Morgunblaðið - 24.12.2006, Blaðsíða 58

58 SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
HUGVEKJA
Í
2. kafla Lúkasarguðspjalls
segir, að eftir að María
hafi fætt barn sitt, vafið
það reifum og lagt í jötu,
hafi þetta gerst:
En í sömu byggð voru hirðar úti
í haga og gættu um nóttina hjarðar
sinnar. Og engill Drottins stóð hjá
þeim, og dýrð Drottins ljómaði
kringum þá. Þeir urðu mjög
hræddir, en engillinn sagði við þá:
„Verið óhræddir, því sjá, ég boða
yður mikinn fögnuð, sem veitast
mun öllum lýðnum: Yður er í dag
frelsari fæddur, sem er Kristur
Drottinn, í borg Davíðs. Og hafið
þetta til marks: Þér munuð finna
ungbarn reifað og lagt í jötu.“ Og í
sömu svipan var með englinum
fjöldi himneskra hersveita, sem
lofuðu Guð og sögðu: Dýrð sé Guði
í upphæðum, og friður á jörðu með
mönnum, sem hann hefur velþókn-
un á.
Engla er getið ríflega 300 sinn-
um í Biblíunni. Þeir eru ósýnilegar
verur, himnesks eðlis, þjónar Guðs
og vinna í hans nafni. Þeir voru
skapaðir af honum í upphafi og
búnir skynsemi og frelsi. Lífssvið
þeirra er eilífðin sjálf, ekki tíminn.
Þeir vegsama Guð, framkvæma
boð hans og eru settir mönnum og
dýrum til verndar.
Stéttir þeirra eða gerðir eru
margs konar. Í síðgyðingdóminum
var farið að tala um níu flokka
engla; þeim var skipað eftir virð-
ingarröð, sem oftast var þessi: efst
voru serafar, þá kerúbar, síðan há-
sæti eða trónar, og eftir það herra-
dómar, dyggðir, tignir, máttarvöld,
erkienglar og loks englar. Kristnin
erfði þessa röðun og er hún komin
í núverandi form á 5. eða 6. öld.
Serafar eru næst hásæti Guðs
og lofa hann þar og tigna, syngj-
andi dýrðaróð kærleikans.
Kerúbar standa vörð um hásæt-
ið og einnig lífsins tré í Paradís.
Óður þeirra er viska og speki. Þeir
hafa tvo, fjóra eða sex vængi,
stundum þakta augum. Gulli drifn-
ar myndir þeirra skreyttu náð-
arstólinn í musterinu, í hinu allra
helgasta, sáttmálsörkina, kistuna
þar sem boðorðatöflurnar voru
geymdar, og einnig fortjald þess.
Hjá spámanninum Esekíel (1:4–
28) er að finna stórbrotnar lýs-
ingar á kerúbunum.
Hásæti og trónar, eða stólar,
eins og þeir eru nefndir í íslensku
hómilíubókinni, frá því um 1200,
standa umhverfis hásæti Drottins.
Þeir eru herskarar engla, gjarnan
lýst sem vængjuðum hjólum; ef
þeir eru sýndir í mannsmynd eru
þeir hafðir í bænastellingu og með
ríkisepli og veldissprota, eins og
konungar. Þeir eru í hvítum kyrtl-
um og með græna stólu, oft með
gyllta linda um sig miðja. Vængir
þeirra eru oft sýndir alþaktir aug-
um.
Herradómar voru álitnir farveg-
ur guðlegrar miskunnar, en
dyggðir tengjast oft hetjum trú-
arinnar og þeim öðrum sem eiga í
hinni góðu baráttu í þágu Guðs.
Tignirnar eru í framvarðarsveit
ljóssins gegn myrkrinu; hlutverk
þeirra er að vinna kraftaverk á
jörðu. Einkenni þeirra er stafur,
með ríkisepli á endanum.
Máttarvöld ríkja yfir jörð, vatni,
lofti og eldi, og eiga að halda illum
öflum í skefjum; þau eru vernd-
arar þjóðanna.
Erkienglar eru gjarnan nefndir
fjórir; það eru Gabríel, Mikael,
Rafael og Úríel. Oft er Gabríel tal-
inn foringi þeirra; hann er engill
miskunnarinnar og aðalsendiboði
almættisins, enda kann hann einn
þeirra öll tungumál veraldar. Sam-
kvæmt gamalli hefð er þetta eng-
illinn sem boðaði fjárhirðunum tíð-
indin á Betlehemsvöllum. Hann er
nafngreindur fjórum sinnum í
Biblíunni, þ.e. tvisvar í Gamla
testamentinu og tvisvar í Nýja
testamentinu, og í öllum tilvikum
er um stóra atburði að ræða. Á
apókrýfu-meiði Nýja testament-
isins er aukin heldur ýjað að því,
að Gabríel hafi sömuleiðis birst
foreldrum Maríu, þeim Jóakim og
Önnu, og tilkynnt um fæðingu
hennar. Og sennilega var það einn-
ig títtnefndur erkiengill sem boð-
aði móður Samsonar fæðingu
hans, því margt er afar líkt með
þeirri frásögn og öllum hinum. Og
sumir telja þetta vera engilinn sem
glímdi við Jakob, ættföður Ísr-
aelsmanna forðum, sem birtist
Jósef trésmið í draumi og sagði
honum að flýja til Egyptalands og
velti steininum frá grafarmunn-
anum að morgni páskadags en
hann var „sem elding ásýndum og
klæðin hvít sem snjór“. Og víðar á
Gabríel að koma fyrir í bókinni
helgu.
Á myndverkum, sem oftast
tengjast ferð hans til Nazaret, er
hann gjarnan vængjaður, þó ekki
alltaf, oft með geislabaug, berandi
lilju, krossstaf, spjót, veldissprota
eða þá bókrullu í hönd, þar sem
letruð eru orðin Ave Maria eða þá
Ave Maria, gratia plena. Dominus
tecum. Það merkir Heil vert þú,
María eða Heil vert þú, sem nýtur
náðar Guðs. Drottinn er með þér.
Neðsta stéttin, englar, hefur svo
inni að geyma aðrar ljósverur him-
insins.
Og senn kemur það aftur í minn-
ingunni, sem forðum gerðist meðal
snauðra hjarðmanna um kalda
nótt í Palestínu, og heimsbyggðin
mun þá taka undir og syngja:
Englakór frá himnahöll
hljómar yfir víða jörð.
Enduróma fold og fjöll,
flytja glaða þakkargjörð.
Gloria in excelsis Deo.
Gleðileg jól!
Englakertið
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Fjórða kertið á
aðventukrans-
inum nefnist
englakertið og vís-
ar til hlutar þeirra
í rás atburða í
Nazaret og Betle-
hem. Sigurður
Ægisson er hér
með fróðleik um
þessar himnesku
verur sem afar djúpar rætur eiga í mörgu
kristnu hjarta.
SKÁKDÆMI þau sem lögð eru
fyrir lesendur Morgunblaðsins eru
misjafnlega erfið og má ætla að
léttustu dæmin komi fyrst en tvö
erfiðustu dæmin eru tvímælalaust
númer 5 og 6.
Fyrstu þrjú dæmin eru eftir
bandarískan skákdæmahöfund,
Sam Lloyd. Þau komu fyrst fyrir
sjónir íslenskra skákáhugamanna
um aldamótin 1900 í ritinu Skák-
dæmi og tafllok, sem Daniel Will-
ard Fiske gaf út og prentað var í
Flórens á Ítalíu. Um Samuel Lloyd
þennan skrifar Fiske m.a.:
„Hann er fæddur 1. janúar 1841 í
Fíladelfíu í Bandaríkjunum og varð
fyrst kunnur sem skákdæmahöf-
undur um þær mundir, er fyrsta
ameríska skákþingið var haldið í
New York 1857, þá einungis 16 ára
að aldri. Það er merkilegt að Am-
eríka skyldi eiga á sama tíma hinn
fremsta skákdæmahöfund og hinn
bezta taflmann. Því að það var ein-
mitt á skákþinginu 1857, að Páll
Morphy fékk skákorð á sig og
skáksigurför hans byrjaði. Töfl
Morphys og Lloyd eru þannig
framleiðsla hinnar sömu kynslóðar
og hins sama lands.“
Um Willard Fiske hefur margt
verið ritað. Hann gaf út skáktímarit
með Paul Morphy en tók síðar ást-
fóstri við íslenska þjóð og lærði
tungumálið. Í Grímsey er hann
hafður í miklum metum og steig
hann þó aldrei fæti á land þar.
Bókagjafir hans kunna að hafa lagt
grunninn að skákáhuga Íslendinga
á síðustu öld. Fiske-safnið í Þjóð-
arbókhlöðunni er eitt merkasta
skákbókasafn í víðri veröld og má
geta þess að þegar Lothar Schmid,
yfirdómarinn frá einvígi Fischers
og Spasskís 1972 og kunnur safnari,
kom hingað til lands vegna 30 ára
afmælis einvígisins 2002 hélt hann
vart vatni af hrifningu sinni yfir
ýmsum þeim handritum sem til
sýnis voru í Þjóðmenningarhúsinu.
Fyrir nokkrum árum var upplýst
að Fiske hefði komið hingað til
lands með ýmsa muni, m.a. frá
Egyptalandi, og eru þeir nú í vörslu
Þjóðminjasafnsins. Að sögn stjórn-
armanns í safnaráði Þjóðminja-
safnsins stundaði Fiske fornleifa-
fræði af svipuðum ákafa og
kvikmyndapersónan Indiana Jones.
Um dæmi nr. 5 er það að segja
að í bókinni A. Alekhine, agony of a
chess genius, greinir höfundurinn
Pablo Moran frá því að þetta dæmi
hafi verið lagt fyrir Aljekín, þegar
hann dvaldi í útlegð sinni á Spáni
undir lok síðari heimsstyrjaldarinn-
ar, og látið fylgja að það hefði tekið
Morphy eina klukkustund að leysa
dæmið. Eftir örskamma stund
leysti Aljekín dæmið og kvað jafn-
framt upp úr með það að Morphy
hlyti að hafa verið hálfsofandi er
dæmið var borið á borð fyrir hann.
Síðasta dæmið hefur undirritaður
lagt fyrir marga snjalla skákmenn
og fáir leyst það. Ég sá það fyrst á
sæluviku á Sauðárkróki árið 1980
en það birtist fyrst í tímaritinu
Skák.
Gleðileg jól.
Skákþraut nr. 5 – mát í 3. Skákþrtaut nr. 6 – mát í 3.
Helgi Ólafsson
helol@simnet.is
Skákþraut nr. 2. – mát í 2.Skákþraut nr 1. – mát í 2. Skákþraut nr. 3 – mát í 3.
Skákþraut nr. 4 – mát í 3.
Jólaskákþrautir 2006