Morgunblaðið - 25.05.2007, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 25. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
SEM femínisti, kona og fé-
lagsfræðingur sé ég mér ekki annað
fært en að svara grein Önnu S. Páls-
dóttur sem birtist í Morgunblaðinu
20. maí sl.
Anna hefur greinina
á því að efast um tilveru
kynbundins launamun-
ar. Þessi fullyrðing
Önnu er óskiljanleg þar
sem allar stærri kann-
anir sem hafa verið
gerðar hérlendis (t.d. á
vegum Félagsvís-
indastofnunar Háskóla
Íslands og Verzl-
unarmannafélags Ís-
lands) hafa sýnt fram á
að launamunur
kynjanna er staðreynd,
bæði fyrir og eftir að
búið er að taka tillit til
vinnutíma, starfsald-
urs, aldurs, stéttar og
menntunar. Konum eru
borguð lægri laun fyrir
það eitt að vera konur.
Anna heldur áfram
og segir: „Eftir því sem
femínistar segja sjálfir
miðar ekkert áfram í
jafnréttismálum, engin
breyting hefur orðið á launamun og
stöðumun kynjanna lengi og hvar-
vetna eru blikur á lofti.“ Auðvitað hef-
ur margt áunnist en því verður ekki
litið framhjá að á sumum sviðum hef-
ur lítið gerst. Kannanir á launamuni
kynjanna sýna að lítið sem ekkert hef-
ur þokast í þeim málum undanfarin
ár. Konum í stjórnum fyrirtækja er
ekki að fjölga og hlutur kvenna á Al-
þingi fer ekki eða lítt batnandi. Sama
má segja um hlut kvenna í fjölmiðlum.
Að auki má nefna að Stígamót kynntu
fyrir stuttu að fleiri konur leituðu sér
nú hjálpar en áður vegna lyfjanauðg-
ana, hópnauðgana, kláms og vændis
svo aðeins fátt eitt sé nefnt. Allt eru
þetta þættir sem tiltölulega einfalt er
að staðreyna. Hvernig Anna getur lit-
ið framhjá þessum tölulegu gögnum
er mér mikil ráðgáta, jafnvel þó hún
sé ekki femínisti.
Að líkja femínisma á Íslandi við
þúsunda manna stofnun eins og CIA
sem hefur orðið skrifræðinu að bráð
og gerir allt til að mála óvininn sem
stærstan til að tryggja sjálfri sér
áframhaldandi lífdaga er í besta falli
grátbroslegt. Haldi Anna að hérlendis
starfi stórar bjúrókratískar fem-
ínískar stofnanir skjátlast henni
hrapalega. Ef Anna hefði rétt fyrir
sér mætti þá ekki segja hið sama um
réttindabaráttu samkynhneigðra,
fatlaðra og umhverfisverndarsinna?
Ef notuð væru rök Önnu mætti segja
að allir þessir hópar væru bara að
reyna að láta stöðu sína líta sem verst
út til að fólk geti haldið áfram að
vinna í tímafrekri sjálfboðaliðavinnu
fyrir frjáls félagasamtök. Augljóslega
gengur þessi röksemdafærsla Önnu
ekki upp.
Anna ræðir því næst aftur um
launamun kynjanna og bendir á að
hagfræðilega séð sé það fyrirtækjum
fyrir bestu að borga öllum sanngjörn
laun. Það kann vel að vera satt hjá
henni. Staðreyndin er þó sú að stjórn-
endur fyrirtækja virðast ekki hafa til-
einkað sér þessa sömu hagfræði og
Anna, sem sést best á því að margir
hverjir borga þeir konum ekki sömu
laun og körlum. Auk þess kom meðal
annars fram í nýlegri íslenskri rann-
sókn að atvinnurek-
endur eru með íhalds-
samri viðhorf til
jafnréttismála heldur
en launafólk og nemar.
Margoft hefur verið
bent á að afnám launa-
leyndar myndi stórbæta
samningsaðstöðu
kvenna á vinnumarkaði.
Skilyrði frjáls markaðar
eru meðal annars að þú
sért upplýst um á hvað
keppinautar þínir verð-
leggja sína vöru. Varla
þarf að fjölyrða um
bága aðstöðu fyrirtækis
sem ekki hefur upplýs-
ingar um gangverð
þeirrar vöru sem það
hyggst selja. Meðal
launafólks er vinnan
varan þeirra. Til að skil-
yrði frjáls markaðar séu
uppfyllt þarf því að af-
létta launaleynd.
Anna heldur því fram
að femínismi líti framhjá kvenna-
menningu og verkakonum en bendir
ekki á nein rök máli sínu til stuðnings.
Ég hef starfað innan geirans og num-
ið kynjafræði bæði á grunn- og meist-
arastigi hérlendis og erlendis og hef
aldrei orðið vör við þetta viðhorf sem
Anna lýsir. Þvert á móti hafa femín-
istar verið óþreytandi á að benda á
aðstæður verkakvenna og hygla
kvennamenningu. Nægir þar að
nefna Rauðsokkurnar, Kvennalistann
og Femínistafélag Íslands. Ef athug-
að er hvers kyns rannsóknir hafa ver-
ið gerðar á sviði kynjafræða hérlendis
má einnig sjá að kvennamenningu og
stöðu verkakvenna hafa þar verið
gerð ágætis skil.
En af hverju er femínismi nauðsyn-
legur? Þegar þú ert stödd í samfélagi
þar sem líklegra er, ef þú ert kona, að
þú verðir fyrir heimilisofbeldi, kyn-
ferðisofbeldi, að þér séu borguð lægri
laun, að þú munir vinna innan
kvennastéttanna sem eru meðal
lægst launuðustu stétta landsins og
að þú munir vinna stóran hluta ólaun-
aðra heimilisstarfa, er ekki hægt að
vísa á einstaklinginn og segja: „Þú
þarft að vera duglegri góða mín“. Að
kenna einstaklingnum alfarið um af-
leiðingar kerfisbundins misréttis
brýtur hann niður. Auðvitað er nauð-
synlegt að hvetja konur áfram. En
samfara hvatningunni til einstakling-
anna verðum við að sjá heildarmynd-
ina, viðurkenna hið kerfisbundna mis-
rétti sem konur verða fyrir í íslensku
samfélagi og miða að því að leiðrétta
það. Þetta er markmið femínisma.
Fyrst eftir að það hefur verið gert
geta einstaklingarnir notið raunveru-
legs frelsis.
Nokkur orð um
femínisma
Auður Magndís Leiknisdóttir
svarar grein Önnu S.
Pálsdóttur
Auður Magndís
Leiknisdóttir
Höfundur er félagsfræðingur og
femínisti.
» Að kennaeinstak-
lingnum alfarið
um afleiðingar
kerfisbundins
misréttis brýtur
hann niður.
SUNNUDAGINN 20. maí síðast-
liðinn birtist grein eftir Önnu Stellu
Pálsdóttur undir fyrirsögninni
Hættulegur femínismi. Þar rekur
höfundur ástæður þess að femínismi
sé úrelt fyrirbæri sem
hafi í raun aldrei haft
neitt gagn og sé beinlín-
is skaðlegur konum. Ég
sem femínisti get
ómögulega setið undir
þessum yfirlýsingum
án þess að svara fyrir
mig.
Femínismi
Það er algengur mis-
skilningur, að mínu
mati, að femínismi sé
einlitt og einsleitt fyr-
irbæri. Það eru til
margar gerðir fem-
ínisma þó svo að grunn-
hugmyndin sé sú sama,
það er að segja, að kyn-
in séu metin jöfn að
verðleikum og það skuli
endurspeglast í sam-
félagi okkar. Jafnan
hefur femínisminn ver-
ið flokkaður í þrjár
bylgjur út frá baráttu-
málum, baráttuaðferð-
um og sögulegu samhengi. Fyrstar
komu á sjónarsviðið súffragetturnar
sem börðust hetjulega fyrir kosn-
ingarétti og kjörgengi. Sú tegund
femínisma hefur verið nefnd borg-
aralegur femínismi. Næstu bylgju má
tengja 6́8-kynslóðinni og Rauðsokku-
hreyfingum, þar mátti finna róttæk-
an femínisma og sósíalískan fem-
ínisma ásamt öðru. Þriðja bylgjan er
samtímafemínismi sem er afar póst-
módernískur í eðli sínu. Upp hafa
sprottið hópar undir formerkjum
femínismans víðsvegar um heim.
Femínistafélag Íslands er eitt dæmi
um slíkan femínisma og við getum
tekið samtök íslamskra femínista í Ír-
an sem annað dæmi. Það er sum sé
ekki til neinn einn femínismi og hefur
líklega aldrei verið til.
Vissulega vilja sumir greina á milli
kvenréttindabaráttukvenna og fem-
ínista en fyrir mér er það eitt og hið
sama; barátta kvenna fyrir jafnrétti.
Ég velti því fyrir mér
um hvaða femínista
Anna Stella er að tala.
Er hún að tala um Fem-
ínistafélag Íslands? Ef
svo er verð ég að minna
hana á að ekki eru allir
yfirlýstir femínistar
landsins í því félagi og
geta því ekki svarað
fyrir aðgerðir eða
stefnu félagsins. Er hún
kannski að tala um
Rauðsokkuhreyf-
inguna, sem margir
telja upphaf femínism-
ans hér á landi? Er það
sú hreyfing sem valdið
hefur hvað mestum
skaða?
Skaðsemi
femínismans
Anna Stella telur að
skaðsemi femínismans
sé fyrst og fremst að
finna „í fordómum í
garð þess sem þykir
kvenlegt og minnimáttarkennd-
arblandaðri aðdáun á því sem talið er
til karlmannlegra einkenna“. Ég geri
mér ekki alveg grein fyrir því við
hvað hún á hér við, svo ég verð bara
að geta í eyðurnar. Þessi setning gæti
túlkast sem svo að Anna Stella telji
að ákveðin einkenni séu kvenleg og
önnur karlmannleg og að femínism-
inn hafi að einhverju leyti ógnað þess-
ari skiptingu. Hér finnst mér Anna
Stella vera komin hættulega nálægt
eðlishyggju.
Ég held að Anna Stella hafi ásamt
öðrum tekið þau áform femínisma, til
dæmis Rauðsokkuhreyfingarinnar og
Femínistafélagsins, að víkka hug-
myndir um kvenleika og karl-
mennsku sem persónulega árás á sig
og sín störf. Auðvitað voru (og eru) til
femínistar sem réðust að hús-
mæðrum og störfum þeirra en bar-
áttan beindist þó einkum að frelsi til
að verða fjárhagslega sjálfstæðar og
vinna utan heimilisins. Það er að
segja, velja sér starfssvið óháð kyn-
ferði. Gagnrýnin var á takmarkanir í
hlutverki kvenna sem mæður og eig-
inkonur en ekki á mæður og eig-
inkonur sem slíkar.
Eins er farið með kvennastéttirnar
sem Anna Stella setur í gæsalappir af
einhverjum ástæðum. Flestir geta
tekið undir það að vinnumarkaðurinn
á Íslandi er afar kynskiptur og því al-
gjörlega óhætt að tala um sérstakar
karla- og kvennastéttir. Meginmistök
Önnu Stellu í yfirlýsingum sínum
varðandi kvennastéttir, hvort sem
um er að ræða kennara, hjúkr-
unarfólk eða verkakonur, er að gera
ráð fyrir því að meðal þeirra sé ekki
að finna femínista sem hafa barist og
halda áfram að berjast fyrir auknum
réttindum og jafnrétti. Það finnst
mér lítilsvirðing.
Markmið femínisma, eins og ég
túlka hann, er ekki að „brjóta konur
niður með endalausu tali um að staða
þeirra sé næsta vonlaus því þær verði
ekki metnar að verðleikum“ , heldur
að benda á þá staðreynd að margar
konur eru ekki metnar að verðleikum
einfaldlega vegna þess að þær eru
konur og því þarf að breyta.
Femínismi er hættulegur
Ég er þó ekki ósammála Önnu
Stellu að öllu leyti. Femínismi er
hættulegur og hann á að vera hættu-
legur, ekki konum sem slíkum heldur
þeim einstaklingum eða stofnunum
sem beita kynjamisrétti og koma
þannig í veg fyrir að stór hópur sam-
félagsþegna fái sín notið.
Femínismi er hættulegur
Valdís Björt Guðmundsdóttir
svarar grein Önnu S.
Pálsdóttur
» Það er al-gengur mis-
skilningur, að
mínu mati, að
femínismi sé
einlitt og eins-
leitt fyrirbæri.
Valdís Björt
Guðmundsdóttir
Höfundur er mannfræðinemi.
ÉG er nýkominn frá Múrmansk,
annarri af mikilvægustu flotahöfnum
Rússa. Hún er á Kolaskaga, skammt
frá landamærum Nor-
egs. Þetta var fyrsta
ferðin mín til Rússlands
og erindið var að rifja
upp kunningsskap við
ungan Rússa, hann
Dima, sem hjálpaði
okkur Vinnslustöðv-
armönnum á erfiðum
tímum við rekstur á
togara sem við áttum
hlut í og fiskaði í Bar-
entshafinu undir rúss-
neskum fána. Á þeim
sex árum sem liðin eru
hefur Rússinn ungi, nú
þrítugur að aldri, stofn-
að þrjú fyrirtæki sem
ganga hvert um sig með
ágætum. Það var bjart
yfir vini mínum þegar
hann tók á móti okkur
Íslendingunum í Kirke-
nes og keyrði með okkur
til heimabæjar síns.
Dima var líka glaður
og reifur þegar hann
bauð okkur daginn eftir
á skrifstofur sínar í
miðbæ Múrmansk, sem er ólíkur
vestrænum miðbæjum. Alls staðar
eru sjö hæða íbúðablokkir, versl-
unargluggar sjást ekki og dæmigerð
skrifstofuhús eru vart finnanleg.
Dima sagði okkur að skrifstofur fyr-
irtækja væru yfirleitt á fyrstu hæðum
íbúðablokka og inn í eina slíka bauð
hann okkur. Ég skal játa að ég hrökk
verulega við þegar ég kom inn í stiga-
ganginn, sem við Íslendingar köllum
gjarnan „sameign“. Gangurinn var
ómálaður og engin efni á gólfum.
Lyktin var ekki góð og maður passaði
að stíga aðeins tæpt á mitt þrepið,
annars lenti fóturinn í einhverju sem
hvorki var gott að vita hvað væri né
hve gamalt! Þegar kom-
ið var inn á skrifstofuna
blasti við allt annar
veruleiki. Þar var allt
hreint og þrifalegt og
loftræsting í góðu lagi.
Þarna inni sátum við
Dima ásamt fleirum og
ræddum möguleg við-
skipti Íslendinga og
Rússa. Hann hafði engu
gleymt, alltaf jafn glað-
ur, áhugasamur og
spurull og stökk í öll
verk ef svo bar undir.
Dima hafði jafn góða og
alúðlega nærveru og
áður. En ég hafði mig
ekki í að spyrja hvers
vegna sameignin í hús-
inu væri sjúskuð og
subbuleg og styngi
svona í stúf við skrif-
stofuna?
Við fórum ásamt
Dima á fund margra
Rússa, sumra af gamla
skólanum með ræðu-
höldum og tilheyrandi
vodkasnöfsum, annarra af yngri kyn-
slóðum athafnamanna. Þeir síð-
arnefndu eru einbeittir og skipulagðir
og bjóða einungis upp á vatn eða kaffi.
Alltaf sat þessi andskotans spurning í
mér: Hvers vegna var stigagangurinn
svona illa útlítandi?
Svo rann upp lokakvöld heimsókn-
arinnar með tilheyrandi veisluföng-
um, allt upp í hálft svínslæri borið var
fyrir einn gestanna. Sá ljómaði upp
líkt og Steinríkur í Ástríksbókunum.
Svo var auðvitað skálað í Russian
Standard, vodkanum góða, eftir ræð-
ur um glæsta framtíð og ævarandi
vináttu. Vínið afléttir hömlum eins og
allir vita og eftir fáeina snafsa lét ég
spurninguna vaða á vin minn: „Dima,
af hverju er sameignin í blokkinni hjá
þér ómáluð, gólfefnalaus, skítug og
illa lyktandi?“
„Sjáðu til, Binni,“ svaraði Dima,
„stigagangurinn er sameign þjóð-
arinnar. Rússneska ríkið kemur fram
fyrir hönd þjóðarinnar og á sameign-
ina í öllum íbúðablokkum landsins.
Þegar við keyptum íbúðirnar, og
breyttum í skrifstofur, var sameignin
undanskilin. Í kaupsamningum var
ákvæði um gjald sem íbúðaeigendur
skyldu greiða ríkinu fyrir nýtingu á
sameigninni, sameign þjóðarinnar.
Ríkið á að sjá um að mála, leggja gólf-
efni, þrífa og loftræsta en gerir ekki
nokkurn skapað hlut. Það sést aldrei
nokkur maður frá ríkinu þarna. Þú
veist hvernig þetta er!“
„En þessu er verið að breyta
núna,“ hélt Dima áfram. „Fyr-
irkomulagið er svo illa þokkað að nú
ætlar ríkið að afsala sér stigagang-
inum, sameign þjóðarinnar, til þeirra
sem eiga íbúðirnar og nýta sameign-
ina. Ný lög kveða á um að stigagangar
í blokkum verði sameign þeirra sem
nýta þá. Ég veit að það er búið að
reyna þetta annars staðar í Rússlandi
og þá breytist allt. Fólkið skipuleggur
þrif, greiðir fyrir viðhald í sameig-
inlegan sjóð og hugsar miklu betur
um eign sína enda er það þess hagur
að hún sé vel máluð með þokkalegum
gólfefnum, hrein og vel lyktandi. Eða
hvað heldur þú, Binni?“
Mér varð hugsað til umræðunnar
heima á Íslandi um sameign þjóð-
arinnar á náttúruauðlindum! Sumir
telja að ríkisvæðing auðlinda sé það
sem koma skuli á Íslandi en Rússar
þokast í hina áttina.
Sameignin sam-
eign þjóðarinnar
Sigurgeir B. Kristgeirsson
segir frá hugarfari Rússa
til sameiginlegra eigna
Sigurgeir B.
Kristgeirsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Vinnslustöðvarinnar
í Vestmannaeyjum.
» Sumir teljaað ríkis-
væðing auðlinda
sé það sem
koma skuli á
Íslandi en
Rússar þokast
í hina áttina.
Veitingahús til sölu!
Skrifstofur okkar í
Reykjavík og Hafnarfirði
eru opnar alla virka daga
frá kl. 9-17
Runólfur Gunnlaugsson viðskiptafr., lögg. fast.- og skipasali
Kristín Pétursdóttir, lögg. fasteignasali
Sími: 533 6050 www.hofdi.is
Stórt veitingahús til sölu í stóru bæjarfélagi á höfðuborgarsvæðinu.
Um er að ræða rekstur með góðri veltu í eigin húsnæði. Húsnæðið
telur tvo veitingasali, eldhús með öllu og spilasal. (Gullnáman) Mikil
spilun.
Nánari upplýsingar veitir Ásmundur Skeggjason á Höfða
fasteignasölu í síma 565 8000.