Morgunblaðið - 03.02.2008, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. FEBRÚAR 2008 15
Enda þótt orkumál og eignarhald á orkuauðlind-
unum séu kjarninn í rannsóknarverkefni Aagot-
ar Vigdísar Óskarsdóttur lögfræðings mun hún
jafnframt skoða eignarhugtakið í íslenskum rétti
og þróun þess með tilliti til lands og auðlinda.
Eignarhugtakið, eða það að eiga, felur í sér
mismunandi heimildir eða réttindi, að sögn Aa-
gotar. Það lýtur þannig bæði að sambandi eig-
andans við eign sína (hann getur t.d. notað hana)
og einnig að sambandi hans við aðra aðila varð-
andi eignina (hann getur veðsett hana, leigt eða
lánað hana öðrum o.s.frv.). Í krafti slíkra rétt-
arsambanda öðlast aðrir aðilar tiltekin réttindi
gagnvart eigninni.
„Erlendir fræðimenn hafa bent á að það kunni
vörð um þá, hugsanlega með lagasetningu sem
þá hefur í för með sér almenna takmörkun eign-
arréttar að viðkomandi verðmæti.
„Ef við horfum of þröngt á eignarhugtakið og
einblínum á einungis einn þátt í hagsmunanet-
inu, til dæmis heimild landeiganda til að nýta
vatn á landi sínu eða framsalsheimild kvótahafa,
er hætt við að við missum sjónar á heildarmynd-
inni. Afleiðingin kann að vera að við drögum
skakkar ályktanir um vægi þessara afmörkuðu
réttinda og leggjum of mikla áherslu á vernd
þeirra á kostnað annarra hagsmuna sem einnig
eru þættir í hagsmunavefnum og ættu að njóta
verndar með einhverjum hætti,“ segir Aagot
Vigdís Óskarsdóttir.
að gefa betri mynd af því hvað felst í eignar-
hugtakinu að líta á það sem net af hagsmunum.
Hagsmunum manna gagnvart eigninni og gagn-
kvæmum hagsmunum manna á milli sem varða
viðkomandi eign. Þegar um er að ræða eignar-
andlög eins og náttúruauðlindir kann þetta net
að vera enn flóknara en þegar annars konar
eignir eiga í hlut því þá kunna að bætast við
myndina aðrir hagsmunir, t.d. almennings eða
þjóðarinnar í heild,“ segir Aagot. Hún segir ekki
endilega víst að allir þeir hagsmunir sem hags-
munanetið birtir séu þess eðlis að þeir njóti
verndar sem eignarheimildir, sem bein eða óbein
eignarréttindi. Þeir kunni hins vegar að vera
það mikilvægir að það þyki ástæða til að standa
Net af hagsmunum
P
R
[
p
je
e
rr
]
2006
Rannsóknamiðstöð Íslands • Laugavegi 13 • 101 Reykjavík • sími 515 5800 • rannis@rannis.is. • www.rannis.is
Ó
sk
að
e
ft
ir
t
iln
ef
ni
ng
um Hvatningar-
verðlaun
Vísinda-
og tækniráðs
Hvatningarverðlaun Vísinda- og tækniráðs eru árlega veitt vísindamanni
sem snemma á ferlinum þykir hafa skarað fram úr og skapað væntingar
um framlag í vísindastarfi er treysti stoðir mannlífs á Íslandi.Verðlaunin
voru fyrst veitt árið 1987 í nafni Rannsóknarráðs ríkisins, á 50 ára afmæli
atvinnudeildar Háskóla Íslands.
Verðlaunin eru tvær milljónir króna.
Tilnefningar mega koma frá öllum sviðum vísinda, tækni og fræða.Tilnefna má vísindafólk
sem starfar á Íslandi við háskóla, rannsóknarstofnanir, fyrirtæki eða er sjálfstætt starfandi.
Öllum sem eru í aðstöðu til að meta störf einstakra vísindamanna er heimilt að koma
með tilnefningar til verðlaunanna. Með tilnefningu fylgi ferilskrá vísindamannsins.
Við mat á tilnefningum til verðlaunanna er tekið tillit til námsferils viðkomandi vísindamanns,
sjálfstæðis, frumleika og árangurs í vísindastörfum að loknu námi; ritsmíða, einkaleyfa og
framlags í störfum á alþjóðavettvangi svo og annarra vísbendinga um líklegan árangur
af störfum viðkomandi. Sérstaklega er litið til brautryðjandastarfs í vísindum. Þá er litið
til faglegs framlags til starfsfélaga á vinnustað og miðlunar þekkingar til íslensks samfélags.
Almennt er miðað við að þeir sem koma til álita séu ekki eldri en 40 ára, en tekið er
tillit til tafa sem kunna að verða á ferli vísindamanns vegna umönnunar barna.
Fimm handhafar verðlaunanna skipa dómnefnd: Jakob K. Kristjánsson, framkvæmdastjóri
Tækniseturs Arkea ehf., Svanhildur Óskarsdóttir, rannsóknardósent á Stofnun Árna
Magnússonar, Steinunn Thorlacius, sérfræðingur hjá Íslenskri erfðagreiningu, Freysteinn
Sigmundsson, jarðeðlisfræðingur við Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands, og Hilmar Janusson,
þróunarstjóri Össurar hf.
Frestur til að skila inn tilnefningum er til og með 14. mars 2008.
Tilnefningum og upplýsingum um feril tilnefndra skal skilað til Rannís,
Laugavegi 13, 101 Reykjavík, eða með tölvupósti á
netfangið rannis@rannis.is.
8
megi ekki framselja orkuauðlindir
sínar með varanlegum hætti. Þar er
þó tiltekið að lögin muni ekki ná til
orkufyrirtækja sem einkaaðilar eiga
þegar í. Á það aðeins við um eitt fyr-
irtæki eins og málum er háttað, Hita-
veitu Suðurnesja, en hún er sem
kunnugt er í þriðjungseigu einka-
aðila, Geysir Green Energy.
Á flokksstjórnarfundi Samfylking-
arinnar í nóvember síðastliðnum vék
Össur Skarphéðinsson iðnaðarráð-
herra orðum að frumvarpinu og sagði
m.a. að ríki, sveitarfélög eða fyrirtæki
í þeirra eigu, megi ekki selja frá sér
sjálfar orkulindirnar.
„Einkaaðilar sem búa yfir orku-
lindum fá hins vegar að ráðstafa þeim
sjálfir að eigin vild í samræmi við lög
og reglur. Þess ber hins vegar að
geta, að langstærsti hluti nýttra og
ónýttra orkulinda er nú þegar í opn-
berri eigu í gegnum þjóðlendur, rík-
isfyrirtæki, ríkisjarðir, sveitarfélög,
jarðir í þeirra eigu, eða fyrirtæki sem
þau eiga.“
Vonir standa til að frumvarpið
verði að lögum nú á vorþinginu.
Tilgangurinn með þessari laga-
setningu er væntanlega að tryggja
eignarhald þjóðarinnar á orkuauð-
lindunum en engin sambærileg lög-
gjöf er til um þær eins og um hina
helstu auðlind Íslendinga, fiskimiðin.
Nái þessi lög fram að ganga þýðir
það til dæmis að verði Landsvirkjun
seld verður auðlindin dregin frá sölu-
verðinu, þ.e. einungis mannvirki og
búnaður ganga í hendur kaupanda.
Lögfræðileg skipting á eignarhaldi
jarðrænna auðlinda er tvíþætt; ann-
ars vegar þjóðlendur og hins vegar
eignarland. Með þjóðlendum er átt
við landsvæði utan eignarlanda þótt
einstaklingar eða lögaðilar kunni að
eiga þar takmörkuð eignarréttindi.
Þjóðlendur eru á forræði forsæt-
isráðuneytis og sveitarstjórna sem
fara með heimildir sem annars eru í
höndum landeigenda.
Þjóðlendum er skipt upp í ellefu
svæði (sjá kort) og fjallar Óbyggða-
nefnd um þau og kveður upp úrskurð
um eignarhald. Málsmeðferð er lokið
á fimm svæðum og hefur úrskurður
verið kveðinn upp. Málsmeðferð
vegna eignarhalds jarðhita á Norð-
austurlandi er nú á lokastigi og Há-
kon Aðalsteinsson, sérfræðingur hjá
Orkustofnun, segir menn bíða úr-
skurðar með nokkurri eftirvæntingu
enda hafi talsverð óvissa ríkt um það
mál. „Það er svo mikill jarðhiti þarna
að niðurstaðan mun hafa talsverð
áhrif á heildarmyndina,“ segir hann
en til þessa svæðis heyra m.a. Þeista-
reykir.
Uni aðilar ekki úrskurði Óbyggða-
nefndar geta þeir áfrýjað honum til
dómstóla.
Með eignarlandi í einkaeign er átt
við land í eigu einstaklinga, lögaðila,
ríkis eða sveitarfélaga. Venjan er að
skipta þessu eignarhaldi í tvennt;
annars vegar er talað um land í eigu
einkaaðila sem eru almennir jarðeig-
endur eða aðrir einkaeigendur auð-
lindaréttinda og hins vegar land í op-
inberri eigu, þ.e.a.s. jarðir eða
réttindi ríkis, sveitarfélaga eða fyr-
irtækja í þeirra eigu.
Eignanám í þágu
almannahagsmuna
Telji ríkisvaldið sig nauðsynlega
þurfa að kaupa upp landsvæði í einka-
eigu og samningar nást ekki getur
það samkvæmt stjórnarskrá beitt
eignarnámi. Elín segir þessu ákvæði
hafa verið beitt tiltölulega frjálslega
við undirbúning virkjanafram-
kvæmda gegnum tíðina. „Það hefur
verið nokkurn veginn þannig að nái
Landsvirkjun ekki samningum við
eigendur er viðkomandi land hrein-
lega tekið eignarnámi. Hér hafa al-
mannahagsmunir ráðið ferð, m.a.
meðan verið var að rafvæða þjóðina,“
segir hún en í stjórnarskránni stend-
ur skýrum stöfum: „Engan má
skylda til að láta af hendi eign sína
nema almenningsþörf krefji. Þarf til
þess lagafyrirmæli og komi fullt verð
fyrir.“
Elín segir málið hafa orðið flóknari
í seinni tíð en virkjanir sem reistar
eru í dag eru aðallega til þess fallnar
að knýja ákveðnar verksmiðjur í sam-
keppnisrekstri, samanber Kára-
hnjúkavirkjun. Ekki nóg með það,