Morgunblaðið - 24.12.2006, Blaðsíða 66

Morgunblaðið - 24.12.2006, Blaðsíða 66
66 SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ menning BESTA MYND ÁRSINS besta leikstjóri: Martin Scorsese besta aðalhlutverk karla: Leonardo DiCaprio, besta aukahlutverk karla: Jack Nicholson besta aukahlutverk karla: Mark Wahlberg besta handrit: Willian Monahan ÁLFABAKKA HEFUR ÞÚ SÉÐ EINA BESTU MYND ÁRSINS Málarinn Bencivenni eðaCenni di Pepo, sem tóksér listamannsnafniðCimabue, fæddist 1240 og mun hafa verið virkur í Flórens á tímabilinu frá því um 1270–1301/2 er hann lést. Á því tímaskeiði síðmið- alda áttu sér stað miklar andlegar hræringar í Evrópu, sem komu greinilega fram í myndlist og líkast til einna fyrst í verkum Cimabue, í öllu falli á Ítalíu. Myndlistarmenn voru að fikra sig burt frá býz- antískum áhrifum, maniera greca, og þótt þau væru ríkjandi í list Cimabue má greina skýr einkenni nýrra við- horfa í myndverkum málarans sem áttu eftir að þróast enn frekar og til mikilla afreka í verkum nemanda hans, sjálfs Giotto di Bondone (sirka 1266–1337), en með honum urðu mik- il umskipti í málaralistinni. Hér voru að þróast ný og jarðbundnari viðhorf til mannslíkamans en sá stað í býz- antískum helgimyndum og má greina mjög skýrt dæmi þess í þessari fresku í S. Franziscus-undirkirkjunni í Assisí, máluð á árunum 1279–1283. Býzantískur helgisvipur prýðir guðs- móðurina og hirð hennar, en heilagur Franziskus eins og settur aðeins til hliðar og hefur yfir sér öllu jarð- bundnara yfirbragð, þótt hvorki skorti á helgitákn né dýrðarljóma. Kannski hefur málarinn einungis lát- ið sér detta í hug að leggja meiri vigt á stigsmuninn milli yfirhafinnar og holdlegrar ímyndar en í leiðinni orðið til ný og byltingarkennd sýn á mál- verkið, eitt dæmi þess að það er fyrir framan málaratrönurnar og með full- tingi verkfæranna milli handanna, sem birtingarmyndirnar fæðast og listasagan skrifast, þótt fleira til hlið- ar komi til. Þá er forvitnilegt og til dýpri þanka, að bein lína liggur frá Cimabue til Cennano Cennini sem skrifaði fyrstu bókina um málara- listina, því eins og áður hermir var lærimeistari hans Agnolo Gaddi, sem var sonur Taddeos Gaddi, sem Giotto hélt undir skírn! Hér um beina og sjálfsprottna tjáþörf að ræða, síður miðstýrða samhæfingu og einsleitni, myndræna varðveislu munnlegra geymda og arfsagna á trúarlegum meiði. Orða má það svo; að hið sama megi segja um andann og efnið, að þótt náttúran sé barin með lurk leitar hún út um síðir. Einnig athyglisvert að Giorgio Vasari kaus að hefja lista- sögu sína á Cimabue, sem að læri- meistara hafði málarann og steinfell- umeistarann Coppo da Marcovaldo sem starfaði í Flórenz um 1250–60, og var hinn fyrsti í þeim sígildu geir- um myndlistar þar í borg sem eft- irtíminn þekkir með nafni. Eftir Marcovaldo liggur meðal annars fræg altaristafla í hinni fornu Santa Maria Maggiore-kirkju sem fyrst er getið í annálum frá tíundu öld. Þar næst fylgdu svo stóru nöfnin sem kirfilega eru greypt í listasöguna; Giotto Masaccio, Ghiberti, Brunel- leschi, Donatello, Botticelli, Uccello, Mantegna, Leonardo, Michaelangelo og Rafael! Íframhjáhlaupi er kannski ekkisvo galið að vísa til þess aðþetta gerðist á örlagatímum áÍslandi þá þjóðveldisöld leið undir lok og norskir höfðingjar réðu hér ríkjum hver á fætur öðrum; Magnús lagabætir Hákonarson, Ei- ríkur Magnússon presthatari og Há- kon háleggur Magnússon. Þjóðin leitaði þá sem aldrei fyrr til hetju- sagna liðinna alda sem lærðir tóku að skrásetja í gríð og erg, á ferð inn- byggður metnaður og lífsblossi sem átti eftir að halda tungumálinu lif- andi fram á daginn í dag. Þannig var eitt og annað stórmerkilegt á döfinni í suður- og norðurhluta álfunnar, þótt af ólíkum toga væri, og ekki loku fyrir skotið að það hafi gerst fyrir yf- irnáttúrulega skikkan og afstöðu himintungla. Einnig athyglisvert að Cimabue verður virkur í Flórenz um 1270, eða á sama tíma og Kon- ungabók Eddukvæða á að hafa verið rituð, og auðvitað hafði miðlun rit- aðra heimilda áhrif á myndlist og öf- ugt. Víxlverkun sem verður trauðla aðskilin og mun svo einnig hafa verið á Íslandi, þótt þess sjái ekki stað í sama mæli og í bókmenntum. Hér mætti það afgangi að hlúa á skipu- legan hátt að hinum myndræna arfi, þvert á móti var goðalíkneskjum heiðninnar fargað sem og flestu öðru sjónrænu sem minnti á hinn forna átrúnað. Siðaskiptin sáu svo um hér sem annars staðar að mála yfir og sópa burt myndrænu skreyti frá kaþólskum sið, sem vafalítið reyndist stórum afdrifaríkara í hinu fámenna og einangraða eylandi … Ífresku Cimabue af guðsmóð-urinni situr hún á þriggjaþrepa hásæti, snýr aðeins út áhlið, umkringd fjórum englum sem allir snerta hásætið. Bera það minna uppi en að vera ímynd ósnert- anlegs myndgerðs fyrirbæris í tíma og rúmi, ennfremur og til áherslu guðlegrar tignar er festur dýrindis dúkur í bakhluta hásætisins. Jesú- barnið hefur með hægri hendi gripið í slæðu móðurinnar hvar Davíðs- stjarnan blasir við á hægri öxl, en undir slæðunni sér í rauðleit klæði Maríu ríkulega skreytt gulli. Til hægri við þessa himnesku ímynd stendur heilagur Franziskus í al- mynd, og þótt jarðneskari sé er hann með himneskan dýrðarljóma yfir ásjónunni. Heldur á helgri bók milli handanna og greinilega má kenna brennimörk á handarbökunum, tákn hins vígða lífs eftir fæðingu Krists. Bljúgur stendur heilagur Franziskus eins og nokkurs konar frálag við hlið guðsmóðurinnar, sem Franziskus- arreglan dýrkaði og birtist hér sem drottning himinhæða. Í myndbyggingu og uppruna- legum litum einkenna býzantískar hefðir útfærslu Maríu og englanna, á Ítalíu voru þær skilgreindar sem „maniera greca“, aftur á móti má í Franziskusi greina nýstárlegt raunsæi, sem fyrst kom fullkomlega í ljós eftir viðgerðir 1979. Áður vildi mönnum yfirsjást að freskan er ekki óskorðuð heild, því undir birtingar- mynd guðsmóðurinnar er táknmynd legstaðar fimm Franziskusarmunka, allir einungis málaðir til mittis, og sem á bæn horfa með lotningu upp til drottningar eilífðarinnar. Sagan hermir að Bernard af Clair- vaux (d. 1153) og heilagur Antoníus af Padúa, samferðamaður Franz- iskusar, hafi mótað hugmyndina um að María skyldi verndardýrlingur síðustu lífsstundanna – þar ef til vill komin hugmynd þess hvernig túlka skal sambandið milli freskanna tveggja … Fáu er hægt er að slá föstu um lífshlaup Cimabue, en Giorgio Vasari telur málarann hafa lifað 1240–1300, til viðbótar staðfest að hann starfaði fyrir Ottoboni Fieschi kardinála í Róm 1272, sem einmitt gerir mögu- legt að giska á fæðingarárið. Hins vegar er öruggt að hann dó eftir 1300 þar sem sannað hefur verið að hann var starfandi í Písa 1301 og 1302. Með öruggri vissu er ein-ungis hægt að rekja eittverk til Cimabue, með-ur því að bókað er að 1301–02 móttók hann greiðslur fyrir útfærslu steinfelluverks fyrir kór- skot dómkirkjunnar í Písa, með Jó- hannes guðspjallamann sem út- gangspunkt. Þá hefur ekkert varðveist af ýmsum verkefnum sem vitað er að hann vann að í Róm og Flórenz, hins vegar telja menn per- sónueinkenni hans svo afgerandi og skyldleikann við steinfelluverkið í Písa svo sláandi að auðvelt hefur ver- ið að eigna honum fleiri verk enda naumt um aðra sem réðu yfir slíkri snilld á þeim tímum. Má hér nefna S. Croce-kirkjuna í Flórens, hvar einn- ig eru allnokkrar og magnaðar fresk- ur Giottos, sem jafnvel nútíma- listamenn geta sótt drjúgan lærdóm til. Og ekki síður hinnar risavöxnu steinfellu í hjálmþaki skírnarkapellu dómkirkjunnar, sem byrjað var á 1225, en verkinu ekki lokið fyrr en nær hundrað árum seinna. Nafn- kenndir listamenn lögðu þar á hönd, meðal annars Cimabue, Giotto og Coppa da Marcovaldo, og má gera ráð fyrir að margir eftirkomendur og Cimabue (sirka 1240–1301/2) Cimabue Guðsmóðirin með jesúbarnið og heilagur Franziskus, 1279–1283. Freska í undirkirkju S. Franzisco, Assisi. SJÓNSPEGILL Bragi Ásgeirsson Madonna með barnið og heilagur Franziskus
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.