Morgunblaðið - 30.03.2007, Qupperneq 33

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. MARS 2007 33
ÉG skrifaði grein í Morg-
unblaðið árið 2004 sem ég nefndi
„Skipt um sjónarhorn“. Greinin
var skrifuð út frá
reynslu minni sem
forstöðumaður í þrjú
og hálft ár á íbúða-
sambýli, en þar búa
einstaklingar sem eru
fatlaðir vegna geð-
sjúkdóma. Í greininni
fjallaði ég um við-
horfsbreytingar mínar
gagnvart málefnum
fatlaðra og einnig að
hægt væri að nýta þá
þekkingu sem hefði
skapast við stofnun
hverskonar íbúðar-
úrræða fyrir fatlaða
sem áður hefðu verið
vistaðir á stofnunum.
Í dag er ég sann-
færð um að litlar
íbúðir í stað vistunar
á stofnunum er það
sem koma skal. Íbúða-
sambýlið sem ég veiti
forstöðu er rekið af
Svæðisskrifstofu um
málefni fatlaðra í Reykjavík (SSR)
og er í góðu nýlegu húsnæði. Þar
býr fólk út af fyrir sig í eigin íbúð-
um í nálægð við þjónustu, það er
að segja starfsfólk er staðsett í
starfsmannaíbúð á sömu hæð.
Einstaklingurinn fær þá aðstoð
sem hann þarfnast við daglegt líf
og fylgst er með heilsufari hans, en
eitt af aðal einkennum fötlunar
þeirra er frumkvæðisleysi og fram-
taksleysi. Starfsfólkið er fyr-
irmynd og leiðbeinandi á marg-
víslegan hátt og siðareglur eru
hafðar til grundvallar. Gott starfs-
fólk er að sjálfsögðu grundvall-
aratriði og það þarf einnig bæði
stuðning og hvatningu.
Það hefur verið bæði gaman og
gefandi að fylgjast með þessari
þróun á sambýlinu og eftir sex ára
starf upplifi ég það enn sem ein-
staklega gefandi. Íbúarnir átta
sem ég hef haft tækifæri til að
fylgjast með hafa eflst og styrkst
enn frekar á þessum
liðlega tveimur árum
frá því ég skrifaði áð-
urnefnda grein. Sjálfs-
traust þeirra hefur
eflst, þeir sýna meira
frumkvæði, eru sjálf-
stæðari og meira sjálf-
bjarga með nær alla
hluti. Íbúum er sífellt
treyst fyrir fleiri hlut-
um og þeir hafa sýnt
að þeir eru traustsins
verðir. Þjónustan sem
þeir þurfa í nær-
umhverfi sínu minnk-
ar sífellt. Allt hefur
þetta aukið lífsgæði
þessara einstaklinga,
á því er enginn vafi.
Eftir áðurnefnda
reynslu er ég enn
sannfærðari en áður
um það að þetta fyr-
irkomulag er fram-
tíðin. Að búa svo að
einstaklingum að þeir
geti lifað eins sjálfstæðu lífi og
kostur er, átt eigið heimili sem er
athvarf þeirra og yfirráðasvæði. Að
þeir geti haft eigin fjárráð og tekið
sjálfstæðar ákvarðanir, stundað
kvikmyndahús, leikhús, kaffihús,
sumarbústaðaferðir og utanlands-
ferðir. Að þeir njóti virðingar og
hafi val.
Enn bíða margir fatlaðir af völd-
um geðsjúkdóms eftir því að fá
samskonar tækifæri og fyrr-
greindir einstaklingar hafa fengið.
15. mars 2006 var kynnt áfanga-
skýrsla frá félagsmálaráðuneytinu
um aukna og bætta þjónustu við
geðfatlaða fram til ársins 2010.
Samkvæmt skýrslunni verður gert
átak í málefnum geðfatlaðra. Í
skýrslunni segir m.a. að lögð verði
áhersla á þjónustu utan stofnana
og virkari þátttöku geðfatlaðs fólks
í samfélaginu með aukin lífsgæði
að markmiði. Stefnt verði að því að
þeir sem enn bíða eftir að komast í
eigin íbúðir verði komnir í þannig
úrræði fyrir árið 2010.
Ég sit í hópi fagfólks hjá SSR
sem nefnir sig Gátt og vinnur að
undirbúningi og skipulagningu
vegna flutninga þeirra sem enn
bíða eftir íbúð. Hópurinn leggur
áherslu á að enn vantar hlutverk
fyrir utan heimilið og að gert verði
ráð fyrir atvinnuúrræðum eins og
segir í stefnuskrá ráðuneytisins .
Dagskrá ráðstefnunnar „Mótum
framtíð“sem félagsmálaráðuneytið
heldur 29. og 30. mars er mjög fjöl-
breytt og spennandi, en þar verða
kynntar stefnur og straumar í fé-
lagslegri þjónustu. Það eru spenn-
andi tímar framundan og við hjá
SSR hlökkum til að takast á við
þau verkefni sem bíða okkar.
Enn með sama
sjónarhornið
Guðrún Einarsdóttir skrifar
um félagslega þjónustu
» Í dag er égsannfærð
um að litlar
íbúðir í stað
vistunar á stofn-
unum er það
sem koma skal.
Guðrún Einarsdóttir
Höfundur er hjúkrunarfræðingur og
forstöðumaður hjá SSR.
SAMFÉLÖG hafa stundum gripið
til þess ráðs, þegar að þrengir, að
fjárfesta í menntun þegna sinna.
Þetta gerðu Finnar
sem standa nú framar
nágrannaþjóðum sín-
um í tækniþróun og
velmegun, með
menntakerfi sem
mælist í alþjóðlegum
könnunum eitt hið
besta í heiminum .
Nú þrengir að í at-
vinnulífi og búsetuskil-
yrðum á Vestfjörðum.
Íbúar og sveitarstjórn-
armenn vestra ákalla
stjórnvöld um úrbæt-
ur, og forsætisráð-
herra hefur sett nefnd í málið. Hún
hefur þrjár vikur til að skila „raun-
hæfum tillögum“, svo nú er um að
gera að vinna hratt og vel.
Sem íbúi á Ísafirði – ein þeirra
sem stóð að mörg hundruð manna
baráttufundi um framtíð byggðar á
Vestfjörðum nú fyrir skömmu – vil
ég ekki láta mitt eftir liggja að koma
hugmyndum og rökstuðningi á
framfæri við nefndina góðu. Því
skora ég á nefndarmenn að leggja til
við forsætisráðherra að stofnaður
verði háskóli á Ísafirði. Hugmyndin
er ekki ný af nálinni, en hefur lítið
verið rökstudd á opinberum vett-
vangi.
Hvernig háskóli?
Háskólinn á Ísafirði þyrfti að vera
alhliða háskóli með kennslu á hug-
og raunvísindasviði, sem fengi með
tímanum að þróast yfir á sérsvið og
framhaldsrannsóknir. Í því sam-
bandi má nefna umhverfis- og vist-
fræðirannsóknir t.d. á dýralífi, gróð-
urfari, sjávarbúskap, hafstraumum,
loftslagi, og snjóalögum. Fiskeldis-
og veiðarfærarannsóknir liggja
beint við, einnig menningar- og fé-
lagsrannsóknir í
tengslum við sögu
svæðisins og búskap-
arskilyrði fyrr og nú.
Loks mætti hugsa sér
sérstaka tækni- eða
verkmenntadeild innan
háskólans, þá í sam-
starfi við fyrirtæki hér
á staðnum og/eða fram-
haldsskólann um verk-
lega þætti kennsl-
unnar.
Stærð og umfang
Reikna mætti með
um 40–50 nemendum fyrsta árið (20
nýnemum af svæðinu og álíka mörg-
um annars staðar að af landinu).
Þess vegna þyrfti fyrsta náms-
framboðið í Háskóla Vestfjarða að
vera almennt grunnháskólanám.
Með tímanum myndi nemendum
fjölga og upptökusvæðið stækka, ná
jafnvel út fyrir landsteina vegna
fjarkennslumöguleika. Að þremur til
fimm árum liðnum mætti reikna með
að nemendur losuðu hundraðið, en
yrðu margfalt fleiri að tíu árum liðn-
um (300–500), ef vel tekst til.
Gera þyrfti ráð fyrir 10–15 stöðu-
gildum við nýstofnaðan háskóla í
fyrstu, en þeim þyrfti að fjölga á 5–
10 árum í samræmi við fjölgun nem-
enda (25–40 störf).
Námsframboð
og kennsluhættir
Kennsla gæti verið blanda af stað-
bundnu námi og fjarkennslu. Sú sem
þetta skrifar er nú að gera tilraun
með háskólafjarkennslu frá Ísafirði
fyrir Stofnun fræðasetra Háskóla
Íslands í samstarfi við Háskólasetur
Vestfjarða og símenntunarmið-
stöðvar á landsbyggðinni. Kennt er í
gegnum fjarkennslubúnað á Ísafirði
til nemenda um allt land. Kennslan
gengur vel og nemendur virðast
ánægðir. Er því ljóst að lands-
byggðin getur allt eins verið veitandi
í háskólakennslu eins og þiggjandi.
Samstarf
Háskólinn á Ísafirði gæti verið í
samstarfi við aðra háskóla og fræða-
stofnanir, t.a.m. fyrirhugað fræða-
setur Háskóla Íslands í Bolungarvík,
Náttúrustofu Vestfjarða, Snjóflóða-
setur, Háskólasetur, fyrirhugaða
Hornstrandastofu, Matís og Haf-
rannsóknastofnun, svo fátt eitt sé
nefnt. Með tímanum gæti þessi skóli
verið í samstarfi við aðra háskóla í
Evrópu – möguleikar tækninnar eru
orðnir þannig að landamæri eru ekki
lengur farartálmar.
Fordæmi
Ýmis fordæmi eru fyrir staðsetn-
ingu háskóla utan helstu þétt-
býlissvæða í Evrópu. Eru það há-
skólar sem hafa aukið vöxt og
viðgang á þeim stöðum þar sem þeir
hafa risið, laðað að sér starfsemi og
nemendur alls staðar að, til dæmis í
Tromsø í Noregi og Skøvde í Sví-
þjóð, svo einungis sé litið til Norð-
urlanda. Fleiri dæmi mætti nefna
víðar um Evrópu.
Hér á landi höfum við uppörvandi
fordæmi í skólum á borð við Bifröst,
Háskólann að Hólum, Landbún-
aðarháskólann á Hvanneyri og Há-
skólann á Akureyri, sem allir hafa
sannað tilvist sína hver með sínum
hætti.
Hvers vegna?
Tannhjól samfélagsins hér vestra
þurfa tafarlausa innspýtingu núna,
til þess að vélin geti afkastað því
sem þarf svo byggð fái þrifist hér.
Menn mega ekki hugsa þetta mál
út frá því hvort nú þegar séu nógu
margir á svæðinu til þess að vinna
við og stýra háskóla. Þegar skólinn
hefur verið stofnaður verður að
sjálfsögðu auglýst eftir hæfu starfs-
fólki, og eðlilegt að reikna með því
að það komi þá til staðarins, sé það
ekki búandi hér fyrir.
Þegar Menntaskólinn á Ísafirði
var stofnaður árið 1970 kom hingað
vel menntað og duglegt fólk til þess
að stýra þeim skóla og starfa við
hann. Sama myndi gerast að þessu
sinni, og víst er að þörfin er brýnni
nú en oftast áður. Menn geta rétt
ímyndað sér upplit þessa svæðis ef
aldrei hefði komið hér menntaskóli.
Við núverandi aðstæður er stofn-
un háskóla á Ísafirði raunhæft úr-
ræði. Það leysir ekki allan vanda eitt
og sér, en yrði tvímælalaus lyfti-
stöng og atgervistilfærsla: Sú nær-
andi innspýting sem þetta landsvæði
þarf svo sárlega á að halda.
Ólína Þorvarðardóttir skrifar
um háskóla á Ísafirði » Stofnun fullburðaháskóla yrði mikil
lyftistöng fyrir atvinnu-
og búsetuþróun á Vest-
fjörðum.
Ólína Þorvarðardóttir
Höfundur er fræðimaður og háskóla-
kennari, formaður Vestfjarða-
akademíunnar og áhugamaður um
stofnun Háskóla á Ísafirði.
Háskóli Vestfjarða er raunhæfur kostur
ÞEGAR ég ræði um vistvæna bíla
við vini mína sem ekki vinna í orku-
geiranum, kemst ég að því að þau
ímynda sér að slíkir bílar hljóti að
vera knúðir framand-
legum orkugjöfum, eins
og t.d. vetni, eða þá raf-
magni. Ég er þá gjarn-
an spurð hvenær þessir
bílar muni koma á al-
mennan markað. Það
veldur almennri furðu
þegar ég segi að óþarft
sé að bíða eftir vistvæn-
um bílum, við getum nú
þegar valið okkur þá
þegar við kaupum okk-
ur nýjan bíl. Staðreynd-
in er nefnilega sú, að
þeir bílar sem eru á
markaði núna eru mis-
jafnlega vistvænir. Við
neytendur veljum bíl-
ana sem fara á götuna
og langi okkur í vist-
vænni bíl en gengur og
gerist þurfum við ekki
að leita lengra en á
næstu bílasölu og biðja
um sparneytinn bíl.
Þrátt fyrir þetta er eins
og kaupendur bíla íhugi
sjaldan hversu eyðslu-
frekir draumabílarnir
eru og láti það nær
aldrei ráða úrslitum við
kaupin. Fólk spyr bíla-
salana hvort það sé raf-
magnshitun í sætum og hvort álfelgur
fylgi með. Slíkur aukabúnaður virðist
þá frekar stýra kaupunum en elds-
neytiskostnaðurinn sem fólk ætti þó
ekki að líta fram hjá.
Dæmigerður meðalstór fólksbíll
sem gengur fyrir bensíni eyðir um 10
lítrum á hundraðið eða jafnvel meira.
Oft er hægt er að fá fyllilega sambæri-
legan bíl, jafnvel sömu gerðar, sem
eyðir allt að helmingi minna og geng-
ur fyrir dísilolíu. Árlegur sparnaður
hleypur auðveldlega á tugum, jafnvel
hundruðum þúsunda, sé miðað við
meðalkeyrslu. Hvers vegna kaupir
fólk þá bensínbílana? Sumir virðast
ekki hafa tekið eftir því að þunga-
skattur af dísilbílum var afnuminn um
mitt ár 2005 þegar ný lög um olíugjald
tóku gildi. Þá virðist ívið hærra verð
dísilbíla hafa áhrif, jafnvel þó minni
eldsneytiskostnaður
borgi muninn fljótt upp.
Einnig virðast margir
halda að dísilvélar mengi
meira en bensínvélar.
Það er ekki rétt. Fram-
farir í gerð dísilvéla hafa
verið mjög örar á und-
anförnum áratugum og
nú nýta þessar vélar elds-
neytið mun betur en sam-
bærilegar bensínvélar.
Við getum valið um að
minnsta kosti þrjár gerð-
ir eldsneytis sem nú þeg-
ar eru á markaði hér á
landi og fleiri kostir
munu líklega bætast við á
næstu misserum. Hér er
hægt að kaupa bensín,
dísilolíu og metan sem
bílaeldsneyti við dælu, en
vetnið sem framleitt er á
vetnisstöðinni hefur enn
ekki verið selt til almenn-
ings. Einnig er farið að
selja lífdísilolíu, en hing-
að til hefur hún eingöngu
verið seld af bíl. Þó er
ekki að efa, að fari eig-
endur dísilbíla að spyrja
eftir lífdísilblandaðri dís-
ilolíu á bensínstöðvum
mun ekki líða á löngu þar
til farið verður að bjóða upp á slíkt,
enda þarf ekkert að breyta dísilbílum
til þess að þeir geti brennt lífdísilolíu.
Raunar smyr lífdísilolían betur en
venjuleg dísilolía, þannig að gæði elds-
neytisins aukast við íblöndunina. Er-
lendis er einnig farið að selja bensín
íblandað etanóli, en sé mikið af etanóli
í bensíninu geta ekki allir bílar gengið
fyrir blöndunni án breytinga.
Metan, sem er skæð gróðurhúsa-
lofttegund, hefur verið safnað af urð-
unarstað Sorpu á Álfsnesi og eitthvað
af því hefur verið notað sem eldsneyti.
Bílar sem keyra á metani og bensíni,
svokallaðir fjölorkubílar (á ensku bi-
fuel vehicles eða multi-fuel vehicles),
eru nú þegar á markaði. Flestir bíla-
framleiðendur bjóða upp á eina eða
fleiri gerðir metanbíla. Metan er selt á
einni dælustöð á höfuðborgarsvæðinu
og verð á því er mjög hagstætt og
svarar til þess að bensínlítrinn kostaði
tæpar 80 krónur, enda er metan und-
anþegið eldsneytisgjöldum. Fjölorku-
bílar eru ívið dýrari en aðrir bílar í
innkaupum en vegna afsláttar af vöru-
gjöldum hefur söluverð verið svipað
og sambærilegra bensínbíla. Með fjöl-
orkubíl er enginn illa á vegi staddur,
því hægt er að kaupa bensín alls stað-
ar eins og venjulega, auk þess sem
hægt er að fara á þessa einu bensín-
stöð og fá miklu ódýrara eldsneyti
þegar færi gefst á.
Þá eru tvinnbílar fáanlegir á mark-
aði en það eru bílar sem hafa raf-
hreyfil auk hefðbundinnar bensín-
vélar. Frumorkugjafinn er enn sem
komið er bensín en rafbúnaðurinn
veldur því að minna þarf af því en ella.
Flestir bílaframleiðendur eru farnir
að bjóða upp á eina eða fleiri gerðir
tvinnbíla og sumir hafa tilkynnt að
verið sé að vinna að gerð tvinnbíla
sem hægt sé að stinga í samband, sem
vænta má á markað innan nokkurra
ára. Þar með skapast möguleiki á að
knýja bílinn með rafmagni í stað bens-
íns að verulegu leyti.
Við getum ýtt á eftir söluaðilum bíla
og eldsneytis að þeir bjóði okkur upp
á fleiri kosti í þessum efnum, með því
að sýna áhuga og spyrja um bílana hjá
umboðunum og eldsneytið á bensín-
stöðvunum. Möguleikarnir eru vissu-
lega fyrir hendi í formi tvinnbíla, fjöl-
orkubíla og dísilbíla. Slíkir bílar hafa
ekki almennt ratað á markað hér á
landi. Eftirspurnin ræður framboð-
inu; við munum ekki sjá vistvæna bíla
ráðandi á markaði hér fyrr en
neytendur taka við sér og fara að velja
sér bíla eftir því hversu vistvænir þeir
eru.
Hver vill kaupa vistvænan bíl?
Ágústa Loftsdóttir fjallar
um vistvæna bíla
»… við mun-um ekki sjá
vistvæna bíla
ráðandi á
markaði hér
fyrr en neyt-
endur taka við
sér og fara að
velja sér bíla
eftir því hversu
vistvænir þeir
eru.
Ágústa Loftsdóttir
Höfundur vinnur á Orkustofnun
og er verkefnisstjóri Vettvangs
um vistvænt eldsneyti.
Fáðu
fréttirnar
sendar
í símann
þinn