hörður var til heimilis í Garðsá
þar til hann fluttist til Akureyrar, 37
ára að aldri. „Þá fékk ég vinnu í raf-
tækjabúð Kaupfélagsins enda þótt
ég væri gjörsamlega grænn á því
sviði. Þar vann ég í tvö ár eða þang-
að til ég fékk vinnu á Amtsbókasafn-
inu. Það kom þannig til að Árni
Jónsson, sem var forstöðumaður
bókasafnsins og hefur líklega þekkt
eitthvað til mín, kom einu sinni út í
raftækjabúð og var að kaupa perur.
Meðan ég er að afgreiða hann spyr
hann mig sísona hvort það sé ekki
skárra að afgreiða bækur en perur.
Ég sagðist halda að það væri örugg-
lega skemmtilegra en ég kynni samt
ekkert til þeirra hluta. „Ja,“ sagði þá
Árni. „Það þarf ekki mikla kunnáttu
til.“ Hann bætti við að ári síðar yrði
nýtt húsnæði tekið í notkun og að
hann vantaði mann í afgreiðsluna.
Hann tók fram að hann réði þessu
ekki einn en ef ég sækti um myndi
hann reyna að stuðla að því að ég
fengi þessa vinnu.“
Hörður heyrði ekki meira um mál-
ið fyrr en u.þ.b. ári síðar. „Þá
hringdi Árni í mig og sagði að ég
yrði að skrifa umsókn strax um
kvöldið. Það gerði ég. Það var lítið
um vinnu á Akureyri á þessum tíma
og mér var sagt að ellefu hefðu sótt
um. Þeir voru að ég held flestir
skárri en ég en það fór samt svo að
ég fékk starfið.“
Kenndi bókband
Herði líkaði starfið á bókasafninu
vel en það voru viss vonbrigði að
kaupið var lægra en hjá Kaupfélag-
inu. „Vinnan byrjaði ekki fyrr en
klukkan eitt og var til klukkan sjö,
þannig að mér kom til hugar að nýta
morguninn til að vinna upp þennan
launamismun. Fljótlega á eftir vant-
aði kennara í bókbandi við Gagn-
fræðaskólann. Guðmundur Frímann
var orðinn gamall og kenndi færri
tíma en áður, þannig að finna þurfti
mann til að fylla í skarðið. Ég kunni
ekki mikið í bókbandi en tók þetta
samt svellkaldur að mér og kenndi
þrjá tíma á dag. Þetta gerði ég í þrjá
vetur.“
Ástæðan fyrir því að Hörður hætti
að kenna var sú að gera þurfti í
auknum mæli upp bækur á Amts-
bókasafninu. Tók hann það verk að
sér. „Mér þótti miklu þægilegra að
geta unnið á sama stað, auk þess
sem ég hafði nokkuð gaman af þess-
um viðgerðum. Þessu hlutverki
gegndi ég alla tíð á bókasafninu og
það var ekki lítið verk því bækurnar
gengu býsna ört úr sér, ekki síst
myndasögubækurnar. Undir það
síðasta borgaði sig raunar frekar að
kaupa ný eintök á mörkuðum en að
tjasla í þau gömlu.“
Átti að vera góður við
gamla fólkið og krakkana
Eins og gefur að skilja var starf
bókavarðarins draumastarf fyrir
bókelskan mann eins og Hörð. „Ég
kunni alla tíð vel við mig í því starfi.
Erillinn var mikill en ég var léttur á
fæti og tók stigann í tveimur eða
þremur stökkum. Þótt það væru um
40.000 bækur í útlánunum þar sem
ég var þekkti ég þær flestar í sjón og
margar af þeim hafði ég lesið.“
Hörður kveðst bara hafa fengið
tvær reglur til að fara eftir þegar
hann hóf störf á Amtsbókasafninu.
„Árni heitinn sagði: „Þú verður að
vera góður við gamla fólkið og góður
við krakkana.“ Þetta reyndi ég eftir
bestu getu.“
Hörður segir alltof mikinn tíma
hafa farið í það að endurheimta bæk-
ur. „Það var eins og sumt fólk skildi
ekki að það þyrfti að skila þessu. En
það þýðir víst lítið að reka bókasafn
ef bókum er ekki skilað. Við byrj-
uðum á því að senda rukkunarbréf
og fólk var beðið að borga smávægi-
lega sekt, sem hækkaði eftir því sem
bækurnar urðu fleiri. Það glataðist
töluvert af bókum. Þetta er breytt í
dag. Núna er þetta sett í innheimtu
ef menn bregðast ekki við greiðslu-
áskorun.“
Hörður rifjar upp samskipti við
mann nokkurn. „Dóttir hans lenti í
vanskilum með bók sem hún hafði
reyndar ekki fengið því hún var að-
eins fyrir fullorðna. Ég fór að orða
þetta við föður hennar en hann tók
þessu fjarri. Svo sagði hann að þetta
hefði ekki verið tekið út á sitt skír-
teini. Það vissi ég en benti honum á
að hann hefði skrifað upp á ábyrgð-
arkortið. Þetta gekk eitthvað á ann-
að ár eða þriðja, þangað til að ég sá
þessa bók á bókamarkaði og keypti
hana á 500 krónur. Næst þegar karl
kom sýndi ég honum bókina og sagði
best að hann gerði þetta snöggvast
upp og borgaði bókina. Hann féllst á
það og þar með var málið úr sög-
unni. Ég var harla feginn. Við fund-
um yfirleitt leið til að leysa málin.“
Hann má ekki sjá mig!
Margt skemmtilegt dreif á daga
Harðar á Amtsbókasafninu og ýmsir
skrautlegir karakterar stungu þar
við stafni. „Ég man eftir vestur-
íslenskum karli sem kom þarna oft.
Hann var frekar skapstirður. Einu
sinni var ég að tala við Jón heitinn
Rögnvaldsson inni í lítilli kompu við
hliðina á afgreiðsluborðinu. Kemur
þá ekki karlinn. Jón heyrir í honum
og segir strax: „Ég hef engan tíma
til að tala við hann núna og hann má
ekki sjá mig.“ Karlinn settist hins
vegar þarna við borð og horfði til
suðurs að útgöngudyrunum, þannig
að það var engin útgönguleið fyrir
Jón. Ég hentist því upp á loft til
Árna heitins Jónssonar og sagði
honum að ekki væri gott í efni, karl-
inn væri kominn og Jón þyrfti að
komast óséður út. Árni hló mikið og
kvaðst mundu laga þetta snarlega.
Kom svo niður, tók undir höndina á
karlinum og leiddi hann upp. Þá
skaust Jón út.“
Á seinni árum eftir að Gísli heitinn
Jónsson menntaskólakennari hætti
að kenna var hann með vinnuað-
stöðu á safninu og ýmsir komu að
finna hann. „Þá var svo um samið ef
ákveðnir menn kæmu þá áttum við
að hringja upp til Gísla og hann fór
út bakdyramegin.“
Stálminni Steindórs
frá Hlöðum
Minnisstæðasti gesturinn á Amts-
bókasafninu var Steindór heitinn
Steindórsson frá Hlöðum. „Hann
kom oft á safnið og var ákaflega
skemmtilegur. Einu sinni lagði ég að
honum að koma á haganlegum tíma,
svona um kaffileytið, til að fá kaffi og
spjalla við Gísla. Hann var ekki frá
því og eftir það kom hann jafnan á
þeim tíma. Það voru skemmtilegir
kaffitímar en því miður urðu þeir
stundum býsna langir.“
Hörður kveðst oft hafa leitað til
Steindórs ef hann vantaði upplýs-
ingar um eitthvað. „Það brást aldrei
að hann gat leyst úr þeim málum.
Hann var vel að sér á öllum sviðum,
ekki síst í sögu og bókmenntum. Þá
hef ég ekki þekkt mann sem hefur
haft annað eins minni og Steindór.“
Steindór missti sjónina á efri ár-
um og var Hörður stundum fenginn
til að lesa upp fyrir gamla manninn.
„Ég er náttúrlega lélegur upplesari
en baslaðist þetta þó einhvern veg-
inn. Ég fór oft og las fyrir hann og
þá spjölluðum við líka mikið. Einu
sinni las ég fyrir Steindór bók um ís-
lenska hafnarstúdenta en þar var
hann á heimavelli og hefði getað
bætt miklu við þá bók hefði hann
verið nærstaddur þar sem hún var
framleidd.“
Steindór var mikill bókasafnari og
sótti m.a. margar bækur til Íslend-
ingabyggða í Vesturheimi. „Einu
sinni kom hann á bóndabæ vestra og
talið barst að íslenskum bókum.
Eitthvað var nú til á bænum en verst
var að það var allt úti í hænsnakofa.
Það stóð hins vegar ekki fyrir Stein-
dóri. Hann leit út í hænsnakofann og
fann margar dýrindis bækur. Þvílíkt
og annað eins.“
Það var og. Hörður lætur hér
staðar numið í frásögn sinni af bók-
um og bóktryggum mönnum. Sigríð-
ur hefur lagt á borð og mér er ljóst
að ég hverf ekki svangur út í snjóinn
aftur – hvorki á líkama né sál.
orri@mbl.is
Bókavörðurinn Hörður fékk tvær reglur til að fara eftir er hann hóf störf á Amtsbókasafninu. „Árni heitinn Jóns-
son sagði: „Þú verður að vera góður við gamla fólkið og góður við krakkana.“ Þetta reyndi ég eftir bestu getu.“
Óskum aðildarfélögum okkar,
viðskiptavinum og landsmönnum öllum
gleðilegra jóla og farsældar á nýju ári.
Þökkum samstarfið á árinu sem er að líða.
Staðlaráð Íslands