Morgunblaðið - 24.12.2006, Qupperneq 30

hildarleikur
30 SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
ótt Clint Eastwood sé 75 ára mun-
ar hann ekki um að koma með
tvær stórmyndir í ár. Auk Fána
feðra vorra nýtti hann tökurnar á
Reykjanesinu að nokkru leyti í
Letter from Iwo Jima sem sýnir þessi hat-
römmustu átök Kyrrahafsstríðsins frá sjón-
arhóli Japana.
Fánar feðra vorra var frumsýnd í október
vestan hafs, í Japan og fáeinum fleiri löndum
sem komu við sögu stríðsins. Hún er jafn-
framt jólamynd víða um Evrópu.
Tvær hliðar á atburðunum
Fánar feðra vorra fékk fullt hús hjá sum-
um kröfuhörðustu gagnrýnendum Bandaríkj-
anna og ekki þykir ólíklegt að Eastwood
hampi sigurlaunum fyrir leikstjórnina.
Í stuttu máli segir Fánar feðra vorra frá
bardögunum á eyjunni frá sjónarhóli Banda-
ríkjamanna og persónunum að baki ljós-
myndarinnar frægu, þar sem hópur her-
manna reisir fána feðra sinna undir
blóðbaðinu miðju og var táknræn athöfn.
Mikilvæg fótfesta
Upptökur voru skammt á veg komnar þeg-
ar Eastwood fór að velta fyrir sér að segja
söguna líka frá sjónarhóli Japana, ella væri
bara hálf sagan sögð. Honum fannst það
sanngjarnt, þar sem 60 ár voru liðin frá lok-
um heimsstyrjaldarinnar, sárin sem hún
skildi eftir tekin að gróa og Japanir búnir að
gjalda þátttöku sína dýru verði.
Yfirhershöfðingi japanska heraflans á eyj-
unni, Tadamichi Kuribayas, framdi sjálfs-
morð þegar öll sund voru að lokast. Hann
hafði sent fjölskyldu sinni bréf og myndir frá
dvölinni á eyjunni og hélt því áfram allt undir
það síðasta. Myndirnar og bréfin voru síðar
gefin út í bókinni Picture Letters from
Commander in Chief. Með þessar átakanlegu
minningar í höndunum, hélt Eastwood á fund
japanska rithöfundarins Iris Yamashita.
Hann skrifaði síðan handritið Letters from
Iwo Jima, en naut aðstoðar Pauls Higgis.
Eastwood notar tökur af bardögunum á
Reykjanesinu í nýju myndina, sem var frum-
sýnd í Japan í nóvember, þar sem hún hefur
slegið í gegn hjá almenningi og gagnrýn-
endum. Í Bandaríkjunum hófust sýningar 20.
des. en Evrópufrumsýningin verður á kvik-
myndahátíðinni í Berlín í byrjun febrúar og
hérlendis 16. sama mánaðar.
Tvær tilnefningar?
Eastwood var einn vinsælasti leikari sam-
tímans eftir að hafa verið í áratugi í auka-
hlutverkum í misjöfnum bíómyndum og aðal-
hlutverkum í sjónvarpsþáttum. Sá sem á
heiðurinn af framgangi Eastwoods er Ítalinn
Sergio Leone, sem fékk honum aðal-
hlutverkið í þremur, feykivinsælum spag-
hetti-vestrum, gerðum í Evrópu. Þær þóttu
koma með ferskan andblæ í vestrana.
Eftir sigurgöngu „dollaramyndanna“, hélt
Eastwood aftur vestur um haf og var orðinn
stjarna, einkum í átakamyndum og vestrum.
Hlutverkin fóru batnandi en það var ekki
fyrr en að leikarinn fór að leikstýra að menn
tóku Eastwood alvarlega. Það gerðist árið
1971 og frumraunin var Play Misty for Me,
þrælmögnuð spennumynd sem þrusaði áhorf-
andanum fremst fram á sætisbrúnina. Síðan
hefur gengið verið upp á við, að und-
anskildum nokkrum hortittum um og eftir
1980. Eastwood hefur verið með ólíkindum
afkastamikill síðasta aldarfjórðunginn, leik-
stýrt, framleitt og leikið í sínum eigin mynd-
um og annarra. Vinsældirnar hafa aldrei yf-
irgefið hann en viðurkenningar látið á sér
standa. Eastwood var 63 ára þegar hann
hlaut sína fyrstu Óskarsverðlaunatilnefningu,
fyrir leikstjórn stórvestrans Unforgiven (’93).
Karl kom sá og sigraði og hélt á braut með
tvenn verðlaun; fyrir leikstjórn og bestu
mynd ársins, þar sem hann var framleiðandi
hennar. Árið 2004 var hann tilnefndur til
Óskars fyrir leikstjórn Mystic River og
myndin var tilnefnd sem ein af fimm bestu
það árið en hann gekk út tómhentur, þrátt
fyrir að margir telji myndina hans besta verk
á ferlinum.
Eastwood þurfti ekki að bíða lengi eftir
sárabótum, árið eftir lék hann sama leikinn
og ’93 og hélt á braut með tvenn aðal Ósk-
arsverðlaunin fyrir Million Dollar Baby.
Nú ræða menn í fúlustu alvöru að
Eastwood verði fyrstur leikstjóra til að fá til-
nefningu fyrir tvær myndir á sama ári.
Öll erum við haldin sama óttanum
Stríðsmyndir eru ekki ofarlega á óskalista
bíógesta um þessar mundir. En hvað var það
sem rak Eastwood á þessum tímapunkti að
leggja út í jafn metnaðarfullt en tvísýnt og
erfitt verkefni og Iwo Jima-tvennuna?
Kvikmyndagerðarmaðurinn, sem bæði
framleiðir og leikstýrir myndum sínum, hefur
sagt að hvert verk sem hann geri, kenni hon-
um eitthvað nýtt, því haldi hann ótrauður
áfram.
„Ég er kominn á þann aldur að ég gæti
hætt og farið að berja golfkúlur. En með því
að taka þessar tvær myndir hef ég fræðst um
stríð og manneskjur og komist að ýmsu um
sjálfan mig.“
Meira en fjórðungur allra heiðursmerkja
sem veitt voru landgönguliðum flotans í síð-
ari heimsstyrjöldinni, var fyrir frammistöðu
þeirra á Iwo Jima. Meðalaldur þeirra var 19
ár, allt niður í 14, en margir lugu til um aldur
til að þjóna fósturjörðinni.
Aðeins þrír sexmenninganna sem reistu
fánann, komust lífs af; John Bradley, sjúkra-
liði í sjóhernum frá Wisconsin; Ira Hayes,
Pima indjáni og landgönguliði frá Arizona, og
Rene Gagnon, sem einnig var landgönguliði,
frá New Hampshire. Á meðan stríðið geisaði
voru þremenningarnir sendir út um allar
jarðir til að safna fé til stríðsrekstursins og
fyrr en varði voru þeir hylltir sem hetjum
sæmdi af 50.000 manns í Chicago, milljón á
Times Square í New York. Það var yfirþyrm-
andi upplifun fyrir þá og að sumu leyti nið-
urlægjandi. Þeir voru sakbitnir yfir því að
vera hampað sem stríðshetjum þegar svo
margir félagar þeirra létu lífið eða slösuðust
á Kyrrahafseyjunni.
Bandaríkjamennirnir sem héldu til Iwo
Jima vissu að baráttan yrði erfið en þeir
trúðu alltaf á sigur. Japönunum var sagt að
þeir ættu ekki afturkvæmt, þeir væru sendir
til þess að deyja fyrir keisarann. Menn hafa
dregið rangar ályktanir sakir þessa ólíku,
menningarlegu bakgrunna. Þegar ég fór að
kynna mér efnið að baki myndanna, komst ég
að því að allir þessir ungu menn voru jafn
óttaslegnir, hvort sem þeir voru japanskir
eða bandarískir. Allir skrifuðu þeir tilfinn-
ingaþrungin bréf heim þar sem þeir sögðu
„Ég vil ekki deyja“.
Umgengni til fyrirmyndar
Eastwood og hans fólk setti allt á annan
endann á viðkvæmum tökustöðunum á
Reykjanesi. Við höfðum slæma reynslu af
umgengni nokkurra íslenskra kvikmynda-
gerðarmanna á Kvikmyndavordögunum góðu
og talsvert bar á neikvæðri umræðu á meðan
tökunum stóð í Sandvík og í Krýsuvík. Þar
yrði sprengt og tætt og landið myndi aldrei
bíða þess bætur að vera staðgengill átakanna
á Iwo Jima.
Eastwood hefur lært góða hluti í lífinu og
sýnir það m.a. með því að sjá svo til að eng-
inn getur merkt að stríðsmyndir úr fremstu
víglínu voru teknar á svæðunum. Þar er allt
eins og það áður var annað en að bílastæðin
fengu að halda sér og koma okkur að góðum
notum í framtíðinni.
Eastwood, Ísland og Iwo Jima
Clint Eastwood tók stríðs-
myndina Flags of Our Fath-
ers, um átök Bandaríkja-
manna og Japana á Iwo Jima
í seinni heimsstyrjöldinni, að
miklum hluta í Sandvík og
Krýsuvík á Reykjanesi.
Sæbjörn Valdimarsson lítur
yfir feril kempunnar og nýju
myndirnar hans tvær.
Merie W. Wallace, SMPSP
Leikstjórinn Clint Eastwood ræðir við japanska leikarann Shidou Nakamura við tökur mynd-
arinnar Bréf frá Iwo Jima, seinni myndar sinnar um átökin um Kyrrahafseyjuna.
saebjorn@heimsnet.is
Heimild: San Fransico Chronicle
leiddar fyrr en 1940. Og þarna voru
húfur sem komu fyrst til sögunnar
’43. Og þetta var meira að segja
Spielberg. Það fannst mér skondið.
Ég er alltaf að bæta við mig, mað-
ur fer alltaf dýpra og dýpra ofan í
hlutina, les bók um einhvern ein-
stakan atburð eða hlið á stríðinu.
Það er verst að ég hef bara rosalega
slæmt minni, alveg hræðilegt. Ég
rekst stundum á eitthvað geðveikt
forvitnilegt en er síðan svo vitlaus að
glósa ekki hjá mér. Einn daginn á
heilinn samt eftir að fyllast af þess-
um fróðleik um stríðið. Það verður
sorglegur dagur. Þá dettur stærð-
fræðin út í staðinn eða eitthvað.“
Skrýtið að fara aftur
út í hinn venjulega heim
Hjálmar Kristinsson er lífeyris-
og tryggingaráðgjafi úr Hafnarfirði.
Hann var kvaddur óvænt til að leika
majór í hernum og sér ekki eftir því.
„Það var rosalega gaman að taka
þátt í þessari mynd. Þetta er svo
framandi heimur. Það hefði að vísu
verið skemmtilegra að vera búinn að
lesa bókina.
Ég fór á Saving Private Ryan á
sínum tíma. Byrjunin á henni var
náttúrlega rosaleg. Ég var í sjokki
strax frá byrjun því mér fannst ég
vera inni í kúlnahríðinni miðri og
fann á eigin skinni hvað þetta var
allt saman átakanlegt. Á Discovery
var líka þáttur um daginn þar sem
sjónvarpsmaður fór á pramma til
Normandí og prófaði að ganga þar í
land í fjörunni. Hann var alveg bú-
inn eftir að hafa hlaupið úr pramm-
anum og upp eftir fjörunni. Þó var
hann ekki með þungan farangur og
vopn og það dundi engin skothríð á
honum. Í sama þætti sagði sjón-
arvottur frá ástandinu í þessum
landgönguprömmum. Þegar þeir
komu upp í fjöru og hlerinn fyrir
framan féll niður og menn áttu að
hlaupa í land þá frusu þeir fastir.
Þeir voru stjarfir af ótta. Síðan
dundi skothríðin bara á þeim úr
landi og það var auðvelt að stráfella
þá. Svo maður hreinlega skilur ekki
hvernig Bandaríkjamenn gátu tekið
þessa eyju á sínum tíma.
En ég var vissulega stundum að
hugsa um það þarna á settinu, hvað
við erum heppin að eiga heima á Ís-
landi og það á þessum tíma. Að þurfa
ekki að sæta því að vera kvaddir í
herinn skyndilega. Það eru í raun
forréttindi.“
Ekkert tilviljun háð
„Mér fannst að það yrði að gera
þessa mynd vel, hafa allt hundrað
prósent. Svo ég hefði gert hvað sem
ég var beðinn um að gera. Við höfum
náttúrlega allt til að verða stór í
þessari kvikmyndagerð hér á landi.
Við eigum þetta frábæra landslag og
allt eftir því. Og þetta er bara byrj-
unin. Ég gaf mig örstutt á tal við
Clint Easwood á tökustaðnum. Og
það var greinilegt að hann var snort-
inn yfir því hvernig Íslendingar
höfðu tekið honum og tökuliðinu.
Hvernig allt þetta ólíka fólk úr öllum
áttum hafði gengið inn í þetta verk
eins og einn maður. Hann er mjög
hlýr maður og greinilega eldklár.
Mér fannst gaman að sjá alla fag-
mennskuna og viðbúnaðinn í kring-
um myndatökuna. Þar fékk greini-
lega ekkert að vera tilviljun háð. Ég
tók meira að segja eftir því að kvik-
myndaliðið var farið að þekkja suma
hermennina með nafni, sagði bara
„Heyrðu, Jón, komdu hérna.“ Það
var flott.
Ég verð samt að játa að mér
fannst síðan mjög skrýtið að fara úr
þessum heimi og hverfa aftur inn í
minn venjulega, daglega heim. Mjög
skrýtið.“
Eyjan Iwo Jima er í eyjaklasanum
suður af Japan. Þegar leið á heims-
styrjöldina síðari og Bandaríkja-
menn náðu yfirráðum á Kyrrahafi
bæði í lofti og á sjó urðu þessar eyj-
ar helsta átakasvæði stríðsins milli
Japana og Bandaríkjamanna.
Árum saman höfðu Japanir búið
sig undir að á eyna yrði ráðist. Þeir
höfðu af dæmigerðri elju grafið
eyna sundur og saman með skot-
gröfum og göngum. Þeir höfðu
meira að segja útbúið stærðarinnar
herspítala neðanjarðar. Auk þess
höfðu þeir reist 750 lítil stálstyrkt
steinsteypubyrgi um gervalla eyna.
Í þessum byrgjum var síðan komið
fyrir skyttum sem áttu að fella eins
marga óvinahermenn og þeir gætu
áður en þeir féllu sjálfir.
Átökin um Iwo Jima voru lang-
vinn. Bandaríkjamenn vörpuðu
fyrst sprengjum í gríð og erg á
eyna, bæði úr lofti og utan af hafi.
Þegar á því hafði staðið langa hríð
var ljóst að árangurinn var enginn.
Eyjan var jafn óunnin og fyrr. Þá
sáu Bandaríkjamenn sitt óvænna
og lögðu til landgöngu.
Árásin á Iwo Jima er einhver hat-
rammasta orrusta heimsstyrjald-
arinnar síðari. Hér börðust allt í
allt um 100 þúsund hermenn.
Bandaríkjamenn sendu í allt um 80
þúsund hermenn til landgöngu en
22 þúsund Japanir vörðust af dæmi-
gerðri staðfestu, kirfilega faldir í
gryfjum og göngum. Þegar yfir
lauk höfðu Japanirnir misst flesta
sína menn – enda vildu japanskir
hermenn frekar deyja en falla í
hendur óvinum – en Bandaríkja-
menn um 7 þúsund. Margir banda-
rísku hermannanna sem lifðu styrj-
öldina af sáu þó aldrei einn einasta
japanskan hermann.
Heiftúðug styrjöld á smáeyju
Atlagan Bandarískur hermaður á Iwo Jima með landgöngupramma í bak-
sýn. Hart var tekist á um Iwo Jima og eyjarnar í kring í seinna stríði.