Morgunblaðið - 16.06.2007, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 16. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í ÁGÆTRI úttekt Ríkisend-
urskoðunar um kostnað, skilvirkni
og gæði háskólakennslu í við-
skiptafræði, lögfræði og tölv-
unarfræði koma margar athygl-
isverðar upplýsingar fram.
Meginniðurstaða
skýrslunnar eru aukin
skilvirkni og betri nýt-
ing á opinberu fjár-
magni til kennslu í
þessum greinum. Árin
2000-2005, tímabilið
sem skýrslan nær til
eykst beinn kostnaður
ríkisins vegna háskóla
um 39% en nemendum
fjölgar um 59%.
Sérstaka athygli
vekur góð útkoma Há-
skólans á Bifröst í
þessum samanburði,
en sá skóli kemur afar vel út um
ýmis atriði sem bæði varða fjármál
og gæðavísa í námi.
Bifröst breikkar verulega tekju-
stofna sína á þessu tímabili og
stendur sig langbest allra skóla í
aukningu á sjálfsaflafé. Árið 2000
þáði skólinn 58% af tekjum sínum
frá ríkinu en 5 árum síðar er rík-
isframlag komið niður í 38% af
heildartekjum skólans. Í upphafi
eru tekjur vegna skólagjalda 27% af
heildartekjum skólans en þær
hækka í 40%. Sérstaka athygli vek-
ur að Bifröst er á þessu tímabili eini
háskóli landsins sem eykur verulega
aðrar sjálfsaflatekur sínar en skóla-
gjöld sem vaxa úr 15% í 22% af
heildartekjum háskólans. Þá má
jafnframt lesa úr skýrslunni að
raunkostnaður á nemanda lækkar á
tímabilinu úr 1.045.000 króna í
964.000 krónur.
Á Bifröst eru fæstir nemendur á
hvert akademískt stöðugildi, bæði í
viðskiptafræði og lögfræði. Slíkt er
hvarvetna talinn mikilsverður gæða-
vísir um háskólakennslu enda eykur
það þann tíma sem kennarar hafa til
að sinna einstökum nemendum. Þá
greiðir Bifröst kennurum sínum
hæstu laun allra háskóla, en slíkt er
mikilvægt til að laða til kennslu
hæft fólk út atvinnulífinu til að
miðla af reynslu sinni og þekkingu.
Á Bifröst var brottfall nemenda
árin 2003-2005 lægst
allra háskóla. Slíkt er
gæðamerki, sér-
staklega þegar það fer
saman við það, sem
einnig kemur fram í
skýrslunni, að Bifröst
er sá háskóli sem eft-
irsóttastur er og erf-
iðast fyrir umsækj-
endur að fá inngöngu í.
Því miður virðast ofan-
greind atriði ekki hafa
fengið nægjanlegt
vægi í skýrslu Rík-
isendurskoðunar, en
um er að ræða afar mikilvæga
gæðavísa sem hvarvetna eru látnir
vega þungt þegar háskólar eru
metnir.
Þá fjallar skýrslan ekki um gæða-
mál í beinum tengslum við kennslu-
fræði sem ætti að sjálfsögðu að vera
lykilatriði í mati á gæðum háskóla.
Sú kennslufræði sem Bifröst hefur
árum saman lagt höfuðáherslu á, að
kenna nemendum í litlum hópum
með raunhæfum verkefnum ásamt
virkri nýtingu nútíma upplýs-
ingatækni, er aðalsmerki skólans
sem enga vigt fær í skýrslunni. Vís-
bendingu um gildi hennar er þó að
finna í viðhorfum útskrifaðra nem-
enda skólans sem telja að sú sér-
þekking sem þeir öðluðust í námi
sínu nýtist þeim betur en nemendur
annarra háskóla telja gilda um sig.
Akademísk staða og rannsókn-
arvirkni kennara á Bifröst er sam-
kvæmt þessari skýrslu almennt góð
og mjög vaxandi, en vara ber við of
mikilli áherslu á doktorsmenntun
allra kennara í greinum eins og lög-
fræði og viðskiptafræði. Hæfir lög-
menn og reynslumikið fólk úr at-
vinnulífinu eru ekki síður mikilvægt
en doktorsmenntaðir fræðimenn í
þessum greinum háskólalífsins. Þar
á milli þarf að ríkja jafnvægi.
Laun og stjórnunarstaða útskrif-
aðra viðskiptafræðinga er líklega
besti einstaki mælikvarðinn á gæði í
slíku námi. Þar kom í ljós að með-
allaun viðskiptafræðinga frá Bifröst,
HR og HÍ eru frá tæplega 410 þús-
undum króna á mánuði hjá Bifrest-
ingum upp í rúmlega 440 þúsund hjá
viðskiptafræðingum útskrifuðum frá
HÍ en töluvert lægri hjá HA. Vegna
misræmis í launum á milli höf-
uðborgarsvæðis og landsbyggðar og
hærra hlutfalls Bifrestinga við störf
þar er stjórnunarstaða útskrifaðra
etv. betri mælikvarði á árangur.
Töluvert hærra hlutfall Bifrestinga
(56%) vinnur við stjórnunarstörf en
gerist á meðal útskrifaðra ein-
staklinga frá HR eða HÍ (39-42%).
Í heildina er skýrsla Ríkisend-
urskoðunar mikilvæg staðfesting á
því uppbyggingarstarfi sem unnið
hefur verið á Bifröst undanfarin ár.
Þar sem það starf var á þeim tíma
sem skýrslan tekur til á ábyrgð und-
irritaðs tel ég mér málið skylt en
sakna þess að málstaður Bifrastar
hafi ekki komið fram með skýrari
hætti í þeirri umræðu sem skýrslan
hefur skapað.
Gæði og fjármál á Bifröst
Runólfur Ágústsson skrifar um
útkomu Háskólans á Bifröst í
nýútkominni úttekt Ríkisend-
urskoðunar um kostnað, skil-
virkni og gæði háskóla
»Útkoma Háskólans áBifröst í nýrri úttekt
Ríkisendurskoðunar er
afar góð bæði um fjár-
mál og ýmsa mikilvæga
gæðavísa í námi.
Runólfur Ágústssson
Höfundur er fyrrverandi rektor
Háskólans á Bifröst.
ÞAÐ er sunnudagur og margir
fara á bílum sínum í Fjölskyldu- og
húsdýragarðinn. Bílastæði við garð-
inn eru af skornum skammti og þó að
enn séu stæði laus leggja ökumenn
bílum sínum ekki þar heldur á göt-
una sem ætluð er fyrir umferð öku-
tækja. Bílunum er lagt þannig að
gatan lokast ekki alveg en hún
þrengist. Óvíst er hvað
vakir fyrir þeim sem
leggja bílunum með
þessum hætti en vænt-
anlega vilja þeir hafa
ökutæki sín sem næst
innganginum að garð-
inum. Þegar umferð-
arþunginn eykst verð-
ur æ erfiðara að
komast inn og út úr
bílastæði garðsins enda
ökutæki kominn út um
allt. Orsök þessa
ástands má m.a. rekja
til þess að frá sjón-
arhóli hvers bílstjóra skapar hann
ekki mikið óhagræði fyrir aðra þegar
hann leggur bíl sínum ólöglega.
Hinsvegar þegar margir hegða sér á
sama veg verður til heild sem hefur
þau áhrif að umferðaröngþveiti get-
ur orðið að veruleika.
Óhagræðisáhrif af þessu tagi eru á
fjölmörgum sviðum mannlegra at-
hafna og ekki síst við nýtingu auð-
linda. Óumdeilt er að við nýtingu
einnar slíkrar auðlindar, fisksins í
sjónum, skapast mörg og mikil óhag-
ræðisáhrif. Í fyrsta lagi er ljóst að
þegar eitt fiskiskip hefur veitt tiltek-
inn tonnafjölda af fiski hefur það um
leið útilokað önnur skip frá því að
veiða sama fisk. Þetta þýðir með öðr-
um orðum að með veiði sinni hefur
áhöfn skipsins komið í veg fyrir að
áhafnir annarra skipa eigi möguleika
á að verða sér úti um sama afla. Í
öðru lagi hefur veiði skipsins hugs-
anleg áhrif á ætismöguleika annarra
tegunda nytjastofna. Veiði á loðnu
kann að hafa áhrif á möguleika
þorsksins til að afla sér fæðu. Í þriðja
lagi er hugsanlegt að notkun stór-
tækra veiðarfæra hafi haft þau áhrif
að lífríkið á tilteknum hafsvæðum
hafi orðið fyrir varanlegri skerðingu.
Slík skerðing hefur áhrif á möguleika
fyrir nytjastofna til að
lifa af og getur þannig
minnkað veiði í framtíð-
inni. Veiðarfæranotkun
getur haft óhagræð-
isáhrif á fleiri vegu.
Þannig gengur vart
upp að veiðar með
ósamrýmanlegum veið-
arfærum séu stundaðar
á sama hafsvæði og á
sama tíma. Þannig er
augljóst að togveiðar
geta ekki átt sér stað á
sama tíma og svæði og
krókaveiðar. Ástæðu-
laust er að telja upp fleiri óhagræð-
isáhrif fiskveiða en þau eru fjölmörg.
Segja má að reynslan af afla-
markskerfinu í sjávarútvegi sé sú að
til hafi orðið markaðsverð fyrir hvert
tonn sem heimilt er að veiða. Þó að
langvarandi deilur hafi verið um
hvernig fiskveiðiréttinum var út-
hlutað telja virtir fiskihagfræðingar
æskilegt að verðlagning á fiskveiði-
réttinum eigi sér stað þar sem með
því móti sé vegið verulega upp á móti
óhagræðisáhrifum fiskveiða. Ófáir
hafa talið þessa leið vera mörgum
annmörkum háða, m.a. hefur hún
þótt óréttlát. Þessi tilfinning um
óréttlæti hefur án efa átt sinn þátt í
því að aukin hætta hefur skapast á að
margir þeirra sem nýta auðlindina
fari ekki eftir leikreglum yfirvalda.
Fiski kann að vera hent eða þá að
svindlað sé á löndunarstað þannig að
magntalning veiðanna fari ekki eftir
settum reglum. Afleiðingin af þessu
verður að öllum líkindum sú að
skökk mynd fæst af inngripi manns-
ins í lífríki sjávar og ákvarðanir eru
teknar á veikari grunni en ella hefði
verið.
Standi hugur manna til þess að
endurskoða núgildandi fisk-
veiðistjórnunarkerfi er æskilegt að
hafa í huga að öll þess háttar kerfi
fela í sér skömmtun. Það má kalla
þessa skömmtun aflatakmarkanir,
sóknarstýringu, veiðarfærastjórnun,
veiðisvæðastjórnun og hvaðeina ann-
að. Aðalatriðið er að skömmtunin
undirstrikar að auðlindin er tak-
mörkuð. Rétt eins og þörf er á að
minnka óhagræðisáhrif bílaumferðar
þarf að velja leiðir til að minnka þau
óhagræðisáhrif sem fiskveiðar valda.
Í megindráttum er annars vegar
hægt að setja boð- og bannreglur eða
hinsvegar að setja reglur sem mæla
fyrir um verðlagningu á takmörk-
uðum gæðum. Hvor leiðin sem verð-
ur fyrir valinu kann að vera nauðsyn-
legt að minnka fiskiskipastólinn við
núverandi aðstæður. Nánar verður
vikið að því í næstu grein.
Óhagræðisáhrif fiskveiða
Helgi Áss Grétarsson skrifar
um fiskveiðistjórnunarkerfið » Fiskurinn í sjónumer takmörkuð auð-
lind og óhagræðisáhrif
fiskveiða eru mikil.
Hægt er að minnka
áhrifin með boðum og
bönnum eða með verð-
lagningu.
Helgi Áss Grétarsson
Höfundur er sérfræðingur við
Lagastofnun HÍ.
ORÐASKIPTI á Alþingi und-
anfarna daga hafa leitt í ljós að af-
staða nýrrar ríkisstjórnar Sjálfstæð-
isflokks og Samfylkingar er óbreytt
stefna fyrri stjórnar í
málefnum Íraks. Dig-
urbarkaleg ummæli
forystumanna Sam-
fylkingarinnar, þ. á m.
formanns þess flokks,
á landsfundi skömmu
fyrir kosningar og lof-
orð um að forgangs-
verkefni nýrrar rík-
isstjórnar með aðild
Samfylkingarinnar
yrði að taka nafn Ís-
lands af lista yfir hinar
vígfúsu þjóðir hafa
gufað upp og orðið að
engu. Hin nýja rík-
isstjórn hefur ekkert
aðhafst eða gert sem
formgerir stefnu-
breytingu.
Í tíð fyrri rík-
isstjórnar var ítrekað
að því spurt hvort ís-
lensk stjórnvöld hefðu
endurmetið aðkomu
sína og ábyrgð í Íraks-
málinu. 14. febrúar sl.
spurði ég forsætisráð-
herra hvort rík-
isstjórnin hefði tekið
til skoðunar að aft-
urkalla loforð gefin Bandaríkja-
mönnum við upphaf innrásarinnar í
Írak um atbeina í formi afnota af ís-
lenskum flugvöllum og lofthelgi.
Svör forsætisráðherra voru á þá leið,
að heimildin sem veitt var í mars
2003 til afnota af íslenskum flug-
völlum og lofthelgi hefði að sjálf-
sögðu miðast við þær aðgerðir sem
þá voru í gangi gagnvart Írak. En
síðan bætti forsætisráðherra við:
„Sú heimild hefur ekki formlega ver-
ið afturkölluð, en hún á að sjálfsögðu
ekki við lengur.“
Hver var afstaða
fyrri ríkisstjórnar?
Fróðlegt er í þessu sambandi að
skoða hvernig þáverandi utanrík-
isráðherra, Halldór Ásgrímsson, út-
listaði afstöðu ríkisstjórnar Íslands
til Íraksstríðsins við upphaf þess. Í
Morgunblaðsviðtali þann 26. mars
2003 sagði hann að ríkisstjórnin
hefði „fyrir viku síðan,“ þ.e.a.s. 19.
mars, sjálfan innrásardaginn, tekið
ákvörðun um að leggja lið bandalagi
þeirra ríkja „sem ekki töldu fært að
bíða lengur,“ eins og það var orðað. Í
því hafði falist, í fyrsta lagi, að tjá
leiðtogum Bandaríkjanna, Bretlands
og Spánar pólitískan stuðning til að-
gerða þegar ljóst var orðið að „leið
Öryggisráðsins hafði brugðist.“
(Merkileg ummæli það, frá ráðherra
sem fram undir síðasta dag fyrir
innrásina í Írak lagði áherslu á að
nauðsynlegt væri að Öryggisráðið
samþykkti nýja ályktun ef til að-
gerða ætti að koma). Í öðru lagi,
sagði ráðherra, „hefur ríkisstjórnin
veitt aðgang að íslenskri lofthelgi og
heimild til að nota Keflavíkurflugvöll
vegna aðgerða í Írak ef nauðsyn
krefur.“ Svo mörg voru þau orð.
Ekki verður annað ráðið af þessum
ummælum þáverandi utanrík-
isráðherra en að um ótímabundna
heimild hafi verið að ræða vegna að-
gerða í Írak en þær
standa enn, eins og
kunnugt er.
Sú nýframkomna
túlkun utanríkisráðu-
neytisins, að heimild-
irnar hafi runnið út
strax vorið 2004 í
tengslum við að innrás-
arherinn í Írak hafi öðl-
ast aðra réttarstöðu á
grundvelli ályktunar
Öryggisráðsins, kemur
vægast sagt á óvart.
Fyrrverandi utanríkis-
og forsætisráðherrar
hafa aldrei minnst á
slíkt í umræðum eða
svörum. Bandaríski
herinn í Írak er ekki
undir stjórn Sameinuðu
þjóðanna þó Örygg-
isráðið hafi með ályktun
reynt að gefa ástandinu
þar lögmætisyfirbragð
þegar það stóð frammi
fyrir orðnum hlut og
hafandi áður verið
hundsað.
Fyrrverandi utanrík-
isráðherra, Valgerður
Sverrisdóttir, sem er
málið skylt, tók það upp í umræðum
um störf þingsins á Alþingi 12. júní
sl. og innti þá forsætisráðherra, Geir
H. Haarde, eftir því, hvort búið væri
að tilkynna Bandaríkjamönnum með
formlegum hætti, í formi orðsend-
ingar eða bréfs, um breytta stefnu af
hálfu Íslands. Svör ráðherrans voru
einföld: Þær ákvarðanir sem teknar
voru á sínum tíma, þær standa. Ut-
anríkisráðherra var í salnum en
þagði þunnu hljóði.
Á forsætisráðherra enn
að skammast sín, Össur?
Niðurstaðan er skýr, engin breyt-
ing hefur átt sér stað. Afstaða nú-
verandi ríkisstjórnar og framganga
gagnvart Bandaríkjamönnum í
þessu sambandi er sú sama og hinn-
ar síðustu. Engin formleg orðsend-
ing, tilkynning, ekkert bréf hefur
farið til Bandaríkjamanna eftir
stjórnarskiptin. Harmurinn sem
kveðinn er að ríkisstjórn samkvæmt
stjórnarsáttmálanum vegna stríðs-
rekstursins í Írak hefur ekkert
stjórnskipulegt gildi. Í honum felst
að sjálfsögðu engin stefnubreyting
eða hvað? Liggur stefnubreytingin í
því að fyrri ríkisstjórn hafi fagnað
stríðsrekstrinum en þessi harmi
hann? Ísland er enn á lista hinna
staðföstu þjóða. Bandaríkjamenn
geta litið svo á að þeir hafi áfram
heimildir til afnota af íslensku landi,
ef þeim svo sýnist, vegna aðgerð-
anna í Írak. Þeir hafa engar tilkynn-
ingar fengið um annað.
Undir þessu situr Samfylkingin,
þ.m.t. iðnaðarráðherra, Össur
Skarphéðinsson, sem í umræðum
um málefni Íraks á Alþingi 22. febr-
úar sl. sagði m.a. eftirfarandi: „Hins
vegar var stuðningur ríkisstjórn-
arinnar við innrásina í Írak löglaus
og siðlaus og hann var ekki tekinn af
Alþingi. Hann var tekinn í reykfyllt-
um bakherbergjum og hefur engan
lagalegan stuðning. Þess vegna ætti
hæstvirtur forsætisráðherra (Geir
H. Haarde) að skammast sín fyrir
hönd ríkisstjórnarinnar og hann ætti
að lýsa því yfir að sá stuðningur gildi
ekki lengur.“ Nú er spurningin: Á
forsætisráherra enn að skammast
sín?
Óbreytt stjórnar-
stefna varðandi
Íraksstríðið
Steingrímur J. Sigfússon
skrifar um afstöðu ríkisstjórn-
arinnar til málefna Íraks
Steingrímur J.
Sigfússon
» Afstaða nú-verandi rík-
isstjórnar og
framganga
gagnvart
Bandaríkja-
mönnum í þessu
sambandi er sú
sama og hinnar
síðustu.
Höfundur er formaður Vinstrihreyf-
ingarinnar – græns framboðs.
Skólavörðustíg 21, Reykjavík
sími 551 4050
Glæsileg
brúðarrúmföt
í úrvali